«Abai joly» – Abaidyŋ ömırı emes

Keler jyly ūly Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy älemdık deŋgeide atalyp ötpek. Osy aituly şaraǧa bailanysty el kölemınde qyzu da­iyndyq jūmystary jürıp jatyr. Osy oraida bız jazuşy, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, abaitanuşy, äuezovtanuşy, alaştanuşy Tūrsyn JŪRTBAIMEN äŋgımelesıp, Abai toiynda eskeruge tiıstı tü­iınder töŋıregındegı aitaryn tyŋdap edık.– Söz ūly Abai turaly bolǧandyqtan, sūhbattyŋ bıssımılläsın da ūly tūlǧalardy ūlyqtaudyŋ qazırgı ūrpaq üşın qajettılıgınen bastaǧanymyz jön siiaqty…
– Är halyqtyŋ, ūlttyŋ bügıngı künın keşegımen, erteŋgımen jalǧastyratyn ūly tūlǧalary bolady. Sol ūly tūlǧalardyŋ jeke taǧdyryna, şyǧarmalaryna üŋılıp, öz ūlty turaly bıldırgen pıkırlerın taldap, saralap, qorytyndy şyǧaru – bızdıŋ paryzymyz. Bız sol danalardyŋ oilaryn qorytyndylai otyryp keşegını tarazylaimyz, ötkenge köz jıberıp, halqymyz qandai qiia­metten öttı, qandai tyǧyryqqa tıreldı, qandai qasıretten şyqty, odan qalai qūtyldy degen mäselege män beremız. Ötken kün men bügıngı kündı taldai otyryp, bügıngı ūlttyŋ basynan keşırıp otyrǧan hal-küiın, ekpındep bara jatqan nemese artta qalyp bara jatqan tūstaryn ötkenmen salystyryp, ekşep, keiıngısın alǧa jyljytyp, ūşqyr ketkenıne sabyrmen şeşım şyǧaryp, teŋestırıp otyramyz. Osy ekı tüiınnen keiın baryp erteŋgı künnıŋ barar baǧytyn anyqtap, eldıŋ betın soǧan būramyz. Ūlylardyŋ mūralaryn qūrmetteu, oǧan nazar audaru osy tūrǧydan kerek. Menıŋ oiymşa, qazaqtan osy sūraqtyŋ bärıne jauap beretın ūly tūlǧa – ol Abai! Sondyqtan da Abaidy eske alyp, memlekettık tūrǧydan nazar audaru – sol memlekettı qūrap otyrǧan tūlǧalyq ūlt üşın basty jäne eŋ qasiettı mındet.
Qazır, jalpy, ūzyna kökjiektıŋ basty baǧdary belgılı bolǧanymen, bıraq barar jer, basar tau, alar asu älı küŋgırt. Mıne, osyndai kezeŋde jūrtty oilantyp, dūrys şeşım qabyldatatyn da ūly Abaidyŋ mūrasy. Bylaişa aitqanda, Abai arqyly qaitadan oilanyp, Abai «ışken u» arqyly özımızdıŋ jan düniemızdı taǧy bır tazartyp, jaŋaşa sezımdı tıtırkene otyryp qabyldaimyz.

Ūly joba nauqanşyldyqqa ūrynbasyn

– Endeşe sol Abaidyŋ 175 jyldyǧyn qalai ötkızemız? Aituly şarany mazmūndy, maǧynaly etıp ötkızudıŋ tüp tetıgı nede?
– Būl aradaǧy mäsele Abaida emes, mäsele – bızdıŋ özımızde. Mäsele Abaiǧa degen jalpyhalyqtyq ynta men mahabbatta emes, kerısınşe, sol halyqtyŋ ökılı sanalyp, tızgındı ūstap otyrǧan jalǧas­tyruşy bilıkte. Memleket basşysy Jarlyǧyn şyǧardy, pärmenın aitty, qarajat mäselesı de şeşılıp jatyr. Endıgı mäsele sony ūqsatuymyzda tūr. Mūnyŋ astarynda bölıngen qarjy ūrpaqqa önege bolatyn igılıktı ıske jete me, joq joldan jyrymdalyp, ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ auzynda kete me degen söz jatyr.
– «Toidyŋ bolǧanynan boladysy qyzyq» degendei, osy şara da nauqanǧa ainalyp bara jatqan joq pa?
– Mereitoidyŋ nauqanǧa, dabyraǧa, jel sözge ainalyp bara jatqany baiqalady. Tek dauryǧu bar, daŋǧaza bar, naqty ıs joq. Abaidy bır ūly bäiterek desek, bızdıŋ ünımız sol bäiterekke älı jetken joq. Eger osy jantalasqan janyǧudan arylyp, Abai toiyna naqty maǧyna bermese, onda būl toi daŋǧazanyŋ ünı bolyp qala beredı. Qaitalap aitaiyn, nau­qanşyldyqtan saq bolu kerek. Qazırdıŋ özınde būl igılıktı jūmys nauqanǧa ainalyp barady. Oǧan tılşıler ün qosyp tıptı jalaulatyp äkettı. Osy bır aidyŋ ışınde özıŋnen basqa 10-15 tılşı keldı. Keledı de «Abai üşın» dep jan alqymyŋnan alady. «Al saǧan ne kerek?» deseŋ, «Abai turaly aitsaŋyz boldy ǧoi, bızge sondai material kerek» dep tapsyrma oryndau üşın jürgenın aitady. Al keibır tılşıler «Sız ne aitasyz? Aitqanyŋyzdy şyǧaramyz ǧoi» deidı. Özderı ne ısteitının bılmeidı. Sondyqtan qazır Abai dese jäne Abai toiyna arnap habar, film, telehikaia, taǧy basqa şyǧaram dese, menıŋ ışımnen bır qarsylyq tua bastaidy.
Jaqynda bır jıgıt habarlasty. «Abai turaly kino tüsırgım keledı, qarajat daiyn, Abai turaly aityp berseŋız» dedı. «Jaraidy, Abai turaly qai tūrǧydan, qai baǧytta aitaiyn?» desem, «Abai turaly ait­saŋyz boldy» deidı. «Sonda men Abai turaly öz bılgenımşe aita berem be? Abai turaly ssenarii jobaŋ bar ma? Bolmasa ssenarii avtorymen kezıgeiın» desem, «ssenariidı menıŋ äielım jazady, 3 künnıŋ aldynda men oǧan «Abai jolyn» oquǧa berdım, ssenariidı sol daiyndaidy» dedı. «Onda jolyŋ bolsyn, Äuezovtıŋ «Abai joly» romany boiynşa kino tüsıruge bekıgen ekensıŋ, tüsıre ǧoi, bıraq esıŋde bolsyn, Äuezovtıŋ «Abai joly» romany – aqyn Abai Qūnanbaiūlynyŋ ömırı emes, keiıpker Abaidyŋ ömırı. Ol – Mūhtar ­Äuezovtıŋ ideiasyna baǧyndyrylǧan körkem şyǧarma. Ondaǧy negızgı qaqtyǧys­tar ömırde kerısınşe bolǧan, sony eskerersıŋ» dedım. Mysaly, ­Qodar-Qamqa oqiǧasyn Abai körgen joq, ol – Abai tuudan 10-15 jyl būrynǧy oqiǧa. Mūhtar Äuezov öz estelıgınde «Abai Qodar-Qamqa oqiǧasyn estıgen boluy mümkın» dep jazady. Sol siiaqty Mūsaqūl soǧysyn Abai körgen joq, ol kezde ol qyrqynan jaŋa şyqqan. ­Böjeidıŋ asyna Abaidyŋ qatysuy mümkın emes, öitkenı Böjei 1850 jyly qaitys bolady, ol kezde Abai 4,5 jasta. Abaidyŋ Bazarälımen dos bolyp, ony sotta qorǧauy da mümkın emes, öitkenı ekı ret 800 jylqy barymtalap, bır künde qyryp tastaǧan ūry Bazarälını Abai qalai aqtaidy? Demek, Abaidy küiındırgen, aşyndyrǧan oqiǧany Abaidy dünie jüzıne tanytu üşın Mūhtar Äuezov ädeiı qosqan. Qazaqta Äuezovtıŋ şyǧarmasynan artyq ūly şyǧarma boluy mümkın emes, bıraq ol – körkem şyǧarma, onda aitylǧany da – keiıpker Abaidyŋ ömırı.Abaidy ideologiiaǧa ainaldyruǧa bolmaidy

– Sızşe, aqyn toiynyŋ da­iyndyǧy neden bastaluy kerek?
