«مەنىڭ تۇسىنىگىمدە وتباسى دەگەنىمىز – قيىندىق كەزىندە ءاردايىم ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ بولۋ, قانداي جاعدايعا دا قاراماستان بىرگە بولۋ دەگەن ءسوز. ءار وتباسىنىڭ دىڭگەگى مىقتى بولسا, ەلىمىزدىڭ دە تۇعىرى بەرىك بولادى. مۇنى شاڭىراق قۇرعان ءار جاس تۇسىنە ءبىلۋى قاجەت» دەيدى بىزبەن اڭگىمەسىندە دارىگەر-نەفرولوگ ورىنگۇل نارمانوۆا.
«مەرەيلى وتباسى» بايقاۋىندا قانات پەن ورىنگۇل نارمانوۆتار «شۋاقتى وتباسى» اتالىمىندا جەڭىمپاز اتانعان ەدى. دارىگەرلىك ماماندىقتى تاڭداعان ەرلى-زايىپتىلار راسىمەن دە تالاي ادامدى ەمدەپ جازىپ, ولارعا شۋاقتى كوڭىل سىيلادى.
قانات مەن ورىنگۇل 1985 جىلى اقتوبە مەديتسينالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. «ەكەۋمىزدىڭ تانىستىعىمىز دا قىزىق. مەنىڭ اكەم جاقسىباي مايدانوۆ ەلىمىزگە تانىمال ۋرولوگ-دارىگەر. ول كىسى مەنىڭ دارىگەرلىك وقۋدى تاڭداۋىما ىقپال ەتتى. ونىمەن قويماي, مۋزىكادان حابارىم بولعانىن قالادى. اكەمنىڭ ءسوزىن ەكى ەتىپ كورمەگەن مەن ينستيتۋتتىڭ حالىق اسپاپتار وركەسترىنە جازىلدىم. ءبىر كۇنى وركەستردىڭ كەزەكتى ساباعىندا تۋ سىرتىمنان بىرەۋدىڭ قاراپ تۇرعانىن بايقادىم. جالت قاراسام, دومبىرا مەن اساتاياق ۇستاعان جىگىت جىلى جىميادى. ەكەۋمىز تەز ءتىل تابىسىپ كەتتىك. كەيىن ينستيتۋتتاعى دارىستەن دە, وركەستردەگى وقۋدان دا بىرگە قاشاتىن بولدىق (كۇلدى). كەيىن قانات مەنى كورىپ تۇرۋ ءۇشىن امالسىزدان وركەسترگە جازىلعانىن مويىندادى» دەيدى ورىنگۇل جاقسىبايقىزى جاستىق شاعىن ءبىر شولىپ.
ورىنگۇل جاقسىبايقىزى ينستيتۋتتىڭ بەتكەۇستار ستۋدەنتى بولىپتى. وقۋدا دا وزات, قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەندى اتسالىساتىن ول بىردە ينستيتۋت اتىنان وليمپياداعا قاتىسۋعا شىمكەنتكە اتتانادى. سول جەردە بولاشاق جارى قاناتتىڭ وتباسىمەن تانىسادى. قوس عاشىق ينستيتۋت قابىرعاسىندا جۇرگەندە شاڭىراق كوتەرەدى.
– شىمكەنت دەسە شورشىپ تۇسەتىندەر سول كەزدە دە بولدى, – دەيدى جىميىپ ورىنگۇل اپامىز. – مەنىڭ شىمكەنتكە كۇيەۋگە شىعاتىنىمدى ەستىگەن قۇربىلارىم شالا ءبۇلىندى. «ول جاققا كەلىن بولساڭ, باسىڭا ورامال بايلايدى دا ۇيدە وتىرعىزىپ قويادى. تاڭنان كەشكە دەيىن سول ءۇيدىڭ جۇمىسىنان بەل جازبايسىڭ. وقىعان ەڭبەگىڭ جايىنا قالادى» دەپ, نەبىر سوزدەردى جەلدىرتتى. بىراق قانات تۇرعاندا, ماعان قانداي قيىندىقتار دا قورقىنىشتى ەمەس ەدى. قاتەلەسپەدىم دە.
