Belgılı aitysker aqyn, bırneşe zertteu eŋbekterın jariialap, ızdenıs nysandaryn ǧylymi ainalymǧa engızıp jürgen jas ǧalym, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ dosentı, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty – Serıkzat Düisenǧazy «Perzent tılegı» degen atpen şyǧarmaşylyq keşın ötkızgelı jatyr. Aiagözdıŋ tumasy, Aqtailaq biden taraityn on jetı aqynnyŋ ūrpaǧy Astana törındegı «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda 22 nauryz künı barşa önersüier, öleŋsüier qauymmen qauyşpaq. Osy şaranyŋ qarsaŋynda gazet oqyrmandaryna arnaiy sūhbatty ūsