راۋان كەنجەحانۇلى, «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى: گۋمانيتارلىق عىلىمعا جاڭا لەپ كەلدى
– بيىل «گۋمانيتارلىق ءبىلىم», «قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» اتتى اۋقىمدى جوباعا ەكى جىل تولىپ وتىر. سوندىقتان الدىمەن ءسوزىمىزدى وسى جۇمىستى اتقارىپ وتىرعان قوعامدىق قوردىڭ قىزمەتىنەن باستاساق…
– جاقسى, راقمەت! ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى قازاق الەمىنە, رۋحانياتىنا, اكادەميالىق ورتاسىنا ۇلكەن سەرپىلىس اكەلدى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى قولعا الىندى. اتالعان باعدارلامانىڭ ءبىر ارناسى «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» دەپ اتالادى. وسى جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كوممەرتسيالىق ەمەس «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورى قۇرىلدى. مىنە, سودان بەرى ەكى جىل وتە شىقتى. قوردىڭ باس كەڭسەسى ەلوردادا ورنالاسقان. بىراق وتە اۋقىمدى بۇل جوباعا ءسوز ۇستاعان زيالى ورتا مەن بىلىكتى عالىمدار كەرەك بولعاندىقتان, ماماندارىمىزدىڭ دەنى الماتىدا جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇل جۇمىسقا ايماقتارداعى عالىمدار دا قاتىسادى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – وسىنداي ماڭىزدى ەلدىك جوباعا اتسالىساتىن ورتانى كەڭىنەن تارتۋ. قازىر ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىندا 300-دەن اسا مامان ەڭبەك ەتەدى. «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم» دەپ اتالعان بۇل جوبا وسى سالاعا قاتىسى بار بارلىق باعىتتى قامتيدى. ول – فيلوسوفيا, الەۋمەتتانۋ, ءتىل ءبىلىمى, تاريح, ادەبيەت, ءدىنتانۋ, مادەنيەتتانۋ, ونەر, كينو, تەاتر جانە باسقا دا سالالار. وعان قوسا, ەكونوميكا مەن كاسىپكەرلىك سالاسىن دا قامتىدىق.
«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ەكى جىلدىعىنا ورايلاستىرىپ ءساۋىر ايىندا الماتىدا بيىل اۋدارىلىپ باسىلعان جاڭا 30 كىتاپتى تانىستىردىق. بىلتىر ءدال وسى كەزەڭدە ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن العاش 18 كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمى وتكەن بولاتىن. ەكى جىل ىشىندە الەمدىك گۋمانيتارلىق ورتاعا كەڭ تانىلعان 48 كىتاپ اۋدارىلىپ, جارىق كوردى. بۇل وقۋلىقتاردىڭ ارقايسىسى 10 مىڭ دانامەن باسىلىپ, ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنا تەگىن تاراتىلادى. العاشقى باسىلعان 18 جيناق بىلتىر تاراتىلدى. ال بيىلعى كىتاپتار جاڭا وقۋ جىلىنا دەيىن وقۋ ورىندارىنا جەتەدى.
– ون مىڭ دانامەن باسىلعان وقۋلىقتار بارلىق وقۋ ورىندارىن قامتي ما؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. قازاقستان ءۇشىن 10 مىڭ دانا – اجەپتاۋىر دۇنيە. دەگەنمەن بارلىعىن بىردەي قامتۋعا جەتپەيتىنى راس. كەيدە وقىرماندار بىزگە «بۇل كىتاپتاردى جەكە كىتاپحاناما نەمەسە مەكەمەمىزگە العىمىز كەلەدى» دەپ حابارلاسادى. قازىر جەكەمەنشىك باسپالار بۇل وقۋلىقتاردى وزدەرى قارجى شىعارىپ, قايتا باسىپ, كىتاپ دۇكەندەرىنە شىعاردى. بىراق ونىڭ ءبارى ءبىزدىڭ كەلىسىمىمىز ارقىلى جۇرگىزىلدى. ونىڭ سىرتىندا, اتالعان وقۋلىقتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسىن «قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» پورتالىنان تەگىن وقۋعا بولادى. بۇل جەردەگى ءبىزدىڭ كوزدەگەنىمىز – كىتاپتاردى كوپشىلىككە بارىنشا قولجەتىمدى ەتۋ. قىسقاسى, وقۋلىقتى وقىرمانعا جەتكىزۋدىڭ بارلىق جولى جاسالدى.
