قارلىعاش ابباسوۆا: ۇناماعان ءاندى كوڭىلىمدەگىدەي ورىنداي المايمىن
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ اناسى جەتى قۇرساق كوتەرگەن ەكەن. ءانشى قارلىعاش ابباسوۆا – وتباسىندا جەتىنشى بالا. قازاقتىڭ ءانشى قىزىمەن اڭگىمەمىز تومەندەگىشە ءوربىدى…
ونەر اناسىنان دارىعان
– ءوزىڭىزدىڭ انشىلىك قابىلەتىڭىز قالاي اشىلدى؟ اكەڭىزدىڭ ءسوزى اسەر ەتتى مە, الدە ءوزىڭىز ءان ايتۋعا قىزىقتىڭىز با؟
– ونەر ماعان انام جاعىنان كەلگەن, شولپان دەگەن ناعاشى اپام ءانشى بولعان. وكىنىشكە قاراي, بۇل كۇندە اپايىم
ومىردە جوق. باۋىرلارىمنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز ءسۇيىكتى كاسىپتەرى بار, ولار ارۋاقىتتا ماعان قولداۋ ءبىلدىرىپ جۇرەدى. كىشكەنتاي كەزىمىزدە ۇيدە ءبارىمىز ىڭىلداپ ءان ايتىپ جۇرەتىنبىز. بىراق, مەن ايقايلاپ, بار داۋسىمدى سالىپ ايتادى ەكەنمىن. سوندا اپايلارىم مەكتەپتەن كەلە جاتىپ, اتكەنشەككە وتىرىپ ءان ايتىپ وتىرعان مەنى كورىپ, «پا, ءشىركىن! داۋسى قانداي كەرەمەت, وسى قىز ءانشى بولادى اۋ!» دەپ تامسانادى ەكەن. سول دا اسەر ەتتى مە, كىم ءبىلسىن!
بالاباقشادان بەرى ءان ايتىپ, مەكتەپ قابىرعاسىندا ماقتاۋلار ەستىپ, ودان ءارى قاناتتانىپ, ءان سالۋعا قۇشتارلىعىم ويانا باستادى. كەيدە كىشكەنە اۋىرىپ قالسام دا, مۇعالىمدەردىڭ ءوزى «ول ءانشى عوي, داۋسىنا اسەر ەتەر, ۇيىنە قايتسىن» دەپ جاناشىرلىق تانىتىپ جاتاتىن. مەنى سول كەزدەن ونەر يەسى دەپ باعالاعاندارى سونداي, ءالى كۇنگە دەيىن مەكتەپ قابىرعاسىندا سۋرەتىم ءىلۋلى تۇر. ءوزىم اكەمنىڭ ءۇمىتىن اقتاعانىما شۇكىرشىلىك ەتەمىن.
– وتباسىندا سىزدەن باسقا ونەر قۋعاندار بار ما؟
– باۋىرلارىمنىڭ ءبارى ءارتۇرلى كاسىپپەن اينالىسادى. ال اقنۇر دەگەن قىزىمنىڭ نەگىزى انشىلىككە بەيىمى بار, قازىر بەس جاستا. ىڭىلداپ ءان ايتىپ جۇرەدى, بىراق, ءانشى بولىپ كەتەدى دەپ ويلامايمىن. ويتكەنى: «ماما, مەن سەن سياقتى تۇندە جۇمىس ىستەمەيمىن» دەيدى. دەگەنمەن, اللا تاعالا قىزىما ونەر بەرسە, ونى نەگە قولداماسقا, ونداي بولسا مەن ونى قولدار ەدىم. ءوزىمدى انام قانداي جەتىستىككە جەتكىزسە, مەنىڭ دە قىزىم سونداي دارەجەگە جەتۋى ءۇشىن ايانباس ەدىم.
– ماعجان جۇماباەۆ اتىنداعى «قازاق ەلى, ءبىر اۋىز ءسوزىم ساعان!» فەستيۆالىنىڭ 2011 جىلعى جۇلدەگەرى اتانىپ, ودان كەيىن اقتوبە قالاسىنان باس جۇلدە الىپ, 2013-تە يتاليا, ياكي ريمگە بارىپ «دجوۆانني كانتانو يل موندو» بايقاۋىندا ەل نامىسىن قورعاپ, 2-ورىن الىپ كەلگەنىڭىزدەن حاباردارمىز. ول جەردە حالىق ءانى «بۇلبۇلىم» مەن ەستاي بەركىمباەۆتىڭ «ساندۋعاش» ءانىن قازىلار مەن كورەرمەن قالاي قابىلدادى, قانشا دەگەنمەن بوتەن ەل عوي؟
– بۇل بايقاۋعا بارماس بۇرىن اقتوبە قالاسىنداعى «شوعىرلى جۇلدىزدار» بايقاۋىنا قاتىستىم, ول جەردە كوپتەگەن ءداستۇرلى ءانشىلەر ىشىنەن كىم باس جۇلدە الادى, سول يتالياعا بارادى دەدى. ال, يتالياداعى بايقاۋدا كوپتەگەن مەملەكەتتەن ونەرپازدار بولدى.
ءار ۇلت ءوزىنىڭ ءداستۇرلى ءاندەرىن ورىندادى. ول جەردە ساحناعا كىرىپ-شىعۋدان باستاپ ءبارى نازارعا الىنادى, مىسالى, بىزدە ساحناعا شىققاندا ءيىلىپ سالەم بەرەمىز, سوڭىنان تىڭداۋشىعا ءيىلىپ تاعزىم ەتەمىز, وندايدى بىلمەيتىن ەلدەر دە بار ەكەن, سونىمەن بىرگە, داۋىس دياپازونىنا, كيىم ۇلگىسىنە قارادى. ءناتيجەسىندە باس ءجۇلدە رۋمىنياعا بۇيىردى, ءبىرىنشى ورىنعا يتاليا لايىق دەپ تانىلدى. ەكىنشى ورىندى قازاقتاننان – مەن, ءۇشىنشى ورىندى رەسەي الدى. ول جاققا بارعان كەزدە قاتتى تولعانىستا بولدىم. جۇلدە الۋعا دەگەن قۇشتارلىق, نيەت كۇشتى ەدى. ءۇمىت ارتىپ ءجىبەرگەننەن كەيىن بارىمدى سالدىم. مەن ءۇشىن بۇل ۇلكەن قۋانىش بولدى. ول جاقتا قازاقستان مەملەكەتىن بىلە بەرمەيدى ەكەن, كوشەدە بولسىن, كەزدەسكەن جەردە سول ەلدىڭ ادامدارى اسپاپتى كورسەتىپ, «ويناپ كورسەتشى» دەپ يشارا جاسايدى, «ءان ايتىپ بەرشى» دەگەندەي تۇسىندىرەدى, تۇرا قالىپ ايتىپ بەرەم, ءسويتىپ قاي جەردە بولسىن ءانىمىزدى شىرقادىق. ولار زور سۇيسىنىسپەن قابىلدادى.
ەلباسىمەن كەزدەسكەن ەرەكشە ءسات
– پرەزيدەنت شىرشاسىنا قاتىسىپ, ەلباسىمەن كەزدەسكەنىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى. بۇل كەز كەلگەن ادامنىڭ باسىندا بولىپ جاتقان جايت ەمەس قوي.
