احمەت دۇيسەنباەۆ, قازاقستان عىلىمىنىڭ تاريحى مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەر-قور ساقتاۋشىسى
حالقىمىز ەجەلگى زامانداردا پايدالانعان تاڭىرلىك, ايلىق (لۋننىي) نەمەسە جالپى شىعىستىق كۇنتىزبە (كالەندار) 12 جىلدىق تسيكلدان تۇرعانى بارشاعا بەلگىلى. ويتكەنى, كۇننىڭ اسپان بەلدىگىندەگى ءبىر جىلدىق قوزعالىس شەڭبەرىن يۋپيتەر پلانەتاسى تەك 12 جىلدا 1 رەت تولىق اينالىپ وتەدى. سوندىقتان, بۇل كۇنتىزبە – عارىش زاڭدىلىقتارىنان تۋىنداعان, عىلىمعا نەگىزدەلگەن جانە عاسىرلار بويى تەكسەرىلىپ, دۇرىستىعى تاجىريبەدە دالەلدەنگەن ماڭىزدى مەرزىم ولشەمى. مۇشەلدىڭ ون ەكى جىلى ابستراكتسيالىق تۇردە 12 حايۋاناتتىڭ: تىشقان, سيىر, بارىس, قويان, قاسقىر, جىلان, جىلقى, قوي, مەشىن, تاۋىق, يت جانە دوڭىز اتىمەن اتالادى.
وتكەن حح عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ دۇنيەجۇزىندە شىعىس كۇنتىزبەسىنە قىزىعۋشىلىق ارتىپ كەلەدى. بۇل – ونىڭ ومىرشەڭ ءارى سۇرانىسقا ساي ەكەندىگىنىڭ بەلگىسى. سوندىقتان, مۇشەلدى عۇمىرناما كومپاسى رەتىندە كۇندەلىكتى تۇرمىستا پايدالانۋعا ابدەن بولادى. مەرەيتويلارعا نەگىز بولىپ جۇرگەن دوڭگەلەك داتالار ءنول مەن 5-كە اياقتالعانىمەن, ولار ءومىر كەزەڭدەرىنىڭ سىرىن اشپايدى.
عىلىمي تۇرعىدان قاراعاندا مىنەز-قۇلىقتىڭ نەگىزى – ادام تەمپەرامەنتىنىڭ مەيلىنشە كەرەعار تۇرلەرى جەتەۋ. ولار: ەموتسيالى (اسەرشىل-كۇيگەلەك), ديناميكالى (البىرت-جايدارى), ءلابيلدى (جىلپوس-ەلگەزەك), پلاستيكالى (بيازى-جالتاق), ستاتيكالى (سابىرلى-ماڭعاز), ينەرتتى (قىڭىر-تۇيىق) جانە سەنسيتيۆتى (وكپەشىل-سەزىمتال) كوڭىل-كۇي.
پسيحيكا, مىنەز بەن قىلىق تيپتەرىنىڭ سانى جەتىگە تەڭ. ويتكەنى, بۇل تيپتەردىڭ جەتى دارەجەلى امبەباپ جىكتەمەسى 3 تيپولوگيالىق توپتان شىعادى. مىنەز-قۇلىقتىڭ 3 تيپولوگيالىق توبىنا – ادام ءومىرىنىڭ ەڭ باستى ءۇش كەزەڭىنە: ديناميكالى جۇلقىنعان قىلىق – جاستىق, پلاستيكالىعى – ەرەسەكتىك, ينەرتتىگى كارىلىككە سايما-ساي كەلەدى. تەمپەرامەنتتىڭ 7 تيپىنە ءومىردىڭ جەتى كەزەڭى ساي كەلەدى: مەيلىنشە ەموتسيالىعى – سابيلىك, بارىنشا ديناميكالىعى – بالالىق, تىم ءلابيلدى – جاستىق, مەيلىنشە پلاستيكالىعى – مارقاي شاعى, بارىنشا ستاتيكالىعى – ەگدەلىك, بارىنشا ينەرتتى – كارىلىك جانە بارىنشا سەنسيتيۆتى – قارتتىق.
ادامنىڭ ەڭ ايعاي-شۋلى ۇشقالاق, كوز جاسى كول ەموتسياعا تولى عۇمىر كەزەڭىنە تەك ءبىر عانا جىلدىڭ بولىنگەن سەبەبى, بۇل – بالالىقتىڭ ەڭ ينتەنسيۆتى كەزى.
بالا ءسابي كەزىندە (1 جاسقا دەيىن) وتە تەز داميدى. وعان توعىز ايلىق ەمبريونالدىق ىشتەگى جاتىر كەزەڭىن قوسقانىمىزدا, وسى قىسقا مەرزىم ءوزىنىڭ ماڭىزى جاعىنان كەلەسى ءبىر مۇشەل – 12 جىلدىققا پاراپار.
فيلوسوف ارتۋر شوپەنگاۋەر: «بالانىڭ ءبىر ساعاتى قارتتىڭ ءبىر تاۋلىگىنەن ۇزاق» دەگەن.
ءبىر جاسقا دەيىنگى كەزەڭگە بارلىق حالىقتار ەرەكشە نازار اۋدارادى. مىسالى, قازاق حالقى ءبىر جاستا بالانىڭ «تۇساۋىن» كەسەدى. كەيبىر شىعىس ەلدەرىندە ءبىر جاسقا تولماعان بالانى سانعا دا قوسپايدى (كورەي, ت.ب. ۇلتتار ادامعا ومىردە ەكى رەت ۇلكەن قۇرمەت كورسەتەدى: 1 جاستا, سودان سوڭ 61 جاسىندا). ءسابي پسيحيكاسىنىڭ ۇلكەندەردەن ەرەكشەلىگى – مەيلىنشە ەموتسيالىعى.
ءومىردىڭ الداۋ-ارباۋ, قايعى-قاسىرەت, دوس-قاس, باي-كەدەي سياقتى قايشىلىقتارىنان بەيحابار, سوندىقتان دا ۋايىمسىز, كىرشىكسىز تازا سابيلىك كەزەڭىنە قاتىستى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ: «مەن, سىيلار دەپ دۇنيە, كەلدىم, مىنە. «ءبىر جاس» دەپ ەسىگىڭنەن ەندىم, مىنە. مەن ازاتپىن, مەن اقپىن, مەن وسەمىن. نە قىلسام دا, باسىمدى بەردىم, مىنە!» دەگەن ەدى.
بالالىقتى (1 – 13 جاس ارالىعى) شارتتى تۇردە ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى: 1-3 جاستاعى – ياسليلىك («بۇلدىرگەن»), 3-7 جاستاعى – بالاباقشالىق («ءبۇلدىرشىن») جانە 7-13 جاستاعى – باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارى («بالدىرعان»).
بۇرىن-سوڭدى قالىپتاسقان ارناۋلى تەرميندەرى بولماعاندىقتان, ءبىز بالالىق ءبىرىنشى مۇشەلدىڭ ءۇش كەزەڭىنە وزىمىزشە اتاۋ قويىپ وتىرمىز. بۇل تۇسىنىكتەردىڭ دە وزىندىك سىرى بار: بالا ءۇش جاسقا دەيىن تولىق اياقتانادى. ءبىر جاستا ءتاي-ءتاي باسقان ول, كەيىن قۇلىن-تايداي شاپقىلاپ جۇگىرىپ كەتەدى. «بۇلدىرگەن» دەگەن جيدەك اتى بولسا, ادامنىڭ ۋىلجىعان وسى كەزەڭىن ءدال سيپاتتايتىنداي.
وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلسەك, 1-3 جاس ارالىعىنداعى بالا ءوز ىسىنە ءالى جاۋاپ بەرمەيدى. اياعى جەرگە تيگەننەن-اق, ادامدار قورشاعان ورتانى وزدەرى زەرتتەي باستايدى. ول تىنىشسىزدانىپ, قولىنا تۇسكەن دۇنيەنى بۇلدىرەدى, سىندىرادى, ءتىپتى, تىستەپ تە, جەپ تە كورەدى. بۇنى عىلىمدا «باعىت-باعدارلىق زەرتتەۋ ينستينكتەرى مەن رەفلەكستەرى دەيدى. بۇل – بالا تۇيسىگىنىڭ قارقىندى دامۋىنىڭ سالدارىنان بولاتىن قۇبىلىس.
3-7 جاستاردا بالا ابدەن قارا قۇلاقتانادى. باسقاشا ايتقاندا, ول كوپ ءسوزدى ءتۇسىنىپ قانا قويماي, ءومىر بويى ەسىنە ساقتايدى. وسى ءبىر مي مەن جۇيكە جۇيەسىنىڭ دامۋىنداعى جاۋاپتى كەزەڭدە ۇلكەندەر بالامەن بارىنشا كوپ سويلەسۋى اسا قاجەت. بۇل – ناعىز «قۇيماقۇلاق» كەزەڭ. سوندىقتان, ءبىز وسى بۇلدىرشىندەرمەن دۇرىس ديالوگ قۇرىپ, ءىشتارتا سويلەسۋگە مىندەتتىمىز. ورتا ەسەپپەن بالالار 7 جاستان حات تانۋ ىسىنە ەركىن بەيىمدەلەدى.
ال, 7-13 جاس ارالىعىنداعى بالا كىتاپ وقۋ مەن جازۋ-سىزۋ جۇمىستارىنا بارىنشا يكەمدى بولادى. بۇل كەزەڭ – ناعىز بالدىرعان شاق.
«بالانى جەتىگە كەلگەنشە تىيما, جەتىدەن ون ۇشكە كەلگەنشە قۇلىڭداي قينا, ون ۇشتەن اسقاسىن قۇرداسىڭداي سىيلا» دەگەن ومىرلىك تاجىريبەدەن تۋىنداعان حالىق ناقىلىنىڭ عىلىمي نەگىزى جوق ەمەس.
جاستىق شاقتا (13-25) پسيحيكانىڭ جوعارى ءديناميزمى ءالى دە ساقتالادى. بىراق, بالالىققا قاراعاندا بۇل كەزدە مىنەز-قۇلىقتا پلاستيكا قاسيەتى پايدا بولا باستايدى. وسى داۋىردە مىنەزدىڭ ەكى بىردەي قۇندى سيپاتى – ديناميكا مەن پلاستيكا قوساقتالا باسىم تۇردە قىزمەت ەتەدى. سونىڭ سالدارىنان جاستىق شاقتا بالالىققا قاراعاندا, البىرتتىق پەن تىكمىنەزدىك, ۇستامدىلىق پەن مامىلەگەرلىك سياقتى قاسيەتتەر قاتار ورىن الادى.
اباي ەرەكشە ءمان بەرگەن عۇمىرىمىزدىڭ ەكىنشى مۇشەلى: «ەسىڭدە بار ما جاس كۇنىڭ, كوكىرەگىڭ تولىق, باسىڭ بوس. قايعىسىز, ويسىز, ماس كۇنىڭ, كىمدى كورسەڭ, ءبارى دوس».
13-17 جاستاعى جەتكىنشەك (بوزبالا) تەك بۇلدىرشىندەي ەستىپ نەمەسە بالدىرعانداي وقىپ قانا قويماي, ءسوزدىڭ توركىنىن تۇسىنەتىن دارەجەگە جەتەدى. ول وقيعانىڭ ىشكى ماعىناسىنا كوڭىل بولە باستايدى. مىسالى, استارلى ءسوزدى ۇعا الادى. ويتكەنى, ول ابتراكتسيالى تۇردە ويلاۋ قابىلەتىنە يە بولادى. وسىنداي كامەلەتكە كەلىپ قالعان 17-21 جاستاعى ءجاسوسپىرىم ءارتۇرلى كۇردەلى ءبىلىم سالاسىن يگەرە الادى. بۇل كەزدە ولار ورتا نەمەسە جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ, ستۋدەنت بولادى.
21-25 جاستاعى ەرجەتكەن ازامات جاس مامان نەمەسە ماگيسترانت بولىپ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن شۇعىلدانا الاتىن زەردەسى تولىققان تۇلعا دەڭگەيىنە جەتەدى. وسى كەزدەن باستاپ ولار قوعامعا پايدا بەرەدى. ورلىك پەن جانپيدالىق ەرلىك تە ولارعا جات ەمەس, ورايى كەلگەندە ءتىپتى زاڭدى بولمىس ىسپەتتى كورىنەدى. ونەگەلى تۇلعالار تاعدىرىن ەسكەرسەك, ءومىردىڭ ءمانى – تىرشىلىكتىڭ سانىندا ەمەس, ساپاسىندا.
جالىندى جاستىق شاقتى ءبىرجان سال: «جاسىم بار جيىرمادا جاسىرمايمىن. باسىمنان دۇشپان ءسوزىن اسىرمايمىن. ەگەر دە دۇشپان ءسوزى ءوتىپ كەتسە, سەن تۇگىل پاتشاعا دا باس ۇرمايمىن!» دەپ, انىنە ارقاۋ ەتكەن.
قازاق پەن وداقتى قايران قالدىرعان ءاليا مولداعۇلوۆا 18 جاسىندا, جاننا د’ارك –19, مانشۇك مامەتوۆا – 20, تولەگەن توقتاروۆ – 20, ە.گالۋا – 21, عاني مۇراتباەۆ – 22, نۇركەن ءابدىروۆ – 23, ن.دوبروليۋبوۆ – 25 جاسىندا قىرشىن كەتتى.
ەرەسەك (25-61) ادامنىڭ پسيحيكا پروتسەستەرىنىڭ شاپشاڭدىعى جاستىق شاققا قاراعاندا بىرسىدىرعى باياۋلاۋ بولعانىمەن, ول پسيحيكا پلاستيكاسى جاعىنان جوعارى تۇرادى. بۇل جاستا ادام ءوزىن-ءوزى ۇستاي الادى, مىنەزدە سالقىنقاندىلىق پەن قۋلىق تا پايدا بولا باستايدى. ومىرلىك تاجىريبە جيناپ, ونى پايدالانا بىلەدى. ەرەسەك شاقتىڭ دا ءۇش كەزەڭى بار: باستاپقى – ماشىقتانۋ, ورتا – كەمەلدەنۋ جانە كەيىنگى – موسقالدانۋ. ءبىرىنشى كەزەڭدە مىنەز-قۇلىق بارىنشا ءلابيلدى بولسا, ال ۇشىنشىسىندە ول ستاتيكا جاعىنا اۋىتقيدى.
ەرەسەكتىكتىڭ باستاپقى كەزەڭىندە (25-37) پسيحوفيزيولوگيالىق پروتسەستەردىڭ جوعارى ءديناميزمى پلاستيكالى تۇردە جۇرەدى. بۇل – ءۇشىنشى مۇشەل. باسقاشا ايتقاندا, مۇنداي پسيحيكا – سۋپەرپلاستيكالى. سونىڭ سالدارىنان بۇل كەزەڭدە ادامنىڭ بەلگىلى ءبىر ماماندىققا وتە تەز ماشىقتانىپ كەتۋىنە مۇمكىندىگى مول. شىعارماشىلىق تۇرعىدا وسىناۋ شيراق كەزەڭ بارىنشا جەمىستى بولىپ كەلەدى. تالاي عۇلامالاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ شىڭىنا ءدال وسى كەزەڭدە شىققاندارىن ءبىز تاريحتان جاقسى بىلەمىز. اقىندار – ارتىنا ولمەيتىن ءسوز, سازگەرلەر – مۋزىكا, سۋرەتشىلەر – قىلقالام تۋىندىلارىن, ال عالىمدار ۇلاعاتتى وي قالدىردى. ەۋرازيا حالىقتارىندا 37 جاس تاعدىر تالايىنداعى ەرەكشە مەجە رەتىندە تانىمال. اكادەميك م.ايتحوجين 37 جاسىندا لەنيندىك سىيلىق العان.
سونداي-اق, شولپان يمانباەۆا – 26 جىل, نيلس ابەل – 27, م.لەرمونتوۆ – 27, سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ – 27, ش.بەكماعانبەتوۆ – 27, ۆ.تسوي – 28, شوقان ۋاليحانوۆ – 30, س.ەسەنين – 30, ت.ايبەرگەنوۆ – 30, مايرا ۋاليەۆا – 31, ا.ماكەدونسكي – 33, سماعۇل سادۋاقاسوۆ – 33, ا.گريبوەدوۆ – 34, ۆ.چكالوۆ – 34, يۋ.گاگارين – 34, ۆ.موتسارت – 35, دج.بايرون – 36, پرينتسەسسا ديانا – 36, ماليك-شاح – 37, ا.پۋشكين – 37, ۆان گوگ – 37, ۆ.بەلينسكي – 37, ا.رەمبو – 37, ۆ.ماياكوۆسكي – 37, ا.گايدار – 37 جىل ءومىر ءسۇردى.
