1917 جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن, جەر بەتىندەگى مەملەكەتتەر قۇرىلىمىنداعى الەمدەگى بۇرىن تاريحتا ەشقاشان بولماعان, الەۋمەتتىك تەڭدىكتىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتەتىن مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتكەن كەڭەس وكىمەتى, قۇرامىنا كىرگەن وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىنا ءبىر ورتالىقتان باسقاراتىنداي جۇيە قۇردى.
بىرپارتيالىق يدەولوگيا, بارلىق رەسپۋبليكالارعا ورتاق زاڭدىق قۇرىلىم, وداقتا بولعان رەسپۋبليكالاردىڭ موينىنداعى بۇعاۋ, اياعىنداعى شىدەر بولدى. رەسپۋبليكالاردا ءوز ەلىنىڭ ۇلتتىق تۇرمىس-سالتىنا, ادەت-عۇرپىنا وراي ەلدىڭ دامۋىن قالاعان, سول باعىتتا ەلگە ەڭبەك ەتكەن ازاماتتاردى ورتالىقتان بۇعاتتاپ وتىرۋدىڭ قۇيتىرقى ارەكەتتەرى ويلاستىرىلدى. وعاش وي, وزىق پىكىر بىلدىرگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ەلى ءۇشىن ادال ەڭبەك ەتكەن ازاماتتاردى قۇرتۋدىڭ زاڭدىق نەگىزدەرى ويلاستىرىلىپ, مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانا باستادى. بۇنى كەڭەستىكتەردىڭ بيلىككە كەلگەن العاشقى كۇندەرىندە قابىلدانعان زاڭدىق اكتىلەرىنەن كورۋگە بولادى. 1917 جىلعى 19 جەلتوقسانداعى «رەۆوليۋتسيالىق تريبۋنال تۋرالى» نۇسقاۋدا العاش رەت «حالىق جاۋى» دەگەن تەرمين قولدانىلدى. كوممۋنيستەر XX عاسىردا ادامداردىڭ قۇقىقتارىن تاپتاۋعا, قورلاۋعا باعىتتالعان قانىپەزەرلىك ساياسات قولداندى. كەڭەس زاڭدارى ءبىر كۇندە پايدا بولعان جوق. كوپتەگەن ادامداردىڭ تاعدىرىن شەشۋدە باستى ءرول اتقارعان «رەۆوليۋتسيالىق تريبۋنال» تۋرالى نۇسقاۋدان سوڭ, 1918 جىلعى 5 قىركۇيەكتە «قىزىل تەررور تۋرالى» حكك-ءنىڭ قاۋلىسى جارىق كوردى. وندا «كونتسەنتراتسيالىق لاگەرلەر» جانە «اتۋ جازاسى» تۋرالى ايتىلدى. ال 1922 جىلى رسفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ نەگىزگى بولىمىندە «مەملەكەتتىك قىلمىسقا» ەرەكشە ءمان بەرىلۋى, مەملەكەتتىڭ ازاماتتاردى ۇرەيدە ۇستاۋدى ۇلعايتقانىن كورسەتەدى. 1926 جىلعى رسفسر قىلمىستىق كودەكسى مەملەكەتتىك قىلمىس تاراۋىنا كونتررەۆوليۋتسيالىق قىلمىستار تۋرالى ارنايى باپتاردى ەنگىزدى. بۇل كودەكستىڭ ەرەكشە ءبولىمىنىڭ I تاراۋىندا كورسەتىلگەن كونتررەۆوليۋتسيالىق قىلمىستاردىڭ 17-ءسىنىڭ 12-ىنە ەڭ جوعارعى جازا – اتۋ جازاسىن قولدانۋ قاراستىرىلدى. ازاماتتاردى «حالىق جاۋى» دەپ جاريالاپ, ازاماتتىق قۇقىقتاردان ايىرۋ, مەملەكەتتەن قۋ, دۇنيە-مۇلىكتەرىن تاركىلەۋ, قاتاڭ وقشاۋلاۋ ارقىلى ەركىنەن ايىرۋ ءتارىزدى جازالاۋ شارالارى كەڭىنەن قولدانىلدى.
قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى قاسىرەتتى دە اۋىر كەزەڭدەر از بولعان جوق. سولاردىڭ ءبىرى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تولىق زەرتتەلىپ بولماعان, قازاق حالقىنىڭ ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋىنە دەيىنگى قاتەر تونگىزگەن, ارنايى ۇجىمداستىرۋ سوڭىندا اشارشىلىق زۇلماتىنا اكەلدى. سونىمەن قاتار بولشەۆيكتەر ۇلت جاناشىرى, كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ ۇلت زيالىلارىن جويىپ وتىرۋ ساياساتىن ۇستاندى. سول زۇلمات كەزەڭدە ەلىم دەپ ەڭىرەگەن تالاي ءبىلىمدى, ۇلتجاندى ازاماتتار – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانىنا اينالىپ, جالعان جالامەن اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. وسى جۇيەنىڭ كەسىرىنەن ولاردىڭ جاقىندارى مەن ۇرپاقتارى دا جاپا شەكتى.
1928 جىلدىڭ ورتاسىنان باستاپ الاش قوزعالىسىنا قاتىسقان زيالىلار جاپپاي تۇتقىندالا باستادى. ولارعا «بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىلدار» دەگەن جالعان ايىپ تاعىلدى. سول جىلى 44 الاشورداشى تۇتقىندالىپ, ونىڭ ىشىندە ج.ايماۋىتوۆ, ءا.ءبايدىلدين, د.ادىلەۆ اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ, ۇكىم ورىندالدى. ال قالعاندارى تۇرمەگە قامالدى. ۇلتتىق زيالىلاردىڭ ەكىنشى توبى 1930 جىلدىڭ قىركۇيەك-قازان ايلارىندا تۇتقىندالىپ, ونىڭ 15-ءى رەسەيگە جەر اۋدارىلدى. 1936-1938 جىلدارى قازاقستاندا 25833 ادام پارتيادان شىعارىلىپ, ولاردىڭ 8544-ىنە «حالىق جاۋلارى» نەمەسە «حالىق جاۋلارىنىڭ سىبايلاستارى» جانە ت.ب. ايىپتار تاعىلدى. تانىمال قازاق زيالىلارى, الاش قايراتكەرلەرى تۇگەلگە جۋىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى دە جازىقسىز قۋدالاۋ كوردى.
سوڭعى زەرتتەۋلەر بويىنشا 1931 جىلدان باستاپ 1954 جىلدىڭ 1 اقپانىنا دەيىنگى كەزەڭدە كسرو-دا سوتتان تىس جانە سوت ورگاندارى 3 ملن 777 مىڭ ادامدى اتۋ جازاسىنا كەسىپ, ونىڭ 643 مىڭىنا ۇكىم ورىندالسا, ال 2 ملن 369 مىڭىن 25 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە تۇرمەلەرگە قاماپ, لاگەرلەرگە ايداعان.
جالعان ايىپ تاعىلعانداردىڭ قاتارىنا 1931-1933 جىلدارداعى قازاقتاردىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا بايلانىستى اشىق نارازىلىق ءبىلدىرىپ, قازاقستان حالقىنىڭ مۇددەلەرىن قورعاعاندار دا قوسىلدى. «حالىق جاۋلارىنىڭ» نەگىزگى كوپشىلىگىنىڭ تاعدىرى كسرو جوعارعى سوتىنىڭ اسكەري القاسىنىڭ ماجىلىستەرىندە, «ەكىلىك» پەن «ۇشتىك» اتانعاندار مەن نكۆد-نىڭ ەرەكشە كەڭەستەرىندە قۇپيا جاعدايدا شەشىلىپ جاتتى. 1930 جىلداردىڭ ورتاسىندا ل.ميرزويان, ءۇ.قۇلىمبەتوۆ, ن.نۇرماقوۆ, ت.رىسقۇلوۆ, و.جاندوسوۆ, ت.جۇرگەنوۆ سىندى كورنەكتى پارتيا جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرى جالعان ايىپپەن تۇتقىندالدى.
جالعان حالىق جاۋلارىمەن كۇرەس كونتسلاگەرلەردىڭ قۇرىلۋىنا جاعداي جاسادى (قارلاگ, ستەپلاگ, الجير). كوپتەگەن اۋداندار تىكەن سىمدارمەن قورشالىپ, ول ساقاداي ساي قارۋلانعان اسكەرمەن كۇزەتىلدى. كەيىنىرەك اتىلعان ادامداردى جاپپاي جەرلەگەن جەرلەر انىقتالا باستادى. سونداي ورىنداردىڭ ءبىرى الماتى تۇبىندەگى جاڭالىق اۋىلىنىڭ جانىنان كەزدەيسوق تابىلدى. مۇندا 1937-1938 جىلدارى اتىلعان بەلگىلى جازۋشىلار مەن اقىندار – م.جۇماباەۆ, س.سەيفۋللين, I.جانسۇگىروۆ, ب.مايلين, كورنەكتى عالىمدار – ا.بايتۇرسىنوۆ, س.اسفەندياروۆ ت.ب. مەملەكەت, قوعام قايراتكەرلەرى, شارۋاشىلىق باسشىلارىمەن ءوندىرىس وزاتتارى سىندى توتاليتارلىق ءتارتىپتىڭ مىڭداعان قۇرباندارى قۇپيا جاعدايدا جەرلەندى.
قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرى (كارلاگ) 1931 جىلى 19 جەلتوقساندا قۇرىلدى, لاگەردىڭ ورتالىعى قاراعاندى قالاسىنان 50 كم جەردە «دولينكا» سەلوسىندا ورنالاستى. 1937 جىلى وسى كارلاگ-تىڭ ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرىنىڭ 26-نۇكتەسىنىڭ ورنىنا حالىق جاۋلارىنىڭ جۇبايلارى ءۇشىن اقمولا لاگەرى (الجير) ورنالاستى. ءدال وسى جەرگە بۇكىل كەڭەستەر وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ەشبىر جازىقسىز ايەلدەردى الىپ كەلەتىن. «وتانىن ساتقاندار جانۇيالارى مۇشەلەرىن» قۋدالاۋ تۋرالى العاش رەت 1934 جىلعى 8 ماۋسىمداعى كسرو واك قاۋلىسىندا ايتىلدى. وندا قاشىپ كەتكەن اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بارلىق مۇلكى تاركىلەنىپ, جانۇيا مۇشەلەرى 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى دەپ كورسەتىلدى. الايدا ايەلدەر مەن بالالاردىڭ ۇستالۋىنا 1937 جىلعى 15 تامىزداعى №00486 ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ جەدەل بۇيرىعى تىكەلەي اسەر ەتتى. اتالعان بۇيرىقتا ۇستاۋدىڭ جۇرگىزىلۋى, ءىستى قاراۋ جانە جازالاۋ شارالارى, ۇكىمنىڭ ورىندالۋىن جۇزەگە اسىرۋ ءتارتىبى, سوتتالعانداردىڭ بالالارىن ورنالاستىرۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر ەگجەي-تەگجەيلى كورىنىس تاپتى.
ايەلدەردىڭ بارلىعى كسرو نكۆد ەرەكشە كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن وتانىن ساتقاندار جانۇياسى مۇشەلەرى (چسير) رەتىندە ۇستالعان. باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى ىشىندە كونتررەۆوليۋتسيالىق توپتارعا قاتىسقانى, انتي-كەڭەستىك ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزگەنى, مەملەكەتتىك قۇپيانى جاريالاعانى, ءوندىرىستى بۇزعانى, قاسكۇنەمدىك ارەكەتى ت.ب. ايىپتاۋلار بار. ال قازاق ايەلدەرى تەك قانا «حالىق جاۋلارى» ايەلدەرى بولعانى ءۇشىن جازالانعان.
ايەلدەردىڭ كۇيەۋلەرىن قاماۋعا العاننان كەيىن ولاردى كۇيەۋلەرىمەن كەزدەسۋگە الىپ بارۋعا ۋادە بەرىپ, الداپ الىپ كەتەتىن. سوندىقتان كەلىنشەكتەر ادەمى كيىنىپ, اشەكەي بۇيىمدارىن تاعىپ باراتىن. الايدا ولاردى الدا لاگەر كۇتىپ تۇرعان-دى. الدىمەن 2 ايدان 6 ايعا دەيىن تەمىر توردىڭ ار جاعىندا تەرگەۋ اياقتالعانشا ۇستاپ, كەيىن ستاليندىك ۆاگوندارعا وتىرعىزىپ, لاگەرگە جونەلتەتىن. ايەلدەردىڭ كورگەن قورلىعىن ءبىر قاعازعا سىيعىزىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. زورلىق-زومبىلىقتىڭ ارقاسىندا لاگەر توڭىرەگىندە 1507 بالا دۇنيەگە كەلگەن. ولاردىڭ كۋالىكتەرىندە اكە ەسىمى بوس ورىن بولىپ قالاتىن بولعان. دەمەك, اقتالعاننان كەيىن دە بالالار اكەلەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي كەتكەن.