– Ükımet qauly qabyldady, memlekettık komissiialardyŋ otyrystary ötıp jatyr, onyŋ da syrtynan jaŋǧyryǧyn estıdım. Mereitoi aldyndaǧy aqyldasuda Abai turaly ne mäsele qaraldy, qandai jospar bar, ol jaǧy bızge beimälım. Menıŋşe, joǧaryda aitqanymdai, Abai toiyna bölıngen qarajat Abai üşın jūmsaluy kerek. Abaidyŋ jeke taǧdyry, şyǧarmaşylyǧy jäne onyŋ mūrasy, bügıngı ūltpen tıkelei bailanysy tügel qamtylyp, taudan aqqan tas būlaqtai Abai özıne kelıp qūiyluy kerek. Barlyq jūmsalǧan qarajat ta, eŋbektıŋ, maŋdai terdıŋ tamşysy da Abaiǧa qūiuy şart. Sonda ǧana bız Abai dariiasyn adamzat ruhaniiaty degen ūly teŋızge jetkızıp, odan halqymyzdyŋ mäŋgılık susyndauyna mümkındık jasaimyz.
– Qazır ıstelıp jatqan jūmys­tardyŋ ūly abyzǧa qanşalyq paidasy tiıp jatyr?
– Menıŋ oiymşa, qazır ıstelıp jatqan jūmystardyŋ, qoldanyp jatqan şaralardyŋ, ūsynylyp jatqan biznes-josparlardyŋ eşqaisysy Abaidyŋ jeke basyna, şyǧarmaşylyq ömırıne, şyǧarmasyna qatysy joq. Ekı aŋǧardyŋ ortasyn jaŋǧyr­typ jatqan azan-qazan aiǧai-şu bar, sol aŋǧardyŋ basyndaǧy Abaidyŋ bäiteregıne älı dym da jetken joq. Sondyqtan būl daŋǧazany toqtatu kerek.
Keibır biznes-jospar avtorlarynyŋ Abai toiyn asta-tök qyp ötkızeiık degen pıkırın oqydym. Sondai bır bastamanyŋ, jospardyŋ avtory maǧan «Äuezovtı qoia tūrşy, Abaidy şeşıp alaiyq» dep aitady. Al Äuezovsız Abaidyŋ ömırlık te, şyǧarmaşylyq ta mäselesı şeşılmeidı. Daŋǧaza buynynyŋ qyzyp ketkenı sondai, «Äuezovtı qoia tūrşy» deidı, al Äuezovsız qalai Abaiǧa barady?! Abai akademiiasyn qūraiyq, Abai ortalyǧyn qūraiyq, Abai institutyn qūraiyq degen de ūsynystar tüsıp jatyr, būl – dūrys ideia. Bıraq qazır öz betımşe akademiia qūram deuşıler de bar, qarajaty bar eken, qūrsyn. Bıraq Abaiǧa tiıspesın, Abai olardyŋ jeke menşıgı emes.
Abaidan ideologiia jasauǧa bolmaidy. Abai – ol ideia. Al ideia degen – eŋ qasiettı, eŋ kielı, eŋ ūly ūǧym, ol mäŋgılık. Al ideologiia degen – şartty ūǧym, onda şekara bar, ol – tor. Abaidy ideologiiaǧa ainaldyrsaq, onda bız özımızdıŋ jasandy ideologiiamyzǧa Abaidy kuä etuge, Abaidyŋ atyn jamylyp, özımızdıŋ jasandy nemese däleldenbegen jalǧan közqarasymyzdy tyqpalauǧa tyrysamyz. Būlai ıstesek bız Abaidy adastyramyz. Sondyqtan Abaidy eşqaşan memlekettık ideologiiaǧa ainaldyrmau kerek.