ەرەسەكتىكتىڭ ورتا كەزەڭى (37-49) – ءومىردىڭ دە جەرورتاسى وسى ءتورتىنشى مۇشەل. بۇل كەزدە مىنەز-قۇلىق بارىنشا پلاستيكالى. ول – ءار ادام ءومىرىنىڭ «التىن ءداۋىرى», ويتكەنى, وسى كەزەڭدە ومىرلىك تاجىريبە, بىلىمدىلىك پەن كاسىبي ماشىقتانۋ دەڭگەيى ەڭ جوعارى ساتىعا كوتەرىلەدى. وسى جاستا ادامنىڭ وزىندىك الەۋمەتتىك باعىت-باعدارى, تۇرمىس-جاعدايى بولادى. بۇل كەزەڭ – الەۋمەتتىك ەسەيۋدىڭ جوعارى ساتىسى, ادامنىڭ بارىنشا كەمەلدەنگەن شاعى, ءومىردى تانۋدىڭ ەڭ بيىك بەلەسى, شىرقاۋ شىڭى سانالادى.
كونە تۇركى عۇلاماسى ءجۇسىپ بالاساعۇن بۇل حاقىندا: «قىرىقتىڭ قىرقاسى – و باستان مەجە جەر. باعىتتاس سوققان ىلەسپە جەل: ەندى كەرى, بولدى كەدەر» دەپ جازعان.
ەلۋگە جەتپەگەن ارىستار: مۇسا جالەل 38-دە بولاتىن, ءسابيت دونەنتاەۆ (39), ەرنە́ستو چە گەۆا́را (39), دجەك لوندون (40), ا.بلوك (41), ف.ماگەللان (41), ماحامبەت (42), جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ (42), ن.نۇرماقوۆ (42), دجو داسسەن (42), ۆ.ۆىسوتسكي (42), ن.گوگول (43), ءى.جانسۇگىروۆ (43), سابىر راحيموۆ (43), ا.چەحوۆ (44), س.سەيفۋللين (44), تۇرار رىسقۇلوۆ (44), ب.مايلين (44), قاسىم امانجولوۆ (44), س.اشىمباەۆ (44), ب.سپينوزا (45), كەنەسارى (45), ا.يمانوۆ (45), م.جۇماباەۆ (45), ك.بايسەيتوۆا (45), م.ماقاتاەۆ (45), ي.شيللەر (46), دج.كەننەدي (46), اتتيلا (47), بابۋر (47), يساتاي (47), ت.شەۆچەنكو (47), ا.كولچاك (47), پ.كيۋري (47), س.يۋلاەۆ (48), ى.التىنسارين (48), ل.كورنيلوۆ (48), ەديت پياف (48), ش.فۋكو (49), ف.دزەرجينسكي (49), سانجار اسفەندياروۆ (49).
ەرەسەكتىڭ كەيىنگى كەزەڭىندە (49-61) مىنەز-قۇلىق پلاستيكالى بولعانىمەن, پسيحوديناميكا پروتسەسىنىڭ قارقىنى ەداۋىر باسەڭدەپ قالادى. بۇل – بەسىنشى مۇشەل. مۇنداي پسيحيكا سۋبپلاستيكالى بولادى. بۇل كەزدە مىنەزدىڭ استارىنا ساقتىق قوسىلا باستايدى. ول ەندى بۇرىنعىداي كەۋدە سوعۋدى باسەڭدەتەدى دە, سىپايىلىققا كوشەدى. سىرت كوزگە مۇنداي ادام يناباتتىلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. حالىقتا بۇل كەزەڭدى «ەكىنشى جاستىق» دەپ تە اتايدى. ويتكەنى, بۇل كەزەڭدە ادام العاش رەت وتكەن ومىرىنە ويلى دا سىن كوزبەن قاراي باستايدى. ءجۇرىس-تۇرىسىمەن, مىنەز-قۇلقىمەن, ءتىپتى, كيگەن كيىمىمەن كەيدە جاستارعا ەلىكتەپ تە كورەدى. ەرتەدە اتالارىمىز وسى كەزەڭدە قايتا ۇيلەنۋ جاعىن دا ويلاستىرعان… ارينە, ولار ىشتەي قارتتىققا دايىندالۋدى دا ويلايدى.
ەلۋدەن اسقان ساڭلاقتار: مىرجاقىپ دۋلاتوۆ 50 جاستا كوز جۇمعان, م.دجەكسون (50), ج.ب.مولەر (51), و.بالزاك (51), مۇستافا شوقاي (51), ە.بەكماحانوۆ (51), م.دۋلاتي (52), ب.ناپولەون (52), ۆ.لەنين (53), م.لومونوسوۆ (54), ح.كولۋمب (55), ۇلىقبەك (55), حالەل دوسمۇحامەدوۆ (56), شاكەن ايمانوۆ (56), اۆيتسەننا (57), ل.بەتحوۆەن (57), م. اتاتۇرىك (57), ا.ميتسكەۆيچ (57), مالىك عابدۋللين (57), ەۆنەي بۋكەتوۆ (58), اباي (59), ستەندال (59), گ.گەينە (59), ا.ناۋاي (60), ف.دوستوەۆسكي (60), د.بوككاچچو (61), ا.امپەر (61), گ.گەگەل (61), ن.چەرنىشەۆسكي (61).
