كارىمبەك قۇرماناليەۆ, قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى, اكادەميك:
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پارلامەنت ماجىلىسىندە سويلەگەن سوزىندە ەلدەگى قالىپتاسقان سوڭعى احۋالعا تەرەڭ تالداۋ جاسالدى. پرەزيدەنت كۇردەلى جاعدايدان ساباق الىپ, ودان قورىتىندى شىعارىپ, تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ناقتى جولدارىن كورسەتىپ, ەلدەگى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ بويىنشا جەدەل قولعا الار ءىس-شارالاردى قابىلداۋدى ۇكىمەتكە تاپسىرعانى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن اتاپ كورسەتتى. اسىرەسە, ەل ازاماتتارىنىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ باسىم باعىتتىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتە كەلە, حالىقتىڭ تابىسى وسەتىنىن, سونىمەن بىرگە ماڭىزى زور كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسى قوعامدىق باقىلاۋدا بولاتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. سونداي-اق الەۋمەتتىك قولداۋ باعىتىندا «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورى قۇرىلاتىندىعى حالىقتىق قولداۋعا يە بولعانىن اتاپ وتكەنىمىز ابزال.
كۇردەلى ۋاقىتتىڭ سىن-قاتەرىنە توتەپ بەرۋدە, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ اتقارار ءىس-قيمىلدارى جايلى پرەزيدەنتتىڭ ساياسي رەفورمالارى تۋرالى تاپسىرمالاردى سارالاۋدى ساياساتكەرلەر قاراۋىنا قالدىرا وتىرىپ, ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ وكىلى رەتىندە قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ساپالى ءبىلىمدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇكتەلگەن مىندەتتەر تۇرعىسىنان ءسوز قوزعاۋدى ءجون كوردىك.
جالپى بىلىمگە دەگەن كوزقاراسىمىزدى وزگەرتۋ كەرەگىن ايتقان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مەكتەپتەگى ءبىلىم ساپاسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋدى قولعا الۋدى تىلگە تيەك ەتتى. ول ءۇشىن مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگى زاماناۋي تالاپتارعا ساي بولۋ كەرەكتىگى ماڭىزدى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدەگى پەداگوگ-كادرلار جەتىسپەۋشىلىگىن شەشۋ ماقساتىندا مۇعالىمدەرگە ارنالعان ارنايى باعدارلاما قابىلداۋ قاجەتتىگىن تاپسىردى. بۇل قادام كەڭ-بايتاق وتانىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ورنالاسقان مەكتەپتەردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋدا وزىندىك ۇلەسىن قوساتىندىعى كۇمان تۋدىرمايدى.
جوعارى بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدى ۇكىمەتكە تاپسىرا وتىرىپ, حالىق قالىڭ ورنالاسقان ەلدى مەكەن جاستارى ءۇشىن گرانت ءبولۋدى قاراستىرۋ اۋىل جاستارىنىڭ جوعارى بىلىمگە قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋمەن قاتار, ولاردىڭ بىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋدە جوعارى بالل الىپ, جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتارى ءسوزسىز.
الەمگە بەلگىلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بولىمشەلەرىن قازاقستاندا اشۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلدى. ول ءۇشىن 2025 جىلعا دەيىن ەلىمىزدە الىس-جاقىن شەتەلدىڭ, ونىڭ ىشىندە رەسەيدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى دە بار, جوعارى وقۋ ورنىنىڭ 5 بولىمشەسىن اشۋدى ۇكىمەتكە تاپسىردى. بۇل بولىمشەلەردى اشقاندا تەحنيكالىق ماماندىقتارعا باسىمدىق بەرىلىپ, ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا قاجەتتى جاڭا تۇرپاتتاعى ينجەنەرلەر مەن ونەركاسىپ ماماندىق يەلەرىن دايىنداۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن قاداپ ايتتى. سونىڭ ىشىندە 2 بولىمشە باتىس وڭىرلەردە اشىلۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارىلدى. بۇل قولعا الىنار ءىس-شارالار جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ ماقساتىن كوزدەيتىندىگىن ايتۋىمىز كەرەك.
قورىتا ايتقاندا, پرەزيدەنتتىڭ جاڭا جاساقتالعان ۇكىمەتتىڭ الدىنا قويعان جاڭا ماقسات-مىندەتتەر قاتارىندا ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزۋ, مەكتەپتى بىلىكتى مۇعالىمدەرمەن قامتۋ, جاستاردىڭ جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋ, الەمدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بولىمشەلەرىن اشۋ قاجەتتىلىگى كۇن تارتىبىنە كوتەرىلۋى ءبىلىم سالاسى قىزمەتكەرلەرىن قازاقستاننىڭ جاڭا دامۋ كەزەڭىنە ۇلەس قوسۋعا جىگەرلەندىرەتىنىنە سەنىمىمىز مول.
داۋلەتكەرەي كاپۇلى, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى, نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى:
– پرەزيدەنتتىڭ ماجىلىستە سويلەگەن ءسوزىن راديودان تولىق تىڭداپ شىقتىم. «جاڭا قازاقستاندى بىرگە قۇرامىز» دەپ اتاپ كورسەتكەن پرەزيدەنت وتكەن 30 جىلداعى جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر, وڭالماعان ولقىلىقتاردى جىپكە تىزگەندەي اشىق ايتتى.
اڭعارعان ادامعا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءار سويلەمىندە كوڭىلدى كونشىتىپ, بولاشاققا دەگەن سەنىمدى نىعايتاتىن تۇستارى كوپ. ماسەلەن, جەمقورلىقپەن كۇرەس ماسەلەسىنە ايرىقشا توقتالىپ, ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كەيبىر تەتىكتەردى ىسكە قوسۋ كەرەك دەگەنى جۇرتقا ۇلكەن ءۇمىت سىيلادى. ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتاردىڭ قۇلقىنىن تىيماي, حالىقتىڭ جاعدايى جاقسارمايتىنىن باسا ايتقانى جەمقورلىقتىڭ سەبەبىمەن ەمەس, سالدارىمەن كۇرەسۋگە كۇش سالاتىنىن اڭعارتتى. LRT شارۋاسىنىڭ شاتقاياقتاپ تۇرعانىن «نىساننان جەمقورلىقتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇر» دەپ, ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە قاراماي, ەشكىمگە جالتاقتاماي اشىپ ايتتى.
ال ءبىلىم سالاسى جونىندە احمەت بايتۇرسىنۇلىن مىسالعا الا وتىرىپ, ۇستازداردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. سونداي-اق ەل كولەمىندە ەتەك العان بيۋروكراتتىقتى جويۋ جونىندە توقتالعان پرەزيدەنت شەنەۋنىكتەردىڭ حالىقپەن ديالوگ قۇرا المايتىنىن سىنعا الدى. وسىدان ونىڭ كوشباسشىلىق قابىلەتىن بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن, جوعارىداعى باسشى تاپسىرما بەرسە, قول استىنداعى شەندىلەر ورىنداماي بۇلتاققا سالادى دا, قاراپايىم حالىق زارداپ شەگەدى. سوندىقتان حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىن جاقىنداتۋ ءۇشىن وسىنداي بيۋروكراتتىقتى جويۋ كەرەك. كەز كەلگەن شەنەۋنىك حالىقتىڭ قىزمەتشىسى بولا ءبىلۋى كەرەك.
ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ ىزاسىن تۋدىراتىن تاعى ءبىر ماسەلە – قاراپايىم حالىق پەن شەن-شەكپەندىلەر جالاقىسىنىڭ اراسىنداعى پارىق. ياعني قاراپايىم حالىقتىڭ الاتىن جالاقىسى ءبىر باسقا, كورەتىن كۇنى ءبىر باسقا دا, ال شەنەۋنىكتەردىڭ جاعدايى ءبىر باسقا. مىنە, سول قولىنداعى بيلىگى ارقىلى بايىعان شەنەۋنىكتەردىڭ تاۋباعا كەلەتىن كەزى كەلدى دەپ اشىق ەسكەرتكەنى ادامعا زور سەنىم سىيلايدى. اكىمدەردىڭ, مينيسترلەردىڭ ايلىعىن وسىرۋگە 5 جىلعا موراتوري جاريالاعانى دا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى دەپ ويلايمىن.
