ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى تەك مۇنايعا عانا باي ەمەس, تاريحي تامىرى تەرەڭ ولكە – اتىراۋدا ءوتۋىنىڭ ماڭىزى زور. الەم تاريحىندا ويىپ ورىن العان التىن وردانىڭ استاناسى – سارايشىق قالاسىندا اتاقتى حاندارىمىز ورداسىن تىككەن. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا وركەنيەتتىڭ ءجىبىن تارتقان كيەلى مەكەن.
ارينە, رامازان ايى, جىل باسى – ناۋرىز مەرەكەسىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ اتىراۋداعى القالى جيىنىنداعى اڭگىمە دە كەسەك-كەسەك, قوزعالعان ماسەلەلەر دە كەلەلى بولدى. ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىراتىن قۇندىلىقتار تىزبەسى ايقىندالدى. پرەزيدەنت ەڭ الدىمەن ەلدىگىمىزدىڭ دىڭگەگى – حالىقتىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى. ىنتىماعى جاراسقان, ورتاق ماقساتقا ۇيىسقان ۇلت ەشقاشان ۇتىلمايدى, ەشتەڭەدەن قۇر قالمايدى. بۇل ىستە زيالى قاۋىم ايرىقشا ءرول اتقارادى. اسىرەسە ەلگە ءسوزى وتەتىن اعا بۋىننىڭ ورنى بولەك. ولار – قازاقتىڭ قايماعى, ۇلتتىڭ ماقتانىشى.
مەملەكەت باسشىسى: «وسپەيتىن ەلدىڭ بالاسى ونبەيتىن داۋدى قۋادى» دەپ بەكەر ايتپاعان. وتكەن ءىس ءوتتى, ەندى ونى ەشكىم وزگەرتە المايدى. ۋاقىت ەڭ ءادىل تورەشى ەكەنىن ۇمىتپايىق» دەپ حالىققا بىتپەيتىن داۋ مەن ايقايدان گورى, مىزعىماس ىنتىماق پەن بىرلىك كەرەك ەكەنىن قاداپ ايتتى. حالىقتىڭ ءسوزى مەن ءىسى ءبىر جەردەن شىعۋى كەرەكتىگىن تىلگە تيەك ەتتى. اربانىڭ الدىڭعى اياعى قايدا جۇرسە, ارتقى اياعى دا سوندا جۇرەدى دەمەكشى, بۇل رەتتە اعا بۋىن قادامىنا ساق بولۋى ءتيىس. قاسىم-جومارت توقاەۆ جەكە مۇددەسىنەن ەل مۇددەسىن جوعارى قويعان دەپ ءابىش كەكىلبايۇلىن اتاپ ءوتتى. ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى, قر ەڭبەك ەرى ءىليا جاقانوۆ تا مەملەكەتشىل ءارى زيالى قاۋىمنىڭ ىشىندەگى بەدەلدى ازامات ەكەنىن ايتا وتىرىپ, ەل مەن قوعام بولىپ وسىنداي كەمەڭگەر تۇلعالاردى قۇرمەتتەپ, ولاردىڭ ءومىرىن دارىپتەۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى: «ەشكىمدى ماجبۇرلەمەي, كۇندەلىكتى ومىردەگى قاجەتتىلىكتى ارتتىرۋ ارقىلى ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن نىعايتا بەرەمىز. مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى قۇر سوزدەن ەشتەڭە شىقپايدى. ەڭ باستىسى, ناقتى ءىس بولۋى كەرەك» دەدى پرەزيدەنت. ءيا, ەلىمىز زايىرلىلىقتى العا قويىپ وتىرعان سوڭ, ەشكىمنىڭ قۇقىعىن تاپتاي المايمىز. پرەزيدەنت ايتقانداي, سوزدەن ىسكە كوشەتىن ۋاقىت جەتتى. پرەزيدەنت «قازاق ءتىلى قوعامى» تۋرالى اتاپ ءوتتى. ەستەرىڭىزدە بولسا, مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى قورعا ءوزى قولداۋ رەتىندە جەكە شوتىنان اقشا اۋدارعان بولاتىن. ەكونوميكانى دامىتۋدا كرەاتيۆتى يندۋستريانىڭ ءرولى ماڭىزدى. قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن ءححى عاسىردىڭ جاڭا تەتىكتەرىن وڭتايلى قولدانعان دۇرىس.
