2022 jyl: AEK, «Jetkılıktı şek», sifrlyq maining

ÄLEUMETTIK TÖLEM

2022 jyldan bastap järdem aqy, aiyppūl, salyq jäne basqa da tölemderdı esepteu üşın qoldanylatyn ailyq eseptık körsetkış (AEK) 3 063 teŋge boldy. Sondai­aq eŋ tömengı jalaqy kölemı 60 000 teŋge bolyp özgeredı. Mūnyŋ mölşerı 2021 jyly 42 500 teŋge boldy.  Prezident Qasym­Jomart Toqaev eŋ tömengı jalaqy mölşerın köteru eŋ maŋyzdy faktor ekenın atap öttı. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ habarlauynşa, eŋ tömengı jalaqy mölşerınıŋ ösuı ekonomikanyŋ barlyq salasynda jūmys ısteitın 1,6 million adamnyŋ kırısınıŋ ösuıne äser etedı. Elımızde äielderdıŋ zeinetkerlık jasy 60,5 jasqa deiın östı. 2027 jylǧa deiın osylaişa äielderdıŋ zeinet jasy kezeŋ­kezeŋmen ūlǧaiady. Söitıp, erler de, äielder de qūrmettı demalysqa bır jasta şyǧady. Al memlekettık bazalyq zeinetaqyny eŋ tömengı mölşerı 19 450 teŋgege deiın artady. Eŋ tömengı zeinetaqy mölşerı 46 302 teŋge bolady. Eger zeinetaqy jüiesındegı jūmys ötılı 10 jyl nemese odan az, sondai­aq mülde joq bolsa, bazalyq zeinetaqy eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ 54 paiyzyn qūraidy. Sodan keiın 10 jyldan asqan är jyl üşın onyŋ mölşerı 2%ǧa artady.  2021 jyly qazaqstandyqtar zeinetaqy jinaǧyndaǧy artyq somany öz qajetterıne alǧan edı. Iаǧni, 370 myŋǧa juyq adam tūrǧyn üi jaǧdaiyn jaqsartuǧa, emdeluge jäne basqa da qajettılıkterı üşın paidalandy. 2022 jyldan bastap, zeinetaqy jinaǧyndaǧy şektık somanyŋ jetkılıktı mölşerı artady. Atap aitqanda, 21 jastaǧy azamat esepşotynda – 3,2 mln teŋge, 30 jasta – 4,4 mln teŋge, 40 jasta – 5,8 mln teŋge, al 50 jasta – 7,4 mln teŋge, 59­62 jasta 9,1 mln teŋgeden artyq qarajat jinauy qajet. Prezident Qasym­Jomart Toqaev zeinetaqy jinaǧynyŋ şektı mejesın köteru merzımın 2022 jyldyŋ 1 säuırıne deiın ūzartudy tapsyrdy.

JÄRDEMAQY ARTADY

2022 jyldan bastap ailyq eseptık körsetkıştıŋ ösuıne sai bala tuǧanda bırjolǧy berıletın memlekettık järdemaqy deŋgeiı de artady. Jörgekpūl somasy bala sanyna bailanysty özgerıp otyrady. Iаǧni, bırınşı, ekınşı, üşınşı balaǧa – 116 394 teŋge (38 AEK), törtınşı jäne odan keiıngı balalarǧa 192 969 teŋge bolady. Al egız nemese üşem, törtem bolsa, memlekettık järdemaqy är balaǧa jeke esepteledı. Jüktılık pen bosanu boiynşa tabysynan aiyrylǧan jūmys ısteitın äielderge berıletın bırjolǧy äleumettık tölem 1 587 600 teŋge bolady.

Köpbalaly otbasyna berıletın järdemaqy mölşerı de artady. 4 balaǧa – 49 100 teŋge (16,03 AEK), 5 balaǧa – 61 382 teŋge (20,04 AEK), 6 balaǧa – 73 665 teŋge (24,05 AEK), 7 balaǧa – 85 948 teŋge (28,06 AEK). «Altyn alqa», «Kümıs alqa» alqalarymen marapattalǧan nemese būryn «Batyr ana» ataǧyn alǧan, I jäne II därejelı «Ana daŋqy» ordenımen marapattalǧan köpbalaly analarǧa tölenetın ai saiynǧy järdemaqy 19 603 teŋge (6,4 AEK) bolady. Mügedektık boiynşa ai saiynǧy järdemaqy mölşerı artady: I top – 69 155 teŋge, II top – 55 108 teŋge, III top – 37 459 teŋge, al 16 jasqa deiıngı mügedek balalarǧa 50 426 teŋge tölenedı. Bala kezınen mügedekterge, 16 jastan 18 jasqa deiıngı mügedek balalarǧa 43 222 teŋgeden 69 155 teŋgege deiın järdemaqy berıledı. Eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ mölşerı 5 paiyzǧa artyp, 36 018 teŋge bolady. Osy oraida eŋ tömen künkörıs deŋgeiımen bailanysty tölemder de ösedı. Iаǧni, asyrauşysynan aiyryluyna bailanysty tölenetın järdemaqy mölşerı artady. Otbasynyŋ eŋbekke jaramsyz bır müşesı bolǧan jaǧdaida – 30 976 teŋge; eŋbekke jaramsyz ekı adam bolǧan jaǧdaida – 53 667 teŋge, üş adam bolsa – 66 634 teŋge; tört adam üşın –  70 596 teŋge; bes adam üşın – 73 117 teŋge; alty jäne odan köp 75 998 teŋge tölenedı. Al ata­anasynan aiyrylǧan jetım balalar ai saiyn 42 501 teŋge järdemaqy alady.