كەدەننەن تۇسەتىن قاراجاتتىڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ەمەس, ايىرىم ادامداردىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ جاتقانىن دا اشىپ ايتىپ, بۇل جونىندە تاپسىرمالار بەرگەنى قۋانتادى.
ەربوسىن نۇرمۇحانۇلى, ەكونوميست:
– پرەزيدەنتتىڭ بايانداماسىن تىڭداپ, ءوز باسىم ەكونوميست رەتىندە كوڭىلىم ءبىر سەرپىلىپ قالدى. جالپى وسى اتالعان ماسەلەلەر تۇبەگەيلى دۇرىس شەشىم تاپسا, بيزنەس جاندانىپ, حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ءسوزسىز جاقسارادى دەپ سەنەمىن.
پرەزيدەنتتىڭ بايانداماسى ەكونوميكالىق تۇرعىدان مىنا ماسەلەلەرگە نۇكتە قويدى:
ءبىرىنشى, ەكونوميكادا مەملەكەت پەن مەملەكەتتىڭ اتىن جامىلعان جەمقورلار حالىقتىڭ نانىنا تالاسپاي, اركىم ءوز قىزمەتىن اتقارۋ كەرەكتىگىن شەشىپ بەردى. پرەزيدەنتتىڭ «سامۇرىق-قازىنانى» قايتا رەفورمالاۋ قاجەت. ەگەر قوردى رەفورمالاۋ مۇمكىن بولماسا, ونىڭ قۇرىلىمىنىڭ ەكونوميكامىزدا بولماعانى ءجون…» دەۋى وسى ماعىنانى مەڭزەپ تۇر. قانداي جاقسى ۇسىنىس! بۇكىل ءبىر ەلدىڭ 60 پايىزى ءجىو ءالى دە مەملەكەتتىڭ قولىندا تۇرسا جانە ول قۇرىلىم جەمقورلاردىڭ «ساۋىندى سيىرى» بولسا, ءبىز قالاي نارىقتىق ەكونوميكاداعى باسەكەگە قابىلەتتى ەل بولا الامىز؟! حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى قالاي جاقسارادى؟! اتاپ ايتقاندا, بۇل – حالىق ىستەۋگە ءتيىس بيزنەستى مەملەكەت ءوز مۇمكىندىگىنە پايدالانىپ, ونى «شەڭگەلدەپ الۋ» دەگەن ءسوز. ياعني بۇل – حالىقتىڭ نانىنا تالاسۋ. سوندىقتان مۇنداي مەملەكەتتىك بيۋدجەتتى سورىپ جاتقان, باسەكەگە قابىلەتسىز بيۋروكراتتىق ەكونوميكالىق قۇرىلىمدى رەفورمالاپ نەمەسە ساتىپ, حالىق يگىلىگىنە بەرۋ – وتە دۇرىس شەشىم.