كىتاپحانا – مەملەكەتتىڭ, ۇلتتىڭ نەگىزگى جادى. ەلىمىز ءۇشىن قۇندى تاريحي دەرەكتەر مەن ماتەريالداردىڭ دەنى كىتاپحانادا ساقتالادى. سوندىقتان كىتاپحانا ءىسىن دامىتۋعا بەي-جاي قاراۋعا بولمايدى. پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن جاقىن ارادا تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن كىتاپحانا اشىلادى. بۇل دەگەنىمىز – ىزدەنەمىن, وقيمىن, بىلەمىن دەگەن جاستارعا ۇلكەن مۇمكىندىك.
جاڭا مۇمكىندىك. بىلتىر قازاقستان يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار كوميتەتىنە مۇشە بولىپ سايلاندى. مۇنداي مۇمكىندىكتى ۇتىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك. التىنەمەل جانە بارساكەلمەس يۋنەسكو مۇرالارى تىزىمىنە ەندى. رۋحاني ماڭىزى بار جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەت. بۇل جەردەگى جاڭا مۇمكىندىكتىڭ باستى مۇراسى – جەراستى مەشىتتەرى. باتىس ايماقتا وسىنداي 20-دان استام مەشىت بار. نىساندار ءبىر-بىرىنەن وزگەشە. مۇنىڭ ءوزى ەلىمىزدىڭ رۋحاني كەڭىستىگىندە ەرەكشە داستۇرلەر بولعانىن جانە تامىرى تەرەڭدە جاتقانىن كورسەتەدى.
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن بۇكىل ەل بولىپ جاڭاشا اتاپ وتەمىز. جاقىندا وسىعان بايلانىستى ارنايى تۇجىرىمداما قابىلداندى. مىندەتىمىز – ءاز-ناۋرىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ, مازمۇنىن بايىتا ءتۇسۋ. مىسالى, كورىسۋ كۇنىنەن باستالاتىن مەيرام كەزىندە ءار كۇننىڭ ءوز اتاۋى بولادى. سونىڭ ءبىرى – ۇلتتىق كيىم كۇنى. باسقا جۇرت قازاقتى كيىمىنەن تانيتىن بولۋى كەرەك.
«ەلىمىزدە قىز الىپ قاشۋدى ۇلتتىق ءداستۇر ساناپ, ەل ىشىندە دارىپتەگىسى كەلەتىندەر بار. بۇل – مۇلدەم اقتاۋعا بولمايتىن زاڭسىزدىق, قاراڭعىلىق, ءتىپتى, ماسقارا تىرلىك. وركەنيەتتى قوعامدا ءار ازاماتتىڭ ابىرويى, قۇقىعى جانە بوستاندىعى باعا جەتپەس قۇندىلىق بولۋى كەرەك. «ءداستۇردىڭ وزىعى بار, توزىعى بار». اتا جولىن ساقتايمىز دەسەك, عاسىرلار بويى بابالارىمىز ۇستانعان اسىل ءدىنىمىزدى ساقتايىق.
ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىز مەملەكەتتىك رامىزدەردە ايقىن كورىنىس تاپقان. مەن بىلتىر ايماقتاردىڭ نىشانىن, ياعني سيمۆوليكاسىن جۇيەلەپ, بىرىڭعاي ستاندارتقا كەلتىرۋ قاجەتتىگىن ايتتىم. ەلتاڭبامىزعا قاتىستى سىني پىكىرلەر ايتىلىپ قالادى. ونى كەڭەس زامانىنداعى گەربكە ۇقساتىپ جاتادى. تىم ەكلەكتيكالىق, كۇردەلى دەيدى. مۇنداي ويدى ەل ىسىنە بەي-جاي قارامايتىن بەلسەندى ازاماتتار عانا ەمەس, ماماندار دا ايتىپ ءجۇر. ورىندى پايىمدار ەسكەرۋسىز قالماۋى كەرەك.
ءبىز ناشاقورلىققا جانە ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى جوسپار قابىلدادىق. ۇكىمەت لۋدومانيامەن كۇرەسكە قاتىستى ءدال سونداي جوسپار قابىلداۋى كەرەك. ءبىز جاستاردىڭ قۇمار ويىنعا سالىنىپ, ارزان تابىسقا ۇمتىلۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. ادال ەڭبەكپەن تاپقان تابىس قانا بەرەكەلى بولادى».
مەملەكەت باسشىسى ىسىراپشىلدىق ماسەلەسىنە دە توقتالدى. ەلىمىزدە ۇنەمشىلدىك ءداستۇرىنىڭ جوعى دا تۇيتكىل. سۋدى ۇنەمدەۋ – قازاقستان ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلە. قوعامعا قاۋىپتى كەسەلدەرمەن كۇرەسۋگە زيالى قاۋىم, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار – بارلىعى ءبىر كىسىدەي جۇمىلۋى كەرەك.
ۇكىمەتتىڭ تۇراقتى نازارىن تالاپ ەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە – بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋ. قازىر بيۋدجەتتىڭ كىرىسى مەن شىعىسى قاراستىرىلۋدا, بۇل جەردە قارجىنى ىسىراپ ەتۋگە بولمايدى, بۇل انىق. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بيۋدجەتى تەكسەرىلىپ, قاتاڭ باقىلاۋدا بولۋى كەرەك. اقشانى تەك ەڭ ءتيىمدى, اسا قاجەتتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا جانە ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمساۋ قاجەت.
ۇلتتىق بۋرجۋازيا تۋرالى. ءبىز كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا جانە ەلىمىزدىڭ اشىق, نارىقتىق ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى وڭىرلىك ءپوليۋسى رەتىندە دايەكتى تۇردە ورنىعۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز. بۇل رەتتە باستى ءرولدى ۇلتتىق بۋرجۋازيانى ورنىقتىرۋعا شاقىرامىز. مەنىڭشە, بۋرجۋازيا ەتنيكالىق تەگى بويىنشا ەمەس, ونىڭ وكىلدەرىنىڭ ازاماتتىق ساناسىنىڭ دارەجەسى بويىنشا ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. بىزگە قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەتىن, ەلدىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوساتىن ۇلتتىق بۋرجۋازيا كەرەك.
پرەزيدەنت: «شىن مانىندە, مۇنداي القالى جيىنداردى ايماقتاردا وتكىزۋدىڭ ءمان-ماڭىزى زور. سول ارقىلى وبلىستاردىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەمىز. وسى ءۇردىس الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تابادى. ايگىلى قاسىم حان – سارايشىقتا, ابىلاي حان بۋرابايدا ورداسىن تىككەنى بەلگىلى. ەسىلدىڭ بويىندا – كەنەسارى حان مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن تالاي جورىققا شىققان. بۇل ايماق ءتول شەجىرەمىزدە ايرىقشا ورىن الادى» دەدى. ولاي بولسا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىن كوكشەتاۋدا وتكىزۋ جونىندەگى ۇسىنىسىن كوپشىلىك ۇلكەن قوشەمەتپەن قابىل الدى.
بيبىگۇل جەكسەنباي,
سەنات دەپۋتاتى, ۇلتتىق قۇرىلتاي توراعاسىنىڭ ورىنباسارى