Ūly aqynnyŋ ūlttyq kartotekasy kerek

– Bız Abaidyŋ 150 jyldyq mereitoiynan qandai qorytyndy şyǧardyq? Bızde Abai turaly eŋbekterdı tolyq jinaqtap otyr­ǧan ortalyq bar ma?
– Abaidyŋ 150 jyldyq merei­toiy halqymyz üşın de, basqa intelligensiia üşın de, tıptı özge halyqtar üşın de ülken deŋgeide öttı. Qazaqstan elşılıkterınıŋ ūiytqy boluymen şetelderde ülkendı-kışılı şaralar ūiymdas­tyryldy. Endeşe sonyŋ nätijesı qaida? Men Mūhtar Äuezovtıŋ muzeiınde direktor boldym, ol kısınıŋ de 100 jyldyǧy ıle-şala bır-ekı jyldan soŋ atalyp öttı. Sol kezde körmege qoiuǧa Abaidyŋ şetelde şyqqan kıtaptaryn taba almadyq. Abai muzeiınde de joq, sonda ony kım audardy? Qai elde şyqty? Kım oqydy? Mysaly, Qytaida Abai eŋbekterı Beijıŋdegı ūlttar baspasynan şyqty. Sol mekeme satuǧa tüsırse tüsırdı, tüsırmese qaldy. Qaita ol kıtaptardy Şyŋjaŋdaǧy qazaqtar ıske jaratty. Al basqa memleketterde ne boldy? Bızde qandai esep-qisap bar? Abai toiy kezınde şetel basylymdarynda Abai turaly, 150 jyldyq mereitoiy turaly qūryp ketkende bır jol, bır söilem, bır maqala bolsa da jariialandy. Sony eskerıp, jinaqtaǧan kım bar? Tıptı mereitoida söilegen IýNESKO bas direktory Federiko Maiordyŋ keremet sözı bar. Onyŋ mätını qaida? «Abai – adamzatqa ortaq aqyn, Abaidy oqymaǧan, bılmegen ūlt özınıŋ sauatsyzdyǧynan körsın» degen sözı bar ışınde. Odan artyq qandai söz kerek?! Endı sol sözden sılteme alaiyq desek joq. Izdep jürıp taptyq. Sonda Abaidyŋ är närsesınıŋ soŋyna tüsıp tırnektep jürgen adamnyŋ bırı jäne Äuezov muzeiınıŋ direktory men äzer tapqanda, qarapaiym halyq qaidan tabady?!
Abaidyŋ 150 jyldyq mereito­iynda bölıngen pälenbai mil­liard teŋgenıŋ de Abaiǧa eşqandai qatysy bolǧan joq. Nege? 1997-1998 jyldary Abai toiynyŋ qorytyndylary turaly ülken sūhbattar şyqty. Akademikter, ǧalymdar – bärı öz oiyn aitqan, sol qorytyndyǧa bıreuı qaraǧan joq, tıptı bılmeidı ony. Eŋ bolmasa 150 jyldyq pen 175 jyldyqty salystyryp bır şeşım qabyldau kerek qoi. Sondyqtan Abaidyŋ mereitoiyna bailanysty qūrylǧan ūlttyq komissiia eŋ aldymen ötkendı saralap, būrynǧy toilardan qorytyndy şyǧaruy kerek. Sol qorytyndyǧa qarai otyryp, erteŋgı toidyŋ daiyndyǧy jasaluy tiıs.
