ەرتەڭ استانادا دۇنيە-ءجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايى باستالادى. وسىعان وراي, ءبىز دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– تالعات اسىلۇلى, تاعدىردىڭ جازۋىمەن كەزىندە جەر بەتىنە تارىداي شاشىراعان قازاقتىڭ باسىن قوسۋدا ەلباسىنىڭ جانە قۇرىلتايدىڭ اتقارىپ كەلە جاتقان قىزمەتى ەرەكشە.
– دۇرىس ايتاسىز, دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قازىرگى تاڭدا اتامەكەننەن
سىرتتا جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ باسىن قوسىپ, تاريحي وتاندارىمەن بايلانىستىرىپ تۇرعان بىردەن-ءبىر قوعامدىق ۇيىم بولسا, ونىڭ باسقارۋشى ورگانى – قۇرىلتاي وسى باعىتتاعى بارشا جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسىن شىعارىپ, بولاشاعىنا باعىت ءتۇزدىرىپ بەرەتىن القالى جيىن. سول جولدى باستاپ بەرگەن ءبىرىنشى قۇرىلتايدىڭ 1992 جىلدىڭ 28 قىركۇيەگى مەن 4 قازانى ارالىعىندا الماتىدا وتكەنى ءمالىم. بۇل ەلىمىز ەگەمەندىگىن الىپ, العاشقى ەلەڭ-الاڭنىڭ الماعايىپ كۇندەرىن باستان كەشىپ جاتقان كەزى ەدى. سوعان قاراماستان, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ حالقىمىزدىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايتىن بولىگى وكىلدەرىن ەلگە شاقىرىپ, ارنايى ءماسليحات قۇرۋعا تاۋەكەل ەتتى.مەن ول كەزدە الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەدىم. سول كۇندەرى قىزمەت جاعدايىمەن ءبىرىنشى قۇرىلتايدىڭ بۇكىل ويىندارى مەن سالت-داستۇرلەرى قانات جايعان دەگەرەستە ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردىم.
وسى جولى قازاق جەرىنە الەمنىڭ 33 ەلىنەن كەلگەن 800-دەن استام قانداسىمىز العاش العاش رەت اياق باستى. ولاردىڭ اۋەجايدان تۇسكەن بويدا جەردى ءسۇيىپ, ءتاۋ ەتكەندەرىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. قۇرىلتايدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ, ونىڭ توراعالىعىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ, توراعانىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنا قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قالداربەك نايمانباەۆ سايلاندى. مىنە, سودان بەرى دە شيرەك عاسىر ۋاقىت ءوتىپتى. ەكىنشى قۇرىلتاي ارادا 10 جىل وتكەننەن كەيىن شاقىرىلدى. ول 2002 جىلى 17-19 قازان كۇندەرى تۇركىستاندا ءوتتى. قۇرىلتاي تاريحي وتانىنا ورالۋدى اڭساپ جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ قاتارىنىڭ تولىعۋى جايىن تالقىلادى. وندا سونداي-اق قاۋىمداستىقتىڭ جارعىسى قابىلدانىپ, قۇرىلتاي ءار بەس جىلدا ءبىر رەت شاقىرىلىپ تۇراتىن بولىپ مامىلە جاسالدى. الايدا ءۇشىنشى قۇرىلتايدى مەرزىمىنەن ەكى جىل بۇرىن شاقىرۋعا تۋرا كەلدى.
بۇعان سول تۇستاعى ساياسي احۋال اسەر ەتتى. سىرتتا جۇرگەن اعايىنعا كۇن سايىن ءوسىپ, وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدىڭ جاڭا بايتاعى استانانى كورسەتۋ مارتەبە ەدى. ءسويتىپ, بۇل القالى جيىن 2005 جىلعى 27-28 قىركۇيەكتە ەلوردادا كەرۋەن ءتۇزدى. بىراق ەلوردادا بۇل كەزدە جاڭا سيپاتتاعى عيماراتتار كوپتەپ سالىنا قويماعان ەدى. سوندىقتان جيىن ۇكىمەت ءۇيىنىڭ ءماجىلىس زالىن جايلادى. ال بۇدان كەيىنگى ءتورتىنشى قۇرىلتاي 2010 جىلى وتۋگە ءتيىستى ەدى. دەگەنمەن, سول جىلى قازاقستان ەقىۇ-عا توراعالىق ەتىپ وتىرعاندىقتان بۇل شارا ءبىر جىلعا شەگەرىلىپ, سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىز 2011 جىلدىڭ 25-26 مامىرىندا استاناداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا باس قوستى. بۇل جيىننىڭ ەرەكشەلىگى, ونىڭ اياسىندا العاش رەت مادەني سالا, ءبىلىم سالاسى, كوشى-قون سالاسى سىندى 4-5 مينيسترلىكتە پلەنارلىق وتىرىستان كەيىن سەكتسيالىق جۇمىستار وتكىزدىك. سول سياقتى ءبىر كۇندى سپورتقا ارناپ, الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن جينالعان قازاق دياسپورالارى اراسىندا فۋتبولدان تۋرنير ۇيىمداستىردىق. تاعى ءبىر ايتاتىنى, وسىدان باستاپ قۇرىلتايعا جاڭا ءوسىپ كەلە جاتقان جاس تولقىندى كوپتەپ تارتۋعا ايرىقشا ءمان بەرىلدى. سەبەبى الدىڭعى ەكى قۇرىلتايدا جاستارى ۇلعايعان كىسىلەردىڭ ايقىن باسىمدىلىعى بىلىنگەن ەدى. سوندىقتان ەندىگى جەردە حالقىمىزدىڭ بولاشاعى سانالاتىن جاستار تولقىنىنا كوبىرەك كوڭىل بولمەسكە بولمايتىن ەدى.
– بۇل جولعى قۇرىلتايدىڭ الدىنا قويىلىپ وتىرعان مىندەت قانداي؟
– اتالمىش قۇرىلتايدىڭ دا وزىنە ءتان ءبىراز ەرەكشەلىكتەرى بار. ەندىگى باسقوسۋ پرەزيدەنتتىڭ بۇدان بۇرىن العا قويعان وركەنيەت وزەگىندەگى ەڭ ورەلى ماسەلەسى – رۋحاني جاڭعىرۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرىپ, ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعاتى جولىندا قىزمەت ەتۋگە بەت بۇرىپ جاتقان شاعىندا وتكەلى تۇر. وسىعان وراي جيىننىڭ ورتاق تاقىرىبى «رۋحاني جاڭعىرۋ جانە شەت ەلدەگى قازاقتار» دەگەن تاقىرىپتا ايتىلاتىن اڭگىمەلەردى قاۋزايدى. بۇل باسقوسۋعا الەمنىڭ 38 ەلىنەن 350 اعايىن قاتىسادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. بۇدان بولەك, ولارعا ەلىمىزدەن 370 زيالى قاۋىم مەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلدەرى قوسىلادى. قۇرىلتاي 23 ماۋسىم كۇنى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن تاۋەلسىزدىك سارايىندا اشىلادى. جۇمىستار نەگىزىنەن بەس سەكتسيا بويىنشا جۇرگىزىلەدى. ونىڭ بىرىنشىسىندە – مادەنيەت جانە سپورت, اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار, ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىكتەرىنىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ, ءتيىستى ماسەلەلەر قارالادى. ەكىنشىسىندە – ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ, ءۇشىنشىسىندە – ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ, سىرتقى ىستەر, ىشكى ىستەر مينيسترلىكتەرىنىڭ, تورتىنشىسىندە – ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ, اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىكتەرىنىڭ, بەسىنشىسىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ, رۋحاني جاڭعىرۋ, جاستارعا ءبىلىم بەرۋ, كاسىپ ۇيرەتۋ, جۇمىسقا ورنالاستىرۋ, كوشى-قون, ءتۋريزمدى دامىتۋ سياقتى ماسەلەلەر جان-جاقتى تالقىلانادى.