AIYPPŪL ÖSEDI

2022 jyly kölık jyldamdyǧyn 10­20 şaqyrymǧa arttyrǧany üşın – 15 315 teŋge, 20­40 kilometrge arttyrǧany üşın 30 630 teŋge aiyppūl salynady. Jol belgılerın nemese jol jüru bölıgındegı belgıler boiynşa talaptardy saqtamaǧany üşın aiyppūl 9 189 teŋge (3 AEK) bolady. Jaiau jürgınşılerdıŋ jäne jol qozǧalysynyŋ özge de qatysuşylarynyŋ JQE talaptaryn oryndamauy 5 834 teŋge (2 AEK) ornyna 6 126 teŋgege artty.  Sondai­aq tyiym salynǧan jerlerde temekı būiymdaryn, onyŋ ışınde qyzdyrylatyn temekı būiymdaryn, kalianǧa arnalǧan temekını, kalian qospasyn, temekı qyzdyruǧa arnalǧan jüielerdı, elektron tūtynu jüielerın jäne olarǧa arnalǧan sūiyqtyqtardy tūtynu üşın aiyppūl 45 945 teŋgege östı. AEK mölşerınıŋ özgeruıne bailanysty bırqatar qūjatty alu üşın tölenetın memlekettık salyq ta özgeredı. Endı tuu turaly kuälık alu üşın tölenetın memlekettık baj salyǧy –  24 504 teŋge (8 AEK ), jeke kuälık – 613 teŋge (0,2 AEK), jürgızuşı kuälıgı – 3 828 teŋge (1,25 AEK), nekenı tırkeu – 3 063 teŋge (1 AEK), neke kuälıgın ekınşı ret alǧan jaǧdaida – 1 532 teŋge (0,5 AEK), ajyrasuǧa aryz bergende tölenetın memlekettık baj salyǧynyŋ mölşerı – 6 126 teŋge (2 AEK).

SİFRLYQ MAINİNG, GOOGLE SALYǦY

1 qaŋtardan bastap azamattar tölegen salyǧyn köre alatyn jaŋa qosymşa ıske qosylady. Jeke tūlǧa qosymşa arqyly menşıgındegı jerı men mülkı üşın qanşa salyq tölegenın jäne qandai qaryzdary baryn bıluge mümkındıgı bar. 2022 jyldan bastap Qazaqstanda Google salyǧy paida bolady. Sifrlyq salyqty şeteldık internet­kompaniialar (mysaly, Google, Facebook, Netflix) töleidı. Qyzmetter men tauarlaryn onlain platforma arqyly satatyn barlyq şeteldık kompaniia Qazaqstan biudjetıne qosymşa qūn salyǧyn töleuge mındetteledı. QQS mölşerlemesı satylǧan tauarlar men qyzmetter somasynyŋ 12%­ın qūraidy. Sondai­aq salyq marketing pen jarnama salasyna da qoldanylady. Qarapaiym qazaqstandyqtarǧa jaŋa salyqtyŋ qatysy joq. Ūlttyq ekonomika minis trlıgı Google salyǧynan el biudjetıne jyl saiyn 2 milliard teŋge tüsedı dep boljap otyr. 2022 jyldan bastap küşıne enetın jaŋalyqtyŋ bırı – utilizasiialyq alymnyŋ artuy. Qazaqstanda avtokölıktı elge kırgızu üşın 2016 jyldan berı mındettı utilizasiialyq alym tölenıp keledı. Al 2022 jyldan bastap bazalyq stavkanyŋ mölşerı 153 150 teŋge deŋgeiınde belgılendı. Mäselen, jeŋıl avtokölık üşın (qozǧaltqyş kölemı 1 000 sm3) utilizasiialyq alym 459 450 teŋge bolady. Utilizasiialyq alymdy avtoöndıruşıler, resmi importtauşylar jäne Qazaqstanǧa kölık kırgızgısı keletın jeke tūlǧalar töleuge mındettı. Alym tehnikany esepke qoiǧanǧa deiın tölenedı. Al 5 qaŋtardan bastap ısten şyqqan kölık qūraldaryn joiuǧa qabyldau bastalady. Iаǧni, öŋırlerdegı 18 beket jūmysyn bastaidy. Isten şyqqan kölık qūralyn ötkızgenı üşın kölık sanaty men jiyntyǧyna bailanysty 165 402 teŋgeden bastap 606 474 teŋgege deiıngı aralyqta aqşalai ötemaqy berıledı. Taǧy bırı atap öter jaŋalyqtyŋ bırı ­ sifrlyq mainingke salyq salynady. Endı Qazaqstanda jūmys ısteitın mainingtık fermalarǧa tūtynǧan elektr energiiasynyŋ är 1 kilovatt­ saǧatyna 1 teŋgeden töleidı. Būl özgerıster Salyq kodeksıne engızılgen tüzetulerde qarastyrylǧan.