– سونىمەن الەمدىك گۋمانيتارلىق سالاعا ولجا سالعان قانداي كىتاپتار اۋدارىلدى؟
– بيىلعى كوپشىلىككە جول تارتقان كىتاپتاردىڭ ىشىنەن «ادەبيەت تەورياسى» اتتى بەس تومدىقتى ەرەكشەلەپ ايتۋعا بولادى. بۇل وقۋلىق قازاق وقىرماندارىن دۇنيەجۇزىلىك ادەبي پروتسەسپەن تانىستىرادى, ادەبيەتتى كينومەن, تەاترمەن, قوعامدىق ۇدەرىسپەن بايلانىستىرا وتىرىپ جاڭاشا تۇسىندىرەدى. ودان باسقا «باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحى» دەپ اتالعان بىلتىر باستالىپ, بيىل اياقتالعان ءتورت تومدىق جيناق جارىق كوردى. مۇنىڭ سىرتىندا «ءتىل تاريحى», «ءتىل – ينستينكت» اتتى مونوگرافيالار اۋدارىلدى. بۇدان بولەك, «ونەر تاريحى» دەپ اتالعان الەمنىڭ 30-دان اسا تىلىنە اۋدارىلىپ, 8 ميلليون دانامەن شىققان بەدەلدى اعىلشىن ونەرتانۋشىسىنىڭ وقۋلىعى شىقتى. بۇل وقۋلىقتىڭ ونەرتانۋشىلارعا عانا ەمەس, جالپى ونەرگە قىزىعاتىن, سونىڭ ىشىندە بەينەلەۋ ونەرىنە ىقىلاستى وقىرمانعا بەرەرى مول. «پانوراما» اتتى ەكى تومدىق دۇنيە ءجۇزىنىڭ تاريحى ءتارجىمالاندى. بۇل – العاش رەت تاريحتى ءبىز ۇيرەنىپ قالعان فورماتسيالىق جۇيە ارقىلى ەمەس, وركەنيەتتىك تۇرعىدان باياندايتىن وقۋلىق. بەلگىلى شىعىستانۋشى ەدۆارد سايدتىڭ «وريەنتاليزمى» باتىستىڭ شىعىس تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تەرەڭ ساراپتايدى. پاتريسيا ۋوللەيستىڭ «ينتەرنەت پسيحولوگياسى» اتتى وقۋلىعى عالامتور مەن ادام مىنەز-قۇلقى اراسىنداعى بايلانىستى تالدايدى. سونداي-اق ەرەكشە نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق «حالىقارالىق قۇقىق», «ماركەتينگ پرينتسيپتەرى», «ديپلوماتيا» جانە ادام رەسۋرستارىن باسقارۋعا ارنالعان وقۋلىقتار بار. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا قازاق تىلىنە العاش رەت اۋدارىلىپ, ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ جانە قازاق ءتىلىنىڭ الەۋەتىن كوتەرۋگە ءوز ۇلەسىن قوسار ەڭبەكتەر.
– بۇل كىتاپتار قالاي تاڭدالدى؟ وقۋلىقتىڭ مازمۇنى مەن كەيبىر سوندا ايتىلعان ويلار ۇلتتىق بولمىسىمىزبەن ۇيلەسە مە؟
– بۇلاردىڭ ءبارى – وقۋلىق. ءبىز اۋەلدە وقۋلىقتاردى تاڭداعان ماماندارمەن بىرقاتار تالاپ توڭىرەگىندە كەلىسىمگە كەلدىك. سونىڭ ىشىندە وقۋلىققا دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى ەكەندىگىن راستاۋ ءۇشىن كەمىندە ءۇش باسىلىم بولۋ كەرەكتىگىن ايتتىق. جانە سوڭعى باسىلىمى كەيىنگى ءۇش جىلدان اسپاۋ كەرەك. كىتاپ مازمۇنى تۇرعىسىنان بەيتاراپ بولعانىن قالادىق. دالىرەك ايتقاندا, وقۋلىق بەلگىلى ءبىر تەوريانى نەمەسە كونتسەپتسيانى ناسيحاتتاۋ ەمەس, جالپى عىلىم سالاسىنا شولۋ جاسايتىن جيناق بولسىن دەپ شەشتىك. ۇلتتىق كوميسسيانىڭ جانىنان ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلعان. ول توپ كىتاپتاردىڭ ءتىزىمىن وسى تالاپتار نەگىزىندە قاراپ, بەكىتەدى. بىراق بارىنەن ماڭىزدىسى – بۇل جيناقتاردى ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى وزدەرى بەرىپ وتىر. جوبا باستالعاندا بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارى بىزگە 800-دەن اسا وقۋلىققا ۇسىنىس جىبەردى.