كارتەڭ كەزەڭدە (61-73) پسيحيكا بارىنشا ستاتيكالى. مۇنداي سابىرلى, سالماقتى التىنشى مۇشەلدە جىگىت اعالارى باسقالارعا اقىل ايتۋدى كوبەيتەدى, كەيدە تىم اقىلگويلىككە دە سالىنىپ كەتەدى. ءتىپتى, بۇل «كەمەڭگەرلەردەن» ءوز بالالارى دا الشاقتاي باستايدى. سوندىقتان, ولار نەمەرەلەرىنە ىستىق ىقىلاس بىلدىرەدى. ەكىنشى جاعىنان, بۇل جاستاعىلار كوپتى كورىپ, ۇلكەن ومىرلىك تاجىريبە جينايدى. دەگەنمەن دە, ولار كەي كەزدە ماڭايىنداعىلاردىڭ مازاسىن الىپ, ىعىر قىلادى. ومىرگە قىزۋ ارالاسۋعا ۇيرەنىپ قالعان بۇل (زەينەتكەر) توپ تورداعى ارىستان سەكىلدى بىردەن تىنىشتىققا ۇيرەنىسىپ كەتە الماي, كوپشىلىگى وتباسى مەن قوعامعا ءالى دە پايداسىن تيگىزگىسى كەلىپ شارق ۇرادى.
قىرىق ەكى جاستاعى اباي الدا كەلە جاتقان وسىناۋ كەزەڭدى اينىتپاي سيپاتتاپ: «قارتايدىق, قايعى ويلادىق, ۇيقى سەرگەك. اشۋىڭ – اشىعان ۋ, ويىڭ كەرمەك» دەپ تولعايدى.
احمەت جۇبانوۆ 62 جاسىندا ومىردەن وتكەن, احمەت ياسساۋي (63), ا.نوبەل (63), ن. لوباچەۆسكي (63), ءبىرجان سال (63), ءانۋار ءالىمجانوۆ (63), ق.ساتباەۆ (64), جۇماباي شاياحمەتوۆ (64), حافيز (65), احمەت بايتۇرسىنوۆ (65), ءاليحان بوكەيحانوۆ (67), تەمىرلان (69), ابىلاي حان (70), ب.مومىشۇلى (71), شىڭعىسحان (72), يمام شاميل (72), ا.ياساۋي (73), شاح-دجاھان (73), چ.دارۆين (73), ل.پاستەر (73), ءماشھۇر ءجۇسىپ (73), شاكارىم (73), س.مۇقانوۆ(73).
كارىلىك كەزەڭدە (73-85) پسيحيكا ينەرتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. جالپى, بۇل ۋاقىتتا مىنەز اسا سابىرلى بولا باستايدى. ادام از سويلەپ, كوپ ويلانادى. ينتروۆەرتتى تۇيىقمىنەزدىلىك وزىنەن-ءوزى كەلەدى. جاس كەزدەگى پسيحيكا ديناميكاسى كەلمەسكە كەتەدى. پسيحوفيزيولوگيالىق پروتسەستەر بۇرىن تاۋ وزەنىندەي ەكپىندى بولسا, ەندى ولار دالا دارياسىنداي ساباسىنا تۇسەدى. اقىلگويلىك بىرتىندەپ كوسەمدىككە اۋىسادى. وسى جەتىنشى مۇشەل – اسقار تاۋداي اقساقالدار جاسى.
اقان سەرىنى قامىقتىرعان كەز دە وسى: «اۋدەمجەر جۇرە المايمىن اياعىمنان, ۇستايمىن ەكى قولداپ تاياعىمنان. سايراعان ورتا ءجۇزدىڭ بۇلبۇلى ەدىم, كارىلىك كەلىپ قالدى قاي جاعىمنان».
م.گاندي – 79, ءا.مارعۇلان – 80, ل.تولستوي – 82, ساادي – 85, گ.پوتانين – 85 جاسقا كەلگەن.
جالعاسى بار