«جاقسىدان جاقسى تۋادى» دەمەكشى. نارمانوۆتار وتباسىنىڭ تۇڭعىشى اسەل دە قۇربىلارىنىڭ الدى. ول – قر پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەت اكادەمياسىنىڭ تۇلەگى. اناسىنا تارتىپ اسەل دە وقۋدى ۇزدىك ءبىتىردى. اعىلشىن ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن ول مينيسترلىككە جۇمىسقا تۇردى. كەيىن عالىمجان اتتى جىگىتپەن باس قوسىپ, اتا-اناسىنا ءايانالى اتتى سۇيكىمدى جيەن ءسۇيدىرىپ وتىر.
قانات پەن ورىنگۇلدىڭ ەكىنشى قىزى التىناي دا ەرەكشە بالا بولىپ ءوستى. «بىردە قاسيەتتى تۇركىستانعا ساپارىمدا تايقازاننىڭ تۇبىنە بارىپ, اللادان ماعان پەرزەنتىمنىڭ اقىل-ويى كەمەلدى, اياق-قولى ساۋ بولۋىن سۇراپ, مەدەت تىلەپ ەدىم. وسى تىلەگىم قابىل بولىپ, التىنايىم وتە اقىلدى قىز بولىپ تۋدى. ءوزى نازىك بولسا دا ساباعىن كىلەڭ بەسكە وقىدى. ءوز كۇشىمەن الەمنىڭ ەڭ بەدەلدى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىنە گرانتقا ءتۇستى. 2011 جىلى بيولوگيا بويىنشا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك وليپيادادا قولا مەدالدى جەڭىپ الدى» دەيدى اناسى ماقتانىشپەن. وسى مەدالدى التىنايدىڭ وڭىرىنە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى تاعىپ بەرگەن ەكەن. جۇلدەنى ۇسىناردا پرەزيدەنت: «التىناي, وليپيادادا جەڭۋ قيىن بولدى ما؟» دەپ سۇراسا كەرەك. سوندا كىشكەنتاي قىز مۇدىرمەستەن: «جوق. وپ-وڭاي» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. قازىر التىناي شەتەلدە وقۋىن جالعاستىرىپ ءجۇر.
ال نارمانوۆتاردىڭ ءۇشىنشى قىزى عازيزا – 14 جاستا. ءوزى ونەرلى. «وستروۆ دەنس» ءانسامبلى قۇرامىندا ەلىمىزدىڭ تالاي قالاسىن ونەرىمەن ءتانتى ەتىپ ءجۇر. قازىردىڭ وزىندە «ايگولەك», «شاتتىق» رەسپۋبليكالىق كونكۋرستارىنىڭ جەڭىمپازى بولىپ ۇلگەرىپتى. ءتىپتى, حالىقارالىق بايقاۋلاردا دا توپ جارعانى بار. اتا-اناسى عازيزانىڭ بولاشاعىنان ءۇمىتتى.
قانات پەن ورىنگۇل ۇلبىرەگەن ءۇش قىزدان كەيىن كوپتەن كۇتكەن ۇلدى بولدى. تايىر قازىر 5 جاستا. «ءوزى كىشكەنتاي بولسا دا پاتريوت بولىپ ءوسىپ كەلەدى» دەيدى اتا-اناسى.