ەكىنشى, مەملەكەتتىڭ قازىناسىن ەندىگى جەردە قايداعى بىرەۋلەردىڭ قاعۋىنا جول جوق ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. پرەزيدەنت «قورعاس كەدەنىنەن تۇسەتىن ميللياردتاعان سالىق مەملەكەتتىڭ قازىناسىنا ەمەس, قايداعى بىرەۋلەردىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ جاتىر» دەدى. بۇل – قازىرگى كەدەندەگى شىندىق. بۇل ماسەلە, نەگىزى, ۇزاق جىلدان بەرى حالىق اراسىندا ايتىلىپ كەلە جاتقان ماسەلە. بىراق بۇرىن-سوڭدى اشىق مويىندالعان دا ەمەس, وعان قارسى شارا دا كورىنگەن ەمەس. «سۇر ءتۇستى كەدەندىك راسىمدەۋ» – بۇل قورعاس وتكەلىندەگى باسى اشىق شىندىق. وتكەن جىلى قر مەملەكەتتىك سالىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى سۇلتانعازيەۆ مىرزانىڭ 3 اقپاندا وتكەن ءباسپاسوز كونفەرەنتسياداعى مالىمەتىنە قاراعاندا, قىتاي مەن قازاقستاننىڭ كەدەندىك ستاتيستيكا ساناعىندا 5,3 ميلليارد دوللار ايىرماشىلىق بولعان ەكەن. بۇل – رەسمي دەرەك. ءىس جۇزىندە ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. دەمەك, قورعاستان وتەتىن تاۋاردىڭ جارتىسىنان استامى وسىلاي «سۇر ءتۇستى كەدەندىك راسىمدەۋمەن» وتەتىن بولىپ تۇر. وسى ورايدا قورعاستاعى مۇنداي «سۇر ءتۇستى كەدەندىك راسىمدەۋدىڭ» ءۇش ءتۇرلى زيانىن ايتا كەتەيىن: بىرىنشىدەن, كەدەندەگى يمپورت-ەكسپورت ساۋدا ستاتيستيكاسىنىڭ جالعاندىعى مەملەكەتتىڭ ساۋدا ەكونوميكانى دامىتۋ ستراتەگياسىن بۇلدىرەدى. مەملەكەتتى ءىس-جۇزىنە ساي كەلمەيتىن ەكونوميكالىق ساياسات بەلگىلەۋگە اپارىپ سوعادى. بۇل مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساۋمەن بىردەي. ەكىنشىدەن, بيۋدجەتكە تۇسەتىن قارجى تۇسپەي, ونى السىرەتىپ, مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن دۇرىس جۇزەگە اسىرا الماۋعا الىپ كەلەدى. ۇشىنشىدەن, يمپورت تاۋار باعاسىنىڭ ارزان بولۋىنا بايلانىستى ەلدەگى ءوندىرىس باسەكەلىك قۋاتىنان ايىرىلىپ, ەل ىشىندە ءوندىرىستىڭ قالىپتاسۋىنا زور كەدەرگى كەلتىرەدى. سول ارقىلى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن ءۇشىنشى ەلگە كۇننەن-كۇنگە تاۋەلدى ەتىپ, بۇكىل حالىقتى ەكسپورتتاۋشى ەلگە باسىبايلى قۇل ەتەدى.
ءۇشىنشى, پرەزيدەنتتىڭ بايانداماسى ەلدەگى تۇراقتى تۇتىنۋشى سانىنىڭ ارتاتىندىعىن كورسەتتى. تۇتىنۋدىڭ ارتۋى – ەكونوميكانىڭ دامۋى. پرەزيدەنت: «وزگە بيۋدجەت قىزمەتكەرىنىڭ ايلىعى وسەدى» دەدى. بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرى – مەملەكەتتەگى ورتا تاپ. مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى – ورتا تاپتىڭ تۇراقتىلىعى. ولار – ەلدەگى نەگىزگى تۇراقتى تۇتىنۋشىلار. مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى ىشكى تۇتىنۋدىڭ سان سالالى جاقتان تۇراقتى وسۋىنە بايلانىستى. ەگەر مەملەكەت قىزمەتكەرىنىڭ ايلىعى وسسە, تۇتىنۋ ارتادى, جالپى ىشكى ءونىم وسەدى, جەمقورلىق پەن بيۋروكراتتىق ازايادى.
ءوز باسىم ەگەر وسى اتالعان ءۇش ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىم تاپسا, پرەزيدەنتتىڭ كوزدەگەن ماقساتى ورىندالىپ, ەكونوميكامىز ءوسىپ, ءال-اۋقاتىمىز جاقسارىپ, «جاڭا قازاقستانعا» اينالۋعا كۇن جاقىن. ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ باستاماسىن حالىق بولىپ قولداپ, «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋعا اتسالىسايىق!