جالپى اقمولا لاگەرى ءستاليننىڭ ولىمىنەن كەيىن, ياعني 1953 جىلى جابىلدى. ايەلدەر بوستاندىققا ءارتۇرلى ساندىق بەلگىلەرى بار كۋالىكتەرمەن شىقتى. اتالعان كۋالىكتەردە -25, -34 نەمەسە -100 دەگەن ساندار تۇرۋى مۇمكىن ەدى. بۇل ساندار ولاردىڭ كىرۋگە قۇقىعى جوق, ەسىگى جابىق ۇلكەن قالالاردىڭ, استانالاردىڭ ءتىزىمى ەدى. كوبىنە, ارينە, بۇل ولاردىڭ وتانى بولاتىن. سوندىقتان, ايەلدەردىڭ كوبىسى قازاقستاندا قالدى جانە قازاقستان ولار ءۇشىن ەكىنشى وتانى بولىپ سانالدى. ونىمەن قويماي, ايەلدەر بوستاندىققا «شىندىقتى جاريالاماۋ تۋرالى قۇجاتقا» قول قويعاننان كەيىن شىعاتىن. ياعني, ولاردىڭ قايدا بولعاندىعى تۋرالى, كورگەن قيىندىقتارى مەن ازاپپەن وتكەن كۇندەرىن ەشكىمنىڭ بىلمەۋى ءتيىس ەدى. ايەلدەردىڭ قورقىنىشپەن ءومىر سۇرگەندەرى سونشالىق, ءتىپتى اقتالعاننان كەيىن دە, بالالارىنا كەسىرى تيە مە دەپ جاقىندارىنا دا اۋىز اشىپ ايتپاعان.
50-جىلداردىڭ ورتاسىندا لاگەرلەردە قامالعان جازىقسىز ادامدارعا قاتىستى ۇكىمدەردى قايتا قاراۋ مەن ولاردى جويۋ جونىندەگى پروتسەسس باستالدى. قازا تاپقاندار مەن اتىلعاندار اقتالىپ, تۇرمەدەگى ەرىكسىزدەر بوستاندىققا شىعارىلدى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن جاپپاي اقتاۋ – 1920-1950 جىلدار ارالىعىندا كەڭەس مەملەكەتى جۇرگىزگەن قۋعىنداۋ, جازالاۋ ساياساتى اسقان قاتالدىق, شەكتەن شىققان زۇلىمدىق تاسىلمەن جۇرگىزىلگەندىگىن دالەلدەدى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ جالپى سانى, عالىمداردىڭ ەسەپتەرى بويىنشا, 3,5 ملن ادامدى قۇرادى. الايدا بۇل سان دا ناقتى ەمەس, ويتكەنى 20-40-جىلدارى تۇتقىندالعان مىڭداعان ادامداردىڭ تاعدىرى ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز بولىپ وتىر.
قازاقستاندا «جاپپاي ساياسي قۋعىن-
سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن 1993 جىلى قابىلداندى.
ال ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە 1997 جىلى ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن
31 مامىر بولىپ بەلگىلەندى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ 2020 جىلعى 24 قاراشاداعى جارلىعىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. تاعدىر تاۋقىمەتىن تارتىپ, سولاقاي ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان, ءالى اقتالماعان تالاي ەسىمدەر بار. وسى ورايدا, «الجير» لاگەرىندەگى اقتالعان تۇتقىن ايەلدەردىڭ سانىن انىقتاۋ تۋرالى اقپاراتتى ايتا وتسەك (1938-1953 جج.):
بۇل دەرەك 2003 جىلى استانا قالاسى مەن اقمولا وبلىسى بويىنشا زاڭسىز قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ قاۋىمداستىعى شىعارعان «الجير» تۇتقىندارى» كىتابىندا چسير (وتانىن ساتقانداردىڭ وتباسى مۇشەسى) رەتىندە جانە كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى ۇگىت جانە كونتررەۆوليۋتسيالىق قىزمەتى ءۇشىن سوتتالعان 7 270 ايەل تۋرالى قىسقاشا اقپاراتقا سۇيەنىپ الىنعان.
قازىرگى تاڭدا «الجير» لاگەرىندە تۇتقىندا بولعان ايەلدەردى اقتاۋ بويىنشا دەرەكتەر بازاسىنا 1 542 ايەل ەنگىزىلدى, ونىڭ ىشىندە 258 ايەل اقتالدى, 1 284 ايەل اقتالمادى. قاراپ وتىرساق, ايەلدەردىڭ 20 پايىزىنا جەتەر-جەتپەسى عانا اقتالۋ قۇقىعىنا يە بولعان. ولاردىڭ ىشىندە (ۇلت بويىنشا):
«ۇلتقا قىزمەت ەتۋ – ۇلى ءىس» دەمەكشى, سوراقى ساياساتتىڭ قۇرباندارىن اقتاۋ – بۇگىنگى ەگەمەن ەل ۇرپاقتارى الدىندا تۇرعان ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. تاريحىمىزدىڭ اششى شىندىقتارى اشىلىپ, تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جولىندا ءالى كوپتەگەن ەسىمدەر اقتالارى ءسوزسىز. زامان وتىنا كۇيگەندەر, حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتىپ, جالا جابىلىپ جازالانعاندار ەسىمى قايتا جاڭعىرۋى ءتيىس.