– ەندى بۇل جوبا «100 جاڭا وقۋلىقپەن» شەكتەلە مە, الدە جالعاسىن تابا ما؟
– مەنىڭشە, بۇل – شارتتى اتاۋ. اۋدارما جۇمىسى جالعاسادى دەپ ويلايمىن. باسىندا بارىمىزگە 100 وقۋلىق اۋدارۋ كوپ كورىنگەنى راس. شىنىندا, بۇل از ەمەس. بىراق جوبا باستالعاننان بەرى وتاندىق گۋمانيتارلىق عىلىمعا جاڭا لەپ كەلدى, اۋدارماعا, قازاقشا كىتاپ شىعارۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتتى. سوندىقتان بۇل جوبانىڭ ارقاسىندا ءارى قاراي ءوزى داميتىن اكادەميالىق اۋدارما يندۋسترياسى پايدا بولادى دەگەن ءۇمىتىمىز بار.
– عىلىمي كىتاپتاردى ءتارجىمالاۋ وڭاي ەمەس. ول ءۇشىن اۋدارماشىلار شەت ءتىلىن عانا ەمەس, انا ءتىلىمىزدى دە جەتىك ءبىلۋ كەرەك. اۋدارىلعان كىتاپتاردىڭ ساپاسى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– شىن مانىندە, اۋدارما – اسا كۇردەلى جۇمىس ءارى ۇلكەن ونەر. ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – وقۋلىق وقىرمانعا ۇعىنىقتى بولۋى ءتيىس. كىتاپتىڭ تۇپنۇسقاسىنداعى نەگىزگى مازمۇن, وي ساقتالۋى كەرەك. سوندىقتان اۋدارما ءبىرىن-ءبىرى ساباقتاپ, دامىتاتىن بىرنەشە ساتىدان تۇرادى. ماسەلەن, ەكونوميكاعا ماماندانعان, ادەتتە, ءپان ماماندارى ەكونوميكا وقۋلىعىن اعىلشىننان قازاقشاعا اۋدارادى. بۇل توپتىڭ نەگىزگى مىندەتى – عىلىمي دالدىكتەن تايماي, اۆتوردىڭ ويىن ناقتى جەتكىزۋ. كەلەسى كەزەكتە باسقا ءبىر ەكونوميست مامان, ادەتتە, عالىم عىلىمي رەداكتور رەتىندە اۋدارما ءماتىندى وقىپ, پىكىر بىلدىرەدى. ودان كەيىن وقۋلىق ادەبي رەداكتوردىڭ قولىنا ءتۇسىپ, ول ءماتىننىڭ كوركەمدىك ساپاسىن, ستيليستيكاسىن قارايدى. اۋدارمانى ءتىل نورمالارى تۇرعىسىنان رەداكتسيالايدى. وسىدان كەيىن اۋدارماشىلار, عىلىمي رەداكتور مەن ادەبي رەداكتور بىرىگىپ, وقۋلىقتاعى ءاربىر سويلەمدى جەكە-جەكە تالقىلاپ, سۇزگىدەن وتكىزەدى. قاجەت دەپ تاپساق, باسپاعا بەرمەس بۇرىن كىتاپ «سىرت كوز» مامانعا بەرىلىپ, تاعى ءبىر وقىلادى. وسىلايشا ساپا ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاسايمىز. دەگەنمەن دە اۋدارما ساپاسىنا وبەكتيۆتى باعا بەرۋ وتە قيىن. بۇل – شىعارماشىلىق. ەكى ادامنىڭ ءبىر ءماتىندى بىردەي اۋدارۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىز بۇل جوباعا ەلىمىزدەگى «مەن» دەگەن عالىمدار مەن اۋدارماشىلاردى, رەداكتورلار مەن باسپاگەرلەردى تارتتىق.
– الدا قانداي جوسپار بار؟
– قازىر كەلەسى 30 كىتاپتىڭ اۋدارماسىنا كىرىسىپ كەتتىك. الداعى جىلى جارىق كورەتىن وقۋلىقتاردىڭ ءتىزىمى جاسالدى. جۇمىس قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