نۇرجان جەتپىسباەۆ, «Jas Otan» جاستار قاناتىنىڭ توراعاسى:
– ەلىمىزدە ورىن العان جاعداي كىدىرىسسىز شەشىم قابىلداۋ مەن وزگەرىستەردى تالاپ ەتكەنى ءسوزسىز. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ وتىرىسىندا ەل اراسىندا ورىن العان بىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ, شەشىمىن ۇسىندى.
اتالىپ وتكەن شارالار قاتارىندا جاستارعا تىكەلەي قاتىسى بار بىرنەشە ماسەلە كورىنىس تاپتى. «Jas Otan» دا ءوز تاراپىنان پرەزيدەنت كوتەرگەن باستامالاردىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى «جاستار – وتانعا!» باعدارلامامىز اياسىندا ىسكە اسۋىنا بارىنشا اتسالىسىپ, جاستاردى قولداۋ بويىنشا ءوز قىزمەتىن جالعاستىرادى. اتاپ ايتقاندا, جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ پروبلەماسىن شەشۋ, ولاردىڭ «جاستار تاجىريبەسى» جانە «العاشقى جۇمىس ورنى» جوبالارىن ىسكە اسىرىپ قانا قويماي, ۇزاقتىعى مەن تولەنەتىن قاراجات كولەمىن ۇلعايتۋ ورىندى. سەبەبى وسى ۋاقىتقا دەيىن جاستاردىڭ تاراپىنان اتالمىش ۇسىنىستار بىرنەشە رەت كوتەرىلگەن بولاتىن. ودان بولەك, ءبىلىمدى, كوزى اشىق جاستار ەرتەڭگى مەملەكەت ىرگەسىن قالايتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان حالىق تىعىز ورنالاسقان ايماقتاردىڭ جاستارىنا ارنايى ءبىلىم گرانتتارىنىڭ ءبولىنۋى دە ماڭىزدى. سەبەبى وقۋعا تۇسە الماعان بالا كۇن كورەمىن دەپ ءارتۇرلى سالادا قىزمەت ەتىپ, ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك پەن ۋاقىت تاپپاي قالادى.
دەنساۋلىقتىڭ ماڭىزىن ەرەكشە اتاپ وتپەسەم دە, كۇللى الەمنىڭ كوزى جەتىپ وتىر. قالا, اۋدان, ءتىپتى اۋىلداردا سپورت وبەكتىلەرىنىڭ سالىنۋى ءتان مەن جان ساۋلىعىن ساقتاۋدا ماڭىزدى. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان اتالمىش سپورت كەشەندەرىنىڭ سالىنۋىن 2020 جىلى قابىلدانعان باعدارلامامىز اياسىندا جوسپارلاپ, كىرىسىپ كەتكەن بولاتىنبىز.
سونىمەن قاتار پاندەميا, ودان كەيىن ورىن العان تەرروريستەردىڭ شابۋىلى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا اسەر ەتپەي قويمادى. وسى ورايدا پرەزيدەنت كوتەرگەن «قازاقستان حالقىنا» قورىن قۇرۋ باستاماسى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىققانى ءسوزسىز. الداعى ۋاقىتتا قور ءار قازاقستاندىقتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ, ءبىلىم بەرۋ, الەۋمەتتىك قولداۋ سالالارىنداعى ماسەلەلەرىن شەشۋدە ماڭىزدى رولگە يە بولادى دەپ سەنەمىن.
قازىرگى جاعدايدا مەملەكەت باسشىسى كوتەرگەن باستامالاردىڭ تولىققاندى ىسكە اسىپ, ناتيجەلى بولۋى تەك ءبىر ادامنىڭ ەمەس, بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ قولىندا ەكەنىن ەستەن شىعارماۋعا ءتيىسپىز. ءبىز بىرىكسەك قانا مەملەكەتىمىزدىڭ بەرىك ىرگەسىن قورعاپ, گۇلدەنۋىنە اتسالىسا الامىز. سوندىقتان ەل بولاشاعى ءۇشىن كۇشىمىزدى بىرىكتىرەيىك!