قۇرىلتايعا كەلەتىن شەتەلدىك مەيمانداردىڭ 60 پايىزىن 35-كە دەيىنگى جاستار قۇرايدى. بۇلاردىڭ 80 پايىزى قازاق جەرىنە تۇڭعىش رەت قادام باساتىنى دا بەلگىلى بولىپ وتىر. جيىندا شەت ەلدەردەگى قازاق مادەني ورتالىقتارىن قارجىلاندىرۋ, قازاق جاستارىن قازاقستانعا وقۋعا شاقىرۋ, قانداستارعا باسقا دا كومەك كورسەتۋ تۋرالى جايتتار تالقىلانادى. وندا شەت جاقتاردا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ەلگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ, ورتامىزعا شاقىرۋ, كوشىپ كەلۋگە تىلەك بىلدىرۋشىلەردى ىنتالاندىرۋ, ولاردىڭ مۇقتاجدىقتارىن ءبىلۋ باستى ماسەلە بولماق. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت, قۇرىلتاي اياسىندا «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ قولداۋى نەگىزىندە تۇڭعىش رەت شەت ەلدەگى قازاق جاستارى كوشباسشىلارى مەن بىزدەگى «جاس وتان», «جاسىل ەل» سىندى ۇيىمداردىڭ, سونداي-اق شەت ەلدەردە «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا وقىپ جاتقان جاستار ليدەرلەرىنىڭ فورۋمى دا وتەدى.
– قۇرىلتاي استانادا ەكسپو كورمەسى ءوتىپ جاتقان كەزبەن تۇسپا-تۇس كەلىپتى.
– ول دا راس. مۇنىڭ دا ءوز ارتىقشىلىقتارى جەتكىلىكتى. سوندىقتان باعدارلامادا بۇل جاعى دا ەسكەرىلدى. ماسەلەن, 22 ماۋسىم كۇنى تۇسكە دەيىن مەيماندارعا استانانى تانىستىرامىز. ال ەكسپو-عا بايلانىستى بوي كوتەرگەن ۇلكەن ەتنواۋىل ولاردى ءبىرىنشى بولىپ كۇتىپ الادى. سول جەردەن قازاقتىڭ بۇكىل تىنىس-تىرشىلىگى, ۇلتتىق بايلىعى كورسەتىلەدى. كەشكىلىك قوناقتاردى استانا وپەرا تەاترىنا «قىز جىبەك» وپەراسىنىڭ جاڭا قويىلىمىنا اپارامىز. ەكىنشى كۇنى «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە» پرەزيدەنتتىڭ قاتىسۋىمەن پلەنارلىق وتىرىس كوگەن كەرەدى. سودان كەيىن دەلەگاتسيا مۇشەلەرى ەكسپو-نىڭ پاۆيلوندارىن ارالاي باستايدى. سول كۇنى شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىنا بارادى. قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى كۇنى مينيسترلىكتەردە سەكتسيالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىر بولىگى سول كۇنى ءتۇس اۋا كونفەرەنتسيادا باس قوسسا, قالعان بولىگى جاستار فورۋمىنىڭ جۇمىسىنا ارالاسادى. ەندىگى ءبىر جاڭالىق, قۇرىلتاي كۇندەرى «قازاقستانداعى مەديتسينا جاعدايى جانە تۋريزم» دەگەن سەكتسيا جۇمىس ىستەيدى. ول بولاشاقتا اعايىندارعا ارزان باعاعا ەلدە ەمدەلۋگە مۇمكىندىك جاساۋ جايىن تالقىلايدى. ءسوز سوڭىندا ءبىزدىڭ «100 جاڭا ەسىم» جوباسى سياقتى, سىرتتا جۇرگەن قازاقتار اراسىنان دا تاڭداۋلى 100 تۇلعانى شىعارۋعا دا دايىن ەكەنىمىزدى جەتكىزگىم كەلەدى. بۇل دا سىرتتاعى قانداستارىمىزدىڭ قازاقستانعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا تۇسەر ەدى. قىسقاشا ايتقاندا, قۇرىلتاي كۇندەرى وسىنداي قاربالاس جۇمىستار اتقارىلعالى تۇر.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