«بالالارىڭىزدىڭ ءبارى جاقسى وقيدى ەكەن. جەتكەن جەتىستىكتەرى دە ماقتان ەتەرلىك. مۇنداي وزات بالالاردى تاربيەلەۋدىڭ قۇپياسى نەدە؟» دەپ سۇرادىق ءبىز ورىنگۇل جاقسىبايقىزىنان. «ەڭ باستىسى, بالاڭنىڭ قانداي سالاعا بەيىم ەكەنىن دەر كەزىندە تاني ءبىلۋ كەرەك. كوپ اتا-انالار بالاسىنىپ, ونىڭ ايتقان ۇسىنىس-تىلەگىن تىڭداي بەرمەيدى. قانداي جاعداي بولسىن, بالانىڭ جۇرەك قالاۋىنا ءۇن قوسىپ, قاجەت كەزىندە اقىل-كەڭەس بەرىپ, دۇرىس باعىت-باعدار كورسەتە ءبىلۋ قاجەت. مىسالى, ءبىز باسىندا التىناي شەتەلگە بارىپ وقيمىن دەگەندە, قينالدىق. قاي اتا-انا دا بالاسىنىڭ كوز الدىندا جۇرگەنىن قالايدى عوي. بىراق قانشا قينالساق تا بالانىڭ كوڭىلىن قيمادىق. شۇكىر, ءۇمىتىمىزدى اقتاپ, قازىر وڭتۇستىك كورەيانىڭ KAIST ۋنيۆەرسيتەتىندە ۇلگىلى ستۋدەنت بولىپ ءجۇر. ارمانى – كارىلىكتەن «قۇتقاراتىن» ءدارى ويلاپ تابۋ» دەيدى ول.
ورىنگۇل جاقسىبايقىزىنىڭ ءوزى «استانا» مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى, مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى, بۇيرەكتى اۋىستىرۋ بويىنشا وپەراتسيالاردىڭ ۇيلەستىرۋشىسى. ءوز سالاسىندا وسىنداي جەتىستىككە جەتكەنىنە قاراماستان ول انا ەكەنىن, بىرەۋدىڭ جارى ەكەنىن ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس. قىزدارىن ءۇي شارۋاسىنداعى بارلىق ىسكە ۇيرەتتى. ءتىپتى, كەستە تىگۋ, توقىما توقۋدان باستاپ, قوناق كۇتۋ,مەرەكەلەردى ۇيىمداستىرۋعا دا بەيىم ەتىپ تاربيەلەدى.
ال قانات نارمانوۆ بولسا, وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن شىمكەنت قالاسىنا جولدامامەن جول تارتادى. سوندا نەيروحيرۋرگ-دارىگەر رەتىندە ءبىرتالاي جەتىستىككە جەتتى. كەيىن استاناعا كوشىپ كەلگەندە نەيروحيرۋرگ ماماندىعىن كومپيۋتەرلىك توموگرافيانىڭ دارىگەرلىگىنە اۋىستىردى.
كانديداتتىق جانە دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن ءساتتى قورعاعاننان كەيىن ول ءومىرىن جۇبايىنا دەمەۋ بولۋعا ارنادى. «قازىرگى تاڭدا ەلىمىز بويىنشا 2 مىڭنان اسا ادام بۇيرەگىن اۋىستىرۋعا كەزەكتە تۇر. سوندىقتان دارىگەر رەتىندە ورىنگۇلدىڭ ەڭبەگى حالىققا الدەقايدا كەرەك» دەيدى قانات نارمانوۆ.
…نارمانوۆتار وتباسىندا گراموتالار مەن العىس حاتتارعا ارنالعان ەرەكشە البوم بار. وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءار جىلدارداعى جەتىستىگى وسىندا قاتتالىپ تۇر. «كەز كەلگەن ادامعا جەتىستىك وڭايلىقپەن كەلمەيدى. بۇل – تالاي جىلدارداعى ماڭداي تەر, ەرەن ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. ەڭبەك ەتسەڭ عانا ماقساتىڭا جەتەسىڭ, قيىندىقتاردى جەڭەسىڭ. ءبىز قينالعان ساتتەرىمىزدە وسى البومدى اقتارىپ, كەز كەلگەن قيىندىق بىزگە بەرىلگەن ۋاقىتشا سىناق ەكەنىن, تەك قيىندىقتار ارقىلى جەتىستىككە جەتەتىنىمىزدى ۇعىنامىز. ەڭ باستىسى, اۋىرتپالىققا مويىماۋ كەرەك. ونىڭ ارتىندا مىندەتتى تۇردە ءبىر جاقسىلىق تۇرادى» دەيدى ورىنگۇل جاقسىبايقىزى. بۇل دا ءبىر نارمانوۆتار وتباسىنىڭ وزگەگە ونەگە ەتەر قۇندىلىعى بولسا كەرەك.
قىمبات نۇرعالي