كەڭەس وكىمەتىنىڭ قازاققا جاساعان سوڭعى قياناتى 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە كورىنىس تاپتى. قازاقستاندى ۇزاق ۋاقىت باسقارىپ, حالىقتىڭ قۇرمەتىنە يە بولعان, دىنمۇحامەد قوناەۆتى الىپ تاستاپ, ورنىنا قازاقستاندى مۇلدەم بىلمەيتىن, «پارتيا سولداتىن» اكەلىپ وتىرعىزۋى, ونسىز دا تىلدەن, دىننەن, مادەنيەتتەن ايىرىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان, ورتالىقتىڭ قيسىنسىز, قىڭىر ۇلت ساياساتىنا قارسى, جالپى ۇلتجاندى جاستاردىڭ نامىسىن وياتتى. قازاقستاننىڭ بارلىق دەرلىك قالالارىندا سولاقاي شەشىمگە قارسى جاستار الاڭدارعا شىقتى. «اق دەگەنى – العىس, قارا دەگەنى – قارعىس» بولىپ ۇيرەنگەن ورتالىق, بەيبىت شەرۋگە شىققان جاستارعا ارنايى دايارلانعان اسكەري كۇش قولداندى. الاڭعا شىققان جاستاردى اياۋسىز جازالادى. ورىمدەي جاس قىزدار مەن جىگىتتەر قىرشىنىنان قيىلدى. كوتەرىلىس باسىلعاننان كەيىن دە, بىرنەشە ايلار بويى الاڭعا شىققان كوپتەگەن جاستار تولاسسىز تەرگەۋگە ءتۇسىپ, كوبىنە جاساندى جالا جابىلىپ, سوتتالدى, وقۋدان شىعارىلدى, جۇمىستان قۋىلدى. ەل بولىپ ەسىمىزدى جيعالى ۇلت نامىسىن قورعاپ الاڭعا شىققان جاستاردىڭ كوپشىلىگى اقتالدى. بۇگىنگى كۇن رەسپۋبليكا بويىنشا قۇرىلعان «جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە» بايلانىستى قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن قورلار جازىقسىز جاپا شەككەن جەلتوقساندىقتاردى اقتاۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەدى.
70 جىلدان ارتىق كوممۋنيزم ەلەسىن ەلىگىپ, جانىن سالا وتان ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن, سول جولدا جانتۇرشىگەرلىك قيىندىقتاردان ءوتىپ, ۇلت رەتىندە جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا قالعان قازاق ەلى بۇگىن ەگەمەندىكتىڭ, ەركىندىكتىڭ, ءوز تاعدىرىن, باعىتىن ءوزى شەشەر باقىتىنا يە بولدى. الەمدىك وركەنيەت ارپالىسىنىڭ اراسىنان ءوزىنىڭ دامۋ باعدارىن انىقتادى. تاريحتا ءار ەلدىڭ دامۋ ءۇردىسى, جولى ءارتۇرلى. جالپىالەمدىك دامۋ جونىندەگى قاعيداتتار بولعانىمەن, ءار ۇلت ورنالاسقان جاعرافيالىق, ۇلتتىق مەنتاليتەت, عاسىرلار بويعى قالىپتاسقان تۇرمىستىق, ادەت-عۇرىپ, كورشى مەملەكەتتەردىڭ قارىم-قاتىناسى اسەر ەتەتىنى – داۋسىز اكسيوما. وسى الەمدىك ارپالىستا جوعالعانىمىزدى تۇگەندەپ, وركەنيەتتەن قالماي, ۇلتتىق كەلبەتىمىزدى ساقتاپ, ورەلى ەلدەردىڭ قاتارىنان كورىنەيىك. ول ءۇشىن بىرلىك پەن تىرلىك كەرەك. تاۋەلسىزدىك بارىنەن دە قىمبات!
سامات تەرگەمباەۆ,
نۇر-سۇلتان قالاسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن
تولىق اقتاۋ جونىندەگى وڭىرلىك
كوميسسيانىڭ مۇشەسى