– جالپى ونەرگە كەلۋىمە سەبەپشى بولعان ادام – انام. انام كىشكەنتايىمنان قولىمنان جەتەكتەپ وسى قىزىم ءانشى بولسا ەكەن دەپ, اكەم ەكەۋى ماعان ءۇمىت ارتتى. 1994 جىلى «ءانشى بالاپانعا» قاتىسىپ, 34 ۇمىتكەردىڭ اراسىنان باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم. سول كەزدە اكەمنىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. ۇيگە كىسىلەر كەلسە ءان ايتقىزىپ, كەلەشەگىمنەن ءۇمىت كۇتىپ, «قىزىم ءانشى بولادى, روزا اپالارىنىڭ ءىزىن قۋادى» دەيتىن اكەم كوپ ۇزاماي قايتىس بولدى. 1996 جىلى دارىندى بالالارعا ارنالعان ەلباسى شىرشاسى ءوتتى, سوندا ماعان شاقىرۋ كەلدى, مەكتەبىمىزدىڭ ديرەكتورى ۇيىمىزگە شاقىرۋدى اكەلىپ, ءبارىمىز قاتتى قۋانعانىمىز ءالى ەسىمدە. ول جەردە دە كوپتەگەن بالالاردىڭ ىشىندە 4-5 بالانى ەلباسىنى قارسى الۋعا تاڭداپ العاندا, اراسىندا مەن دە بولدىم. انام شىعارىپ بەرگەن ءتورت جولدىق تانىستىرۋ ولەڭىم بار ەدى جاتتاپ العان, سونى ايتىپ بەردىم. ەلباسىنىڭ قولىنان ۇستاپ, سارا اپاي بەتىمنەن ءسۇيىپ, ۇلكەن قۋىرشاق سىيلاعاندا شەكسىز باقىتقا بولەندىم. بۇل مەن ءۇشىن ومىرىمدەگى ەرەكشە ساتتەر بولعاندىقتان, وسى كۇنگە دەيىن سۇحبات بەرگەن سايىن بارىنە ايتىپ جۇرەم.
– ۇستازدارىڭىز ەربول سارين, قايرات بايبوسىنوۆتان ساباق العان ەكەنسىز, ءوزىڭىز شاكىرت تاربيەلەۋ ىسىنە قاشان دەن قويماقشىسىز؟
– استاناعا كەلگەندە مەن ەسترادالىق ءان ورىندايمىن دەگەن ماقساتپەن كەلگەن ەدىم. بىراق, 2002 جىلى ەسترادا جانرى بولمادى, 2003 جىلى اشىلدى, سوسىن ءبىر جىلىم قۇر كەتپەسىن, قايسىسىنا الادى, سوعان وقيمىن دەپ شەشتىم.
ۇستازىم ەربول سارين ءوزىم ۇيرەتەم دەپ, دومبىرا شەبەرلىگىنە ۇيرەتتى, داۋىس دياپازونىمدى قويىپ, ونەرگە دەگەن جولىمدى اشتى. وسى كىسىگە العىسىم شەكسىز. «شابىت» فەستيۆالىنە قاتىستىم, ودان كەيىن كەنەن ازىرباەۆ, نۇرعيسا تىلەنديەۆ, ماعجان جۇماباەۆ اتىنداعى بايقاۋلارعا قاتىسىپ, جۇلدەلەر الۋىما اعايىمنىڭ ەڭبەگى زور دەپ بىلەمىن. سونىمەن بىرگە, ءوز باسىم قازاقتىڭ جەزتاڭداي ءانشىسى قايرات بايبوسىنوۆتان ءتالىم العانىمدى دا ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ادام ءبىرىنشى ۇستاز بولماس بۇرىن, الدىمەن ءوزىن تاربيەلەۋ كەرەك, مەنىڭ كورگەنىمنەن كورەتىنىم ءالى الدا. اللا جازسا, ۇستاز دا بولامىن.
ول ءۇشىن ۇستازدىق دارەجەگە كوتەرىلىپ, سول بيىككە لايىقتى تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋعا ءتيىسپىن. ءار وقۋشى ءوز ۇستازىمەن ماقتانىپ ءجۇرۋى كەرەك قوي. كىشكەنە ءبىر دارەجەگە جەتسەم, شاكىرت ءتاربيەلەيمىن دەگەن ويىم بار.