– Abai akademiiasy aşylsa osy mäseleler şeşıler…
– Abai akademiiasyn, ortalyǧyn aşu – ūlttyq mındet. Ol bız oilaǧandai ideologiia üşın emes, eŋ bırınşı Abaiǧa qyzmet etuı kerek. Ol üşın jaŋaǧy akademiialyq ortalyqtyŋ basty mındetı – ūlttyq kartoteka jasau. Ökınışke qarai, elımızde sirek qoljazbalar men kıtaptardyŋ Qazaqstan boiynşa ortaq kartotekasy joq. Al kartotekasyz dünie jüzı kıtaphanalary moiyndamaidy. Bız ūlttyq kartoteka nemese sirek kıtaptar men qoljazbalardyŋ kartotekasy tügıl, aldymen Abaidyŋ kartotekasyn jasap alaiyqşy. Mäselen, Puşkin üiı «Puşkin» dep aty atalyp ketken bır söilem söz bolsa, sol qai tılde, qai elde şyqqan basylymda jazyldy degen närsenıŋ bärı tırkeulı tūr. Gete ortalyǧy bar Germaniiada, sol ortalyq 1997 jyly Getege qatysty 500 tomdy baspadan şyǧardy, dünie jüzınde kım Gete turaly qandai pıkır aitty, ol qaisy eldıŋ azamaty, jazyp otyrǧan kım? Myna jerde ol ­Getenı qai maǧynada, qandai ülgıde paidalanyp otyr – sonyŋ bärıne kartotekalyq anyqtama berdı. Barasyŋ da, özıŋe keregın tauyp alasyŋ. Al bızde özge emes, myna men Abaidyŋ audarmasy turaly 25 jyl būryn şyqqan maqalamdy qaita ızdep, bır ai jürıp, sonyŋ özın Almatydaǧy özımnıŋ üiımdegı kıtaphanamnan taptym. Eger ol basqa bıreuge kerek bolsa qaidan tabady?
– Ūly oişyl şyǧarmalary qatelıkten nege arylmai keledı?
– Būl – ülken mäsele. Ol üşın Abaidyŋ tūraqty kanondyq, mätındık jinaǧyn şyǧaru kerek. Būl mäsele 150 jyldyq mereitoidyŋ kezınde köterılgen, akademiianyŋ da pärmenı bar, ­Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynda alqaly komissiia tekstologiialyq jūmystar jürgızdı. Osy ortalyqtan şyqqan eŋbekter Abai şyǧarmalaryn būrynǧy qatelerden mümkındıgınşe aryltqan basylym boldy. Bıraq 70 jasqa kelgenşe Abaidyŋ qanşama kıtaby şyqty, sonyŋ är basylymyn salystyryp, syzyp otyryp jinaqtap qoiǧam, sondaǧy pıkırlermen tüzeldı ǧoi dep salys­tyrǧanda, älı de mındettı türde özgertetın kem degende 20-30-ǧa juyq qate oqylǧan, qate sözder men ūǧymdar bar. Mysalǧa, «Bolys-biler taŋerteŋnen keşke deiın aitysyp-tartysyp, keşke jaqyn anttasyp, aqşada tarqady» deidı. Būl qaidaǧy aqşa? Barlyq basylymda, akademiialyq basylymda da osylai jür, qaidaǧy aqşa? Ol – aqşamda degen söz. Sen arab qarpın oqi alasyŋ ǧoi, mysalǧa Abaidyŋ qoljazbalary Baitūrsynovtyŋ emlesınen būryn jazylǧan, süikektep jazǧanda «m» men «d» bırıgıp ketıp, aqşadaǧa ūqsap qalǧan, ol –aqşamda degen söz. Mıne, osyndai qate oqylǧan sözder köp, al tynys belgı qatesınen 200-300 emle qatesı bar. Endı erteŋ latyn älıpbiıne köşetın bolsaq, būl qate 2 eselenedı.
Abaidyŋ kıtabyn şyǧarǧandardyŋ bärı sol qatemen şyǧarady. Akademiialyq basylymda tüzetılgen sözderdı tüzetpei basyp jatqan baspalar da köp. Menıŋ bır şäkırtım «Qalyŋ elım qazaǧym, qairan jūrtymdy» oqyp tūrdy da, bır uaqytta: «Özderıŋdı tüzeler dei almaimyn, Öz qolyŋnan ketpese, endı öz yrqyŋ» dep aitty. «Öi, sen qalai oqyp tūrsyŋ? Qate aityp tūrsyŋ ǧoi» desem, «joq, Abai osylai deidı» dedı. «Qane?» dep körsem, keiıngı şyqqan bır basylym eken, qarasam, şynymen de, solai dep tūr. Äsılı, ol «Özderıŋdı tüzeler dei almaimyn, öz qolyŋnan ketken soŋ endı öz yrqyŋ» degen öleŋ bolatyn. Sondyqtan Abaidyŋ şyǧarmalaryn basqanda qūryp ketkende 1995 jylǧy akademiia­lyq basylymǧa iek süieu kerek. Menıŋ osy jönındegı pıkırlerım «Jas Alaş» gazetınde şyqqannan keiın Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynyŋ direktory Kenjehan Matyjanov habarlasty. Qazır olar komissiia qūryp, bır jūmystardy bastaǧaly jatyr, soǧan şaqyrdy. Jaŋaǧy qalyŋ biznes-jospardyŋ jūmysyna qyzmet etpei-aq qoiaiyn, al olardyŋ qolǧa alǧan jūmysyna tegın de bolsa qyzmet etemın. 75 myŋ teŋge zeinetaqym bar, sol maǧan qanaǧat.

Jaqsy-aq bastama edı…

– Memleket basşysy ün qosqan Abai öleŋderın jatqa oqu estafetasyna qalai qaraisyz?
– Nūr-Cūltan qalasynan Abaiǧa arnalǧan ǧimarat salynady dep el dauryǧyp jür, şyn bolsa eken. Ekınşı, ol ǧimarat mazmūnǧa sai bolsa eken. Bız Abaiǧa qyzmet etsek, sol ıstelgen qyzmettı Abai bükıl ūltqa özı jaiyp beredı. Osyny esten şyǧarmauymyz kerek.
Abaidyŋ 175 jyldyǧy toluyna orai ötkızılıp jatqan şaralardyŋ ışındegı eŋ ūlysy, eŋ qasiettısı, eŋ ötımdısı – ol Läilım-Şyraq degen kışkentai qyz balanyŋ Abai öleŋderın bır adamnan bır adamǧa estafeta retınde taratu turaly bastamasy. Prezident ­Qasym-Jomart Kemelūly estafetany qabyldap alyp, ärmen jalǧastyrǧannan keiın būl bastama bır aidai qauyrt jürdı de, keiın saiabyrlap qaldy. Ekı aidan berı bıreudıŋ bıreuge joldap jatqanyn estıgen joqpyn. Demek, bıttı, bır ret lapyldap bardy da, keiın basylyp qaldy. Al osy bastamany bükıl halyqqa jäne är mektepke, studentterge, mekemelerge jalǧastyryp, bır-bırımen almastyryp jatsa, onda eŋ ūly ügıt, eŋ köp danaly nasihat, ūly qozǧalys bolar edı. Mümkın bolsa, osy qozǧalysty mäŋgılık şaraǧa ainaldyryp jıberu kerek. Jyl saiyn jaŋalap bastap otyrsa tıptı jaqsy. Men qala äkımı bolsam, osy qozǧalysty mädeniet jönındegı orynbasaryma tapsyryp, bükıl qala boiynşa ötkızer edım.

Öz yryzdyǧyn özıne jūmsaǧan jön

– Ūly aqynnyŋ Jidebaidaǧy eskertkışı turaly ne aitasyz?
– Jidebaidaǧy Abaidyŋ mūrajaiy turaly qazır san türlı äŋgıme bar. Ol negızsız aitylyp jatqan joq. Abaidyŋ mereitoiy toilanǧaly 25 jyl öttı – şirek ǧasyr. Sodan berı ol ǧimaratqa memlekettık tūrǧydan auqymdy şara jürgızılgen joq. Jabuly qazan jabuly küiınde qaldy.
