استاناداعى ۇلتتىق مۋزەيدە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان «كارلاگ» ارحيپەلاگى» اتتى زاماناۋي ونەر تۋىندىلارىنىڭ كورمەسى اشىلدى.
ۇلتىمىزدىڭ ۇزىنا بويى تاريحىندا قارا تاڭبا تۇسكەن قارالى جىلدار از ەمەس. اسىرەسە, قىزىل ۇكىمەتتىڭ سالعان قىرعىنىنان حالقىمىز اياۋسىز زارداپ شەكتى. ەكى رەت جۇرتىمىزدى اشارشىلىق جالماپ, قانشاما ادامداردىڭ سۇيەگى كومۋسىز قالدى. سول كەر زامان ۋاقىتتا كەڭەستىك ساياساتقا قارسى قانشاما كوتەرىلىستەر بولدى. وتىزىنشى جىلدارى ءسۇتتىڭ بەتىنە شىعار قايماقتارىمىزدى جيىپ الىپ, يتجەككەنگە ايدادى. يگى جاقسىلاردى تۇرمەگە توعىتتى. اتۋ جازاسىنا كەستى. ولاردىڭ وتباسىلارى دا وسىنداي ازاپتى باستان كەشتى. قازاقتىڭ اقجارما دالاسى ءتۇرمەگە اينالدى. سونداي ءبىر ەلىمىزدىڭ باسىنان الاعاي-بۇلاعاي كۇندەر وتكەن. وسىنداي تاعدىرى اۋىر, ماڭدايى تايقىلاۋ حالقىمىزدىڭ جادىنان قارالى جىلداردىڭ ىزعارى شامالى ۋاقىتتا ۇمىتىلا قويماس. «كارلاگ» دەگەن اتىمەن جالپاق جۇرتقا ءمالىم, قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرى 1931 جىلى جەلتوقسان ايىندا قۇرىلعان.
اتاۋى دا وزگەشە كورمە – قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, بەلگىلى عالىم نۇرلان دۋلاتبەكوۆ پەن قازاقستاننىڭ زاماناۋي سۋرەتشىلەرى اينۇر سادەنوۆا, الماگۇل مەڭلىباەۆا جانە سىرلىبەك بەكبوتاەۆتىڭ كوركەم گۋمانيتارلىق جوباسى سانالادى. ونىڭ ماقساتى – سول ءبىر قاھارلى جىلداردا ارنايى ەڭبەك تۇزەۋ لاگەرلەرىندە تۇتقىندا بولعان ميلليوننان استام جازىقسىز جانداردىڭ تاۋقىمەتتى تاعدىرىن ونەر تۋىندىسى ارقىلى جۇرتشىلىققا جەتكىزۋ.
راسىندا, كورمەدە قويىلعان ءار بەينەدەن تەرەڭگە سىر بۇككەن تۇڭعيىق ويدى ۇعۋعا بولادى.اسىرەسە, سىرلىبەك بەكبوتاەۆتىڭ «سىلدىرماق» ينستاللياتسياسى ءوز كەيىپكەرىن كۇتىپ تۇرعان قاستەرلى ۇلكەن بەسىك ءبىر مەزگىلدە جەر بەتىندەگى ادامزات بالاسىن سىيدىرۋعا دايىن سيمۆوليكالىق مانگە يە. اينۇر سادەنوۆانىڭ «اناشىمنىڭ زيراتى» ينستاللياتسياسى قاراعاندى جەرىندەگى دولينكا كەنتىنە تاياۋ جەردەگى بالالار زيراتىنا ارنالعان. ءاسىرەسە, وسى سۋرەتشىنىڭ «الجير» دەپ اتالاتىن 40 كويلەكتەن تۇراتىن ينستاللياتسياسىندا اۋىر بەينەتتى باستان كەشكەن انالارىمىزدىڭ جان ازابى بەينەلەنگەن. نۇرلان دۋلاتبەكوۆتىڭ «كارلاگ» تۋرالى جازعان كىتابى دا تاريحي دەرەكتەر مەن تىڭ مالىمەتتەرگە تولى زەردەلى جيناق. تۇتقىندا بولعان ادامداردىڭ ەستى ەستەلىكتەرى باياندالعان.
شارا بارىسىندا وسىنداي ازاپتى كۇندەردى باستان كەشكەن ازاماتتاردىڭ ۇرپاقتارى ءسوز الىپ, اكەلەرى مەن انالارى تۋرالى وتكەن كۇننەن سىر تولعادى. سولاردىڭ ءبىرى – مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ جيەن نەمەرەسى سۆەتلانا تىنىبەكوۆا. اۋىر ازاپتى باستان كەشكەن اجەسى جايىندا قامىعىپ ەسكە الدى.
– مەنىڭ اتام سۇلتانبەك قوجانوۆ حالقىمىزدىڭ كورنەكتى قايراتكەرى ەدى. 1937 جىلى جالعان جالامەن ۇستالىپ, اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. اجەم بولسا «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى دەگەن اتپەن جازىقسىز تۇرمەگە قامالادى. مەن اجەمنىڭ باۋىرىندا ءوستىم. ماعان انا ءتىلىمدى ۇيرەتتى. سونىڭ ارقاسىندا قازاق تىلىنەن ديسسەرتاتسيا قورعادىم. ول كىسىنى ەشقاشان ۇمىتپايمىن, – دەيدى تەكتىنىڭ تۇياعى.
ايتپاقشى, اتالعان كورمە 15-ءشى شىلدەگە دەيىن جالعاسادى.
ازامات ەسەنجول