تالانتتى تانىمال ەتكەن ءان
– ماعجان جۇماباەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان جولامان تۇرسىنباەۆتىڭ ءانى «ايدىن شالقار كولىم-اي!» ءسىزدى تانىمال ەتتى, جالپى ءاندى قالاي تاباسىز, ادەيىلەپ ءان ۇسىناتىندار بار ما؟
– ەسترادا جانرىندا ءان تاڭداپ, ورانجيروۆكا جازدىرىپ باستاعانىم – «ايدىن شالقار كولىم-اي» ءانى. قاي جەردە ورىنداسام دا, حالىق جاقسى قابىلدايدى. جولامان تۇرسىنباەۆ اعاما العىسىمدى ايتام, وسى ءاندى ماعان ۇسىنعانىنا وتە قۋانىشتىمىن, بۇل ءاندى ءوزىمنىڭ بويتۇمارىم دەپ ەسەپتەيمىن. ارينە, كوپتەگەن ءاندى ۇسىنىپ جاتادى. بىراق, اۋەلدەن ءبىر قانعا سىڭگەن مىنەزىم – انگە دايىندالعاندا ول ءان ۇناماي تۇرسا, كوڭىلىمدەگىدەي ورىنداي المايمىن. كەيدە بىرەۋلەر ءبىر ءانشى تۋرالى: «وسىنىڭ باسقا ءانى جوق پا, وسى ءاندى ايتا بەرەدى» دەپ جاتادى, ول ولاي ەمەس, ول ءان ءانشىنىڭ باعىن اشقان, ءانشىنىڭ جۇرەگىنە سىڭگەن ءان بولعاندىقتان دا ءانشى سول ءاندى ءجيى ورىندايدى.
– «وتانىم» ءانى حالىققا ۇنادى, كەلەشەكتە وسى باعىتتا ويعا العان جوسپارىڭىز بار شىعار؟
– ءابدىراحمان اسىلبەكتىڭ سوزىنە جازىلعان بايدالى رىسپامبەتتىڭ ءانى «وتانىم» ءتالىمى بار ناعىز پاتريوتتىق اندەردىڭ ءبىرى. سونىمەن بىرگە, جاقسىگەلدى سەيىلوۆتىڭ «انا تۋرالى باللادا» ءانى بار. جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسسام دەگەن نيەتپەن وسى انگە وڭدەۋ جاساتىپ, بەينەبايان ءتۇسىرتتىم. الماتىدا ماقسات, ەركىن دەگەن اعالارىم ءتۇسىردى, رولدەردى سومداعان اپالار, بالالارعا ريزامىن.
– ءوزىڭىزدىڭ دە جاڭا بەينەبايان تۇسىرەتىن ويىڭىز بار شىعار. بۇل قىمباتقا تۇسە مە؟
– ارينە, ونداي وي بار, ازىرگە قارجى جيناپ جاتىرمىن. ءبارى ءبىر قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى عوي. نەگىزى ونىڭ باعاسى بەينەباياننىڭ ساپاسىنا بايلانىستى. بۇرىن بەينەبايان تۇسىرگەنشە ول جاعىن تۇسىنە قويمايتىنمىن. ول دا وڭاي نارسە ەمەس ەكەن. ارزانى دا, قىمباتى دا بولادى ەكەن. ءوز باسىم ورتاشا, اسەرلى بەينەبايان ءتۇسىردىم. بولاشاقتا بىرنەشە بەينەبايان تۇسىرسەم, ءوزىمنىڭ كونتسەرتىمدى بەرسەم دەگەن جوسپارىم بار, بىراق بيىل ەمەس. وعان ۇلكەن دايىندىق كەرەك. كىشىگىرىم ونەر جوباسى بولسا دا دايىندىقپەن كەلۋ كەرەك.
سۇحباتتاسقان:
مەڭدوللا شامۇراتوۆ