مۇحتار تولەۋتاەۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى, نۇر-سۇلتان قالاسى كوپسالالى مەديتسينا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:
– حالىققا ۇلكەن سىناق بولدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ حالىققا ۇندەۋمەن شىعىپ, حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءبىزدىڭ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن شاقىردى. ويتكەنى الماتىدا جانە باسقا دا وڭىرلەردە تارتىپسىزدىكتەر ورىن الدى. ەڭ وكىنىشتىسى, بۇلىكشىلەر مەن قارۋلى قاراقشىلاردىڭ قولدارىنان بەيبىت جانە اسكەري ازاماتتارىمىز قازا بولدى. وسىنداي ەل باسىنا قاۋىپ تونگەن كەزدە مەملەكەت باسشىسى باتىل قادامدار جاساپ, ۇلكەن قاسىرەتتىڭ جولى كەسىلدى. كوپ ۇلتتى مەملەكەت رەتىندە حالىقتىڭ اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك ەلىمىزدى, ەلدىگىمىزدى نىعايتۋعا كۇش سالادى دەپ ويلايمىن. ەلىمىزدە تىنىشتىق بولىپ, تاۋەلسىزدىگىمىز جاساي بەرسىن!
جانداربەك مالىبەكۇلى, قر ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى:
– ەل باسىنا قاۋىپ تونگەن كەزدە پرەزيدەنتىمىز ءبارىن ءوز قولىنا الىپ, باتىل شەشىم قابىلداپ, ءبىزدى قيىن جاعدايدان ساقتاپ قالدى. سوندىقتان ەندىگى ۋاقىتتا ول كىسىنىڭ اينالاسىنا توپتاسىپ, ونى قولداي تۇسكەنىمىز ءجون. ءبىز قاشان دا بەيبىتسۇيگىش حالىقپىز. لايىم تىنىشتىق بولسىن!
ءاسيما بيمەندينا, «Talap» كەاق پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى, ۇستاز:
– پرەزيدەنتىمىز پاتريوتتىق سەزىمنىڭ ارقاسىندا ۋاقىتىلى شەشىم قابىلداپ, قازىرگى تاڭدا بارلىعى قالىپتى ءومىر جاعدايىنا كەلىپ جاتىر. ەلىمىزدە توتەنشە جاعداي جاريالاندى. ەندى بارشا حالىق بولىپ وسى تالاپتاردى ورىنداعانىمىز ءجون. سابىر ساقتاۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنت حالىق ءۇشىن, ەلىمىز ءۇشىن بارلىق جاعدايدى ىستەپ جاتىر. 30 جىلداعى تاريحىمىزدى, جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى ەشكىم ءوشىرىپ تاستاي المايدى. ءار ادام جۇمىسىنا, وتباسىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراسا, سوندا عانا بارلىعى دۇرىس شەشىلەدى دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ كۇشىمىز – بىرلىكتە. سوندىقتان سىزدەرگە اتا-انا, ۇستاز رەتىندە ايتارىم, بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋىمىز كەرەك. بالالاردىڭ بولاشاعىن ويلايىق. بولاشاعىمىز جارقىن بولادى دەپ سەنەمىن!
ۆياچەسلاۆ لوكشين, قر عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى, رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا قازاقستاندىق قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى:
– پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەمەسى الداعى ۋاقىتتا اناعۇرلىم الەۋمەتتىك جاعىنان باعدارلانۋىمىز كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىردى. سەبەبى ەلىمىزدە ءالى دە كەدەي مەن بايلاردىڭ اراسىنداعى الشاقتىق باسىم. سوندىقتان ول ەلىمىزگە بىرنەشە شەتەلدىك جوو اشۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. ول سونداي-اق الەۋمەتتىك قورعاۋ قورىن قۇرىپ, قوردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن اۋرۋلاردى ەمدەۋ بويىنشا ءدارى-دارمەكتەردىڭ تولەمىن جۇرگىزۋمەن دە اينالىسۋى كەرەكتىگىن جەتكىزدى. بۇل شىن مانىندە وتە وزەكتى ماسەلە. ويتكەنى قاتەرلى اۋرۋعا شالدىققانداردىڭ ەمىنە كەرەك دارىلەر مەن اپپاراتتار وتە قىمبات تۇرادى, ونى دەر كەزىندە جانە ۇنەمى تاۋىپ بەرۋگە مەملەكەتتىڭ دە, جەكە ادامداردىڭ دا شاماسى كەلە بەرمەيدى.