Abaidyŋ eskertkışı Firdousidıŋ eskertkışın negızge ala otyryp salynǧan. Onyŋ ışı kıtaptarǧa, qoljazbalarǧa toluy kerek bolatyn. Ol asyǧys-üsıgıs jūmystyŋ arty aiaqsyz qaldy. Abaidyŋ ziratyna töbeden qaraǧanda Abaiǧa bas igen siiaqty körınetın. Qabırı tömende ǧoi, «mıne jatyr» dep qaraǧanda, basyŋdy igıŋ kele me, kelmei me, moiyndaisyŋ ba, moiyndamaisyŋ ba, erıksız bas isın dep eskertkıştı solai jobalaǧan. Bıraq ol qazır bıteu. Sol būrynǧy eskı zirat būzylyp kettı me degen kümänım bar mende. Sondyqtan Abaidyŋ Jidebaidaǧy eskertkışın qaita jöndeu – asa yjdaǧatpen, sol kezde jūmys ıstegen jūmysşylardy tarta otyryp atqarylatyn şarua. Jidebaiǧa restoran salyp, biznes-jospar jasap jatqandar bar, al Abaidyŋ jerdıŋ astynda tūnşyǧyp jatqanynda eşkımnıŋ şaruasy joq. Osy närse töbe qūiqamdy şymyrlatady.
Abaiǧa dep bölgen qarjy Abaidyŋ elınde, Abai üşın naqty jūmys ıstep jatqandarǧa jetpeidı. Milliard teŋge bölınse Abaiǧa qatysty jūmystarǧa, sol Jidebaiǧa 1 million teŋge, 10 million teŋge barsa bardy, barmasa ol da joq. Bıraq bärı sol Abai üşın dep bölınedı de, ortadan jyrymdalyp ketedı. Abaidyŋ öz yryzdyǧyn özıne beru kerek. Maǧan salsa qarjyny 4 närsege böler edım:
Bırınşı. Abaidyŋ Semeidegı mūrajaiyna 25 jyl boldy, qaita jaŋǧyrtudy qajet etıp tūr. Sonymen qatar Jidebaidaǧy eskertkıştı de qaita jaŋǧyrtu kerek.
Ekınşı. Bar şyǧyndy ǧalym­darǧa jūmsai otyryp, Abaidyŋ kanondyq tekstologiialyq jinaǧyn şyǧaru kerek.
Üşınşı. Bızde qazır şet tılın bıletın, körkem şyǧarmany tüsıne alatyn mamandar az da bolsa bar. Sol mamandardy paidalana otyryp, Abai şyǧarmalarynyŋ şeteldegı audarmasyna baqylau jasau kerek. Menıŋ bıluımşe, Abai būryn 41 tılge audarylsa, qazır jaŋadan taǧy da 3-4 tılge audaryldy. Qytaidyŋ Beijıŋ qalasyndaǧy ūlttar universitetınde sabaq berıp tūramyn. Sonda Abaidyŋ öleŋderın audarǧan, qara sözderın, M.Äuezovtıŋ Abai turaly maqalalaryn audarǧan kıtaptaryn qaras­tyryp şyqtym. Şäkırtterıme de qaratyp, Abaidyŋ qytai tılındegı audarmasy men qazaq tılındegı Abaidy salystyrtyp, maqala jazǧyzdym. Qytai tılındegı audarmasyn tıke qazaqşaǧa audarttym. Bır-aq mysal keltıreiın: Bızşe, mausymnyŋ atyn bıldıretın, ūzaq qystyŋ yzǧary sezıletın «Qaraşa, jeltoqsan men sol bır-ekı ai» degen öleŋ jolyn «11-ınşı ai men 12-nşı aida qar tüsedı, şarualar erte barsam jerımdı jep qoiamyn dep, şöbın qorǧap otyrady» dep audarypty. Endı osy audarma boiynşa qaraǧanda Abaidyŋ qai jerı aqyn? 1972 jyly aǧylşynşa, arabşaǧa audarylǧan Abaidyŋ jinaǧy bar, onyŋ audarmasy da tura joǧarydaǧydai halde.
Törtınşı. Myna zamanda aqparatsyz otyru sauatsyzdyqpen teŋ. Qaitalap aitaiyn, Abaidyŋ ūlttyq kartotekasyn jasau kerek. Sifrlyq kıtaphana jüiesıne be­iımdelgen ortalyq kerek. Mūnsyz jūmys bıtpeidı.