بىزدە قىزىق كوزقاراس بار, الدەبىر شەت ەل وسىنشاما جەتىستىككە جەتىپتى دەسە, كوزىمىزدى جۇمىپ, اۋزىمىزدى اشىپ سەنەمىز, ال ءوزىمىزدىڭ جەتكەن جوعارى كورسەتكىشتەرگە كۇمانمەن قارايمىز. كۇنى كەشە عانا بۇكىل الەمنىڭ نازارىندا بولىپ, تالايدى تامساندىرىپ, تاڭدايىن قاقتىرعان ەلورداداعى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى وقيعالار توڭىرەگىندە ءوزىمىزدىڭ «قيت ەتسە قيسايا كەتەتىندەردىڭ» سول باياعى ادەتتەرىنەن تانباي ۇساق-تۇيەك اڭگىمەلەردى قوزدىرىپ جاتقانى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى.
ال شىنداپ كەلگەندە, استانادا وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (شىۇ) مۇشە مەملەكەتتەر كەڭەسى باسشىلارىنىڭ 17-وتىرىسى الەمدىك باق, وتاندىق جانە حالىقارالىق ساراپشىلار تاراپىنان «تاريحي سامميت» دەگەن باعاعا يە بولۋدا. ماسەلەن, شىۇ-عا باقىلاۋشى ەل رەتىندەگى بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ: «شانحاي ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى قالاماسا ەشكىم, ەش جەردە جانە ەشۋاقىتتا دۇنيە جۇزىندەگى احۋالدى تۇراقسىزداندىرا المايدى» دەۋىنىڭ سەبەبى جوق ەمەس. ءۇندىستان مەن پاكىستان مەملەكەتتەرىن ءوز مۇشەلىگىنە قابىلداعان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ قىزمەتى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ قانا قويعان جوق, شىۇ جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي ىقپال ەتە الاتىن قۇرامىندا ءتورت يادرولىق دەرجاۆالارى بار ۇيىمعا اينالدى. مۇنىڭ سىرتىندا بۇل ۇيىم جەر شارى تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن بىرىكتىرەتىن, الەم ەكونوميكاسىنىڭ 20 پايىزىن قامتيتىن مەيلىنشە الەۋەتتى جاھاندىق قۇرىلىم بولىپ وتىر. يران مەملەكەتىنىڭ شىۇ-عا باقىلاۋشى ساناتىنان ونىڭ تولىق مۇشەلىگىنە وتۋگە ۇمتىلىسى بەكەر ەمەس ءارى سانكتسيا الىنىپ تاستالعاننان كەيىن بۇل ەلدە ونداي مۇمكىندىك تە بار.
كەيبىر ساراپشىلار شىۇ كەڭەيۋى قىتايدىڭ ۇيىم اياسىنداعى اسەرىن كۇشەيتەدى دەپ ەسەپتەيدى. اتاپ ايتقاندا, ورتالىق ازيا بويىنشا ساراپشى, ۆاشينگتونداعى ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ەريكا مارات: «شىۇ – قىتايدىڭ بۇعان دەيىن باتىس شەكارادان قورعاپ كەلگەن قۇرىلىمنان گورى ورتالىق جانە وڭتۇستىك ازياداعى باسىمدىعىنىڭ سيمۆولى» دەي كەلە, بۇل ۇيىم پەكيننىڭ قىتاي مەن ەۋروپا ايماعىندا ەكونوميكالىق مۇددەسىن قورعاۋ جوسپارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن بولادى دەگەن تۇجىرىم جاسايدى. ال دجوردج مەيسون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى ەريك ماكگلينچيدىڭ پىكىرىنشە, نەگىزگى قاتىسۋشىلار ءتۇرلى ماقساتتار كوزدەسە دە, بۇل ولاردىڭ باقتالاستىعىنا اكەلىپ سوقپايدى, قىتاي ايماقتا رەسەيدىڭ گەوساياسات ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى جاسامايدى, تەك ءوز ەكونوميكالىق مۇددەسىن كەڭەيتۋگە كۇشىن سالادى.
قالاي بولعاندا دا, قىتاي ءۇشىن شىۇ «ءبىر بەلدەۋ, ءبىر جول» يدەياسىن ىسكە اسىرۋعا تاپتىرماس قۇرىلىم ەكەنى ءسوزسىز. مۇنى سامميتكە قاتىسۋشىلار دا ءبىر اۋىزدان ماقۇلداعانى بەلگىلى. سونداي-اق, شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى جۇمىسىنىڭ وڭ قارقىنى «جاڭا جىبەك جولى» باعدارلاماسىنىڭ دامۋىنا دا بايلانىستى ەكەندىگى ايتىلدى. وسى رەتتە بۇل باعدارلاماعا قىتاي ەلىنە جاقىن كورشى بولىپ كەلەتىن قازاقستان تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلىپ وتىرعانى جايلى, سونداي-اق «ءبىر بەلدەۋ, ءبىر جول» يدەياسىن «نۇرلى جول» باعدارلاماسىمەن ۇشتاستىرۋ جونىندە بىرلەسكەن كەلىسىمگە قول قويىلعانى تۋرالى قحر توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ ەلىمىزگە رەسمي ساپارى كەزىندە مالىمدەلدى. ال سي تسزينپين بولسا قازاقستانمەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى جان-جاقتى دامىتۋعا مۇددەلى ەكەندىگىن «قىتاي-قازاقستان قارىم-قاتىناسى ارمان قاناتىندا قالىقتايدى» دەگەن ماقالاسىندا باسا اتاپ ءوتتى. ناتيجەسىندە سوڭعى ءتورت جىلدا قازاقستان اۋماعىندا 1500 شاقىرىم تەمىرجول, 3000 شاقىرىم اۆتوكولىك جولدارى سالىندى, ءسويتىپ قىتايدىڭ شەكاراسىنان كاسپي تەڭىزىنە دەيىنگى تەمىرجولدى جالعاستىرىپ, قورعاستى الماتىمەن بايلانىستىردى.
جالپى, سامميت بارىسىندا بىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلدانىپ, مەملەكەت باسشىلارى ۇيىمعا مۇشە ەلدەر يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ كەلىسىمىن ءسوزسىز ساقتاۋدى كوزدەيتىن استانا دەكلاراتسياسىنا قول قويدى, ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس بويىنشا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كونۆەنتسياسى قابىلدانىپ, ۇيىمنىڭ ناقتى ماسەلەلەرى انىقتالدى جانە دە دامۋ بولاشاعى تالقىلاندى, بارلىق ماسەلەلەردى كونسەنسۋس ارقىلى شەشۋگە نەگىزدەلگەن «شانحاي رۋحىن» ساقتاۋ قاجەتتىلىگى مويىندالدى. شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعا مىندەتى قازاقستاننان قىتاي مەملەكەتىنە بەرىلىپ, ۇيىمنىڭ كەلەسى وتىرىسى وسى ەلدە 2018 جىلدىڭ جازىندا وتەدى دەپ شەشىلدى. قازاقستان, وسىلايشا, ءوزىنىڭ ءبىر جىلدىق توراعالىق مىندەتىن مەيلىنشە تابىستى اياقتادى.
