…ويىما بالا كەزدەگى ءبىر وقيعا ءتۇسىپ وتىر. اۋىلدا ەرعالي دەگەن جاقىن اعامىزبەن كورشى تۇردىق. كوپ ءسوزى جوق, كىسىگە قايىرىمى مول, بىرتوعا ادام ەدى. ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماي, ادال ەڭبەكپەن نانىن تاۋىپ, وتباسىن اسىراپ جۇرگەن ازامات. سول كىسى ەكەۋمىز بىردە ازىلدەسىپ تۇرىپ سوزگە كەلىپ قالدىق. ارينە, ول مەنىڭ قۇرداسىم دا, جەزدەم دە ەمەس. بىراق ءوزىنىڭ بالالارمەن ويناعاندى جاقسى كورەتىن قۋاقى قىلىعى بار ەدى. مەن دە بايقاماي ادەپسىز ءسوزدى توبەدەن قويعانداي ايتىپ سالدىم. ول كىسى بولسا سول مەزەتتە سىلەيگەن قالپى تۇرىپ قالدى. اۋەلگىدە تۇسىنبەي قالدى-اۋ دەيمىن, نە ايتارىن بىلمەي كىدىرىپ, ءبىرازدان كەيىن, «ءاي, سەن نە ايتىپ تۇرسىڭ دەپ», ماعان قولىنداعى اعاشىن سىلتەپ جىبەردى. زىپ ەتىپ, قاشا جونەلدىم. ءوزىم دە نە بولعانىن تۇسىنگەن جوقپىن. سوندا مەن التىنشى سىنىپتا وقيمىن. دەگبىرىم باسىپ ۇيگە كەلدىم. سودان كەيىن شە…
بايقاماي اۋزىمنان شىعىپ كەتكەن ادەپسىز ءسوزىم ءۇشىن, قاراداي قارا تەرگە ءتۇستىم. بەتىمنىڭ وتى شىقتى. ونىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعى كوپ ەدى. انام نە ايتسا دا بۇلجىتپاي ورىندايدى. ءسىز-ءبىز دەسىپ وتىرعان قۇدايى كورشىمىز. سودان اعامنىڭ انادايدان قاراسى كورىنسە قاشاتىن بولدىم. وسىلاي سابىلىپ ءۇش اي ءجۇردىم. اقىرى, ءبىر كۇنى جۇزبە-ءجۇز كەزدەسىپ قالدىق. بۇلتاراتىن جەر جوق. ۇيالىپ, ادەپسىز قىلىعىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرادىم. ول كىسى ءلام دەگەن جوق. بار بولعانى «ۇيات دەگەن اسىل دۇنيەنى ۇمىتىپ كەتپە» دەدى. وسى وقيعا ماعان ءومىر بويى ساباق بولدى.
راس, بالا كۇنىمىزدە ۇلكەندەردەن «ۇيات بولادى» دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستىپ وستىك. ۇستازدارىمىز دا وسى ۇعىمدى بويىمىزعا ءسىڭىردى. قازاقى تاربيەنىڭ نەگىزى ۇيات, وبال-ساۋاپتان تۇرادى عوي. بىرەۋگە ارتىق ءسوز, بوگدە قيمىل كورسەتىپ قويساق ۇياتىمىز ءۇشىن جەرگە كىرىپ كەتۋگە بارمىز.
بۇگىنگى تاڭدا ادامي قۇندىلىقتاردىڭ بارلىعى وزگەرىپ بارادى. باياعىداي, كەسىر ادەتتەردى تىيىپ وتىراتىن ۇلكەندەر جوق. اركىم ءوز بىلگەنىمەن, ءوز تۇسىنگەنىمەن ءومىر سۇرۋدە. اسىرەسە, قالالىق جەردە ۇياتتى بەلدەن باساتىندار كوپ. ونىڭ سەبەبى دە بار. اۋىلدىق جەردە بارلىعى تانىس. كىمنىڭ نە ىستەپ, نە كيىپ جۇرگەندىگىن كورىپ وتىرادى. ال, قالانىڭ ءجونى بولەك. مۇندا ەشكىم-ەشكىمدى تانىمايدى جانە وعان نازار دا سالمايدى. اركىم ءوز تىرلىگىمەن اۋرە. سوندىقتان قالاعا كەلگەن جاستار ءۇشىن «ءتايت» دەپ وتىراتىن اكە-شەشە دە جوق, ءوزىم بىلەم دەيتىن كەڭشىلىك كوپ.