جالپى ول ايتقان رەفورمانىڭ ساياسي جاعى باسىم بولعاندىقتان, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا كوپ توقتالا قويعان جوق. دەگەنمەن ءبىز ەلىمىزدە الدا دەموكراتيالىق دامۋ كۇتىپ تۇرعانىن, ەكونوميكانىڭ ناقتى وسىمىنە كۇش سالىناتىنىن تۇسىندىك. سونىمەن قاتار از قامتىلعان وتباسىلاردى قولداۋ, الەۋمەتتىك تەڭدىكتى ساقتاۋ بويىنشا دا جۇمىستارعا باسىمدىق بەرىلەدى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار اناعۇرلىم ايقىن جۇرگىزىلە باستايدى. مەنىڭشە, ءمامس بويىنشا قور جۇيەسىنە دە قايتا رەفورمالاۋ جۇرگىزۋ كەرەك. ونىڭ قىزمەتى وتە ايقىن بولۋى ءتيىس. حالىق قاي ەمحاناعا قانشا قارجى ءبولىنىپ جاتقانىن ناقتى ءبىلىپ وتىرۋى قاجەت. ال ءدال قازىرگى تاڭدا بۇل قوردىڭ جۇمىسى جابىق تۇردە جۇرگىزىلەدى. قاراپايىم حالىق تۇگىلى, مەديتسينادا جۇرگەندەر دە ونىڭ جۇمىسىن دۇرىس بىلمەيدى. قازىرگى ەڭ باستى ماسەلە – مەديتسينالىق كومەكتىڭ بارلىق حالىققا بىردەي قولجەتىمدى بولماۋى. بۇگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى ەلىمىزدەگى ىشكى جالپى ۇلتتىق ءونىمنىڭ 4 پايىزىن عانا الادى. بۇل وتە از. مۇنى تىم قۇرىعاندا 7-8 پايىزعا كوتەرۋ كەرەك. قازىرگى تاڭدا كوروناۆيرۋس ىندەتىنە بارلىق كۇش پەن قارجى جۇمسالۋدا. بىراق ىندەت اقىرى اياقتالىپ, جوسپارلى مەديتسينالىق ەمدەۋ جۇمىستارىنا قايتا ورالاتىن كەز تۋادى. سول كەزدە مەديتسينالىق كومەككە تولىققاندى قولجەتىمدىلىك ماسەلەسى قايتا تۋىندايدى. سوندىقتان الدا ەلىمىزدە بولاتىن وزگەرىستەر وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋعا دا ىقپال ەتەدى دەگەن سەنىمدەمىن.
قارلىعاش قۇسپانوۆا, جۋرناليست, ەڭبەك ارداگەرى:
– بەيبىت تۇردە باستالعان جاڭاوزەندىكتەردىڭ شەرۋىن ويلاماعان جەردەن لاڭكەستەردىڭ ءوز ماقساتتارىنا پايدالانىپ كەتكەنى وتە وكىنىشتى بولدى. بۇل جوسپارلى تۇردە دايىندالعان تەرروريستەردىڭ ءىسى ەكەنىن پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ناقتى ايتتى. سونداي بۇلىك باستالعاندا, ارەكەتسىز وتىرعان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ تۇسىنىكسىز پوزيتسياسى دا بەلگىلى بولدى. ونىڭ باسشىسىن قاماۋعا العاننان باستاپ حالىق قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ باتىل شەشىمىنە ريزا بولىپ, سەنىممەن قارادى. قارۋلى قاراقشىلار مەن بۇلىكشىلەرگە تويتارىس بەرىپ, مەملەكەتتىك توڭكەرىسكە جول بەرمەدى, دۇرىس نيەتتە بولدىق. ارينە, كۇدىك تە, ءۇمىت تە بار ەدى, بارشامىزدى ۇرەي دە باستى. سابىرمەن, اقىلمەن, سالقىنقاندىلىقپەن جان-جاقتى ويلاستىرىلعان پرەزيدەنتتىڭ ءىس-ارەكەتى ۇلكەن اپاتتىڭ جولىن كەسىپ, تويتارىس بەردى.