MÄMS

Jūmys beruşı qyzmetker üşın jalaqy deŋgeiınıŋ 3%­yn töleidı. Būl mölşer 18 000 teŋgeden aspaidy. Qyzmetkerler, onyŋ ışınde azamattyq­qūqyqtyq sipattaǧy şarttar boiynşa tabys alatyndar öz tabysynyŋ

2%­yn, iaǧni 12 000 teŋgeden aspaityn mölşerde töleitın bolady. Jeke käsıpkerler jäne jeke praktikamen ainalysatyn adamdar ­ ETJ­nyŋ 1,4 eselengen mölşerınıŋ 5%­yn nemese 4 200 teŋge töleidı. BJT: qala tūrǧyndary üşın – 1 AEK nemese 3 063 teŋge; Auyl tūrǧyndary üşın – 0,5 AEK nemese 1 531,5 teŋge. Derbes töleuşıler ETJ­ nyŋ 5%­yn nemese 3 000 teŋge töleitın bolady. Memleket azamattardyŋ 15 jeŋıldıgı bar sanaty üşın tölem jasaityn bolady, bügınde būl sanattaǧylar 11 mln­nan asady. Bır adam üşın jarna mölşerı 3 614,2 teŋgenı qūraidy.

BASQA DA ÖZGERISTER

1 qaŋtardan bastap bır qorap temekınıŋ eŋ tömengı bölşek sauda baǧasy  520 teŋgeden 550 teŋgege deiın ösedı. Būl baǧa 2022 jyldyŋ 30 mausymyna deiın saqtalady. Odan soŋ är jarty jyl saiyn temekınıŋ eŋ tömen baǧasy kezeŋ­kezeŋmen, 2023 jyly 600 teŋgege deiın ösedı. Densaulyq saqtau ministrlıgı 2022 jyldan bastap şeteldık ekpeler aqyly bolatynyn eskerttı. Tek qazaqstandyq QazVac pen Qaraǧandyda öndırıletın reseilık «Sputnik V»­dı tegın saldyruǧa bolady. Būlardan bölek, qazır Qazaqstanda Qytaidyŋ Sinopharm kompaniiasynyŋ BAÄ­de öndırılgen Hayat­Vax pen Qytaida öndırılgen Vero Cell ekpesı, sonymen bırge Qytaidyŋ Sinovac kompaniiasynyŋ CoronaVac ekpesı jäne Amerika men Germaniia bırıgıp jasaǧan Pfizer/BioNTech vaksinasy bar. Būl ekpelerdıŋ baǧasy qanşa bolatyny aitylmady. 2022 jyldan bastap, memlekettık mekemelerdıŋ maŋdaişa jazulary men blankılerı memlekettık tılde jäne orys tılınde, qajet bolǧan jaǧdaida basqa tılderde jazylady. Būl Zaŋ 2021 jyly 29 jeltoqsanda bekıtıldı. Al memlekettık emes mekemelerdıŋ maŋdaişa jazulary men blankılerı memlekettık tılde, qajet bolǧan jaǧdaida orys jäne basqa tılderde jazylady. Qazaqstan ratifikasiialaǧan halyqaralyq kelısımderde özgeşe körsetılmese, jol belgılerındegı jazular memlekettık tılde bolady. Azamattyq ıs jürgızu zaŋdaryna engızılgen özgerısterge säikes, 1 qaŋtardan bastap daudy retteuge mındettı adamdardyŋ tızımı artty. Mäselen,  aliment töleu jönındegı kelısımdı notariustan bölek mediator, advokat ia zaŋ keŋesşısı räsımdei alady. Endı Qazaqstanǧa saiahattap kelgen şeteldıkterden turistık alym alynady. Būl turaly arnaiy ereje engızıldı. Iаǧni hostel, qonaqjai, jaldamaly tūrǧynjaidy qospaǧanda, turisterdı qabyldaityn basqa oryndarǧa kelgen şeteldık är qonǧan künı üşın aqşa töleuı tiıs. Operatorlar turistık alymdy jergılıktı biudjetke jıberedı. Degenmen, 2022 jyly būl alymnyŋ kölemı 0 paiyz bolady da, aldaǧy jyldan bastap ūlǧaiady.

Aizada Jaiyqqyzy