بىردە قوعامدىق كولىككە مىنگەن ەدىك. ىعى-جىعى ادام. ءبىر كەزدە ارتقى جاقتان ۇيالى تەلەفونمەن ايقايلاپ سويلەسكەن داۋىس شىقتى. بىرەۋدىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ, اۋزىنان اق يت كىرىپ, كوك يت شىعىپ, سىباپ جاتقان جىگىتكە جالت قارادىق. قوعامدىق كولىكتە كەلە جاتىرمىن دەگەن قىمسىنىس جوق. ءوز ءۇيىنىڭ تورىندە وتىرعانداي دورەكى ءتىل قاتادى. امالسىزدان, وزگە ۇلت وكىلدەرى الدىندا ءجۇزىمىزدى تومەن ءتۇسىرىپ, ءوزىمىز ۇيالدىق. مىنە, وسىنداي جاعدايلار ءجيى ۇشىراسادى. جالپى, قوعامدىق كولىكتەن ومىردەن كىشىگىرىم بولسا دا كورىنىسىن كورەسىز. ءتۇرلى – ءتۇرلى مىنەزدەردى باعامدايسىز.
تاياۋدا ءبىر تويدا بولدىق. اسابا جىگىت قارا سوزگە اعىپ تۇر. اراسىندا ادەپسىز سوزدەرمەن تۇزدىقتاپ, جۇرتتى كۇلدىرىپ قويادى. جىميدىق تا قويدىق.ۇزىلىستە ويىن باستالسىن. جاسى ۇلكەنى بار, كىشىسى بار بارلىعى جينالىپ ويىننىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتتى. شەشىندىردى مە, بيلەتتى مە, ايتەۋىر, ويىنا نە كەلدى سونىڭ بارلىعىن جاساتتى. سوندا, وعان «ءاي, جىگىتىم, مىناۋ ۇياتتى ءىس قوي» دەگەندى ەشكىم ايتقان جوق. قايتا ونىڭ تاپقىرلىعىنا بارلىعى ءماز بولىپ جاتتى. كەيىنگى كەزدە وسىنداي وقيعالار الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە بەلەڭ الدى. بۇل دا ءبىر ۇلتىمىزدىڭ اسىل قاسيەتىنەن الىستاپ بارا جاتقاندىعىن كورسەتەدى.
ۇيات تۋرالى ۇلىلارىمىز دا ايتىپ كەتكەن. حاكىم اباي اتامىز وتىز التىنشى قارا سوزىندە: «كىمنىڭ ۇياتى جوق بولسا, ونىڭ يمانى دا جوق» دەگەن. حالىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ: «مەن ۇيات دەگەن ءسوزدى وتە جوعارى باعالايمىن. ۇيات دەگەندى ۇلى كۇش دەپ ويلايمىن. ادامشىلىقتىڭ, ادالدىقتىڭ, ۋادەشىلىكتىڭ, تۇراقتىلىقتىڭ, تازالىقتىڭ ءتۇپ قازىعى – ۇيات دەپ بىلەمىن. ۇياتى جوقتان ءۇمىت كۇتپەيمىن. ۇرى-قارى, قاراقشى, قانىپەزەرلەر ۇياتى جوقتان شىعادى. ۇيات – ەڭ قىمبات قاسيەت, ۇياتتىدا يمان بار» دەپ توگىلتىپ جازىپ كەتتى.
شىنىندا, ۇياتى مول ادام جاماندىققا بارمايدى. ونىڭ بويىنا ىزگىلىك قاسيەت ۇيالاعان. ەرتەرەكتە, اۋىلدا وسىنداي كيەلى ادامدار بولدى. ارينە, ەل ءىشى – كەنىش, ءالى دە بولۋى مۇمكىن. ولار ۇيات پەن ادالدىقتىڭ ولشەمى ەدى. جاستار سولارعا قاراپ ۇلگى الاتىن. قازىر, ۇلگى تۇتاتىن تۇلعالارمىزدا ازايدى.
كورنەكتى جازۋشى مارال ىسقاقباي اعامىزدىڭ «ۇيات تۋرالى اڭىز» اتتى كىتابى بار ەدى. راسىندا, ۇيات دەگەن ۇلى ۇعىم اڭىزعا اينالىپ كەتپەسە ەكەن!
ازامات ەسەنجول