ءماجىلىستىڭ وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزىن اسا ىنتامەن تىڭداپ, بولاشاققا سەنىممەن قارادىق. پرەزيدەنت كۇلتەلەمەي بار شىندىقتى ايتتى. اسىرەسە حالىق پەن بيلىكتىڭ, بايلار مەن كەدەي اراسىنىڭ مۇلدە الشاقتاپ كەتكەنىن باسا ايتتى. شەندىلەردىڭ, اكىمدەردىڭ حالىقپەن مۇلدە بايلانىسى جوق ەكەن. كەزدەسۋدەن, ديالوگ قۇرۋدان قاشىپ, قورقىپ جۇرەتىندەرىن دە تۇيرەپ ءوتتى.
«دامۋ بانكى», «سامۇرىق-قازىنا», قىتايمەن اراداعى بەكەتتەردەگى بىلىقتاردىڭ حالىق ءۇشىن ەمەس, بەلگىلى ءبىر وليگارحتارعا عانا جۇمىس ىستەيتىنىن اشىق ايتتى. بارلىق سالالاردا ورىن العان تەڭسىزدىكتەر مەن كەلەڭسىزدىكتەردى الداعى ۋاقىتتا ناقتى باعىتپەن دامىتۋ مەن وزگەرتۋ كەرەكتىگىن قاتاڭ ەسكەرتتى. جاستار تاربيەسى, اسىرەسە اسكەردەن قاشقاقتايتىنداردىڭ ارەكەتى مەملەكەتكە زيان كەلتىرەتىنىن, ۇلتتىق ۇلاننىڭ قاتارى از ەكەنىن دە قىنجىلا ايتتى. ديپلوممەن جۇمىسسىز جۇرگەندەردىڭ جاعدايىن جاساپ, ارنايى باعدارلاما قۇرۋ كەرەكتىگى اسا جاعىمدى اسەر ەتتى. قورىتا ايتقاندا, قاسىم-جومارت كەمەلۇلى كەمەلدى ساياساتكەر, بىلىكتى باسشى, حالقىنا جانى اشيتىن پرەزيدەنت ەكەنىن كورسەتتى. ارينە, الەۋمەتتىك جەلىدە ءبارىن بىردەن توڭكەرىپ تاستاماي, سول ستسەناريمەن كەتتى. «ەشتەڭە وزگەرمەيدى» دەگەن قىڭىر پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. وندايلار ءار كەز بولادى. بىراق وعان ۋاقىت كەرەك. ءبىز قازىر قاتەرلى وتكەلدە تۇرمىز. ەل ءىشى تىنىشتالسىن, بىرتىندەپ ءبارى ءوز ورنىنا كەلەدى دەپ سەنەمىز. ءبىز وزگەرىس كۇتەمىز. ول تەك بەيبىت جولمەن كەلۋى كەرەك. وسى ايتىلعاننىڭ ءبارى بۇرىنعىداي ءسوز جۇزىندە قالماي, ىسكە اسسا دەيمىز. وتىرىككە, بوس ۋادەگە تويىپ بولدىق. حالىققا بەت بۇرىڭىزدار. ادىلەتتى شەشىم بولسىن. بەيبىت شەرۋگە شىققانداردى قۋدالاماڭىزدار. اق-قاراسىن ايىرىپ, بۇزاقىلاردىڭ ءتيىستى جازاسىن بەرسىن. سىرتتان كەلگەن ارانداتۋشىلار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. جاڭا ۇكىمەتكە, بارلىق مينيسترلەر مەن سالا باسشىلارىنا ساتتىلىك تىلەيمىز. ەل ءۇشىن, قازاقستان حالقى ءۇشىن ادال قىزمەت ەتىڭىزدەر. تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتايىق. بىرلىگىمىزدى نىعايتايىق!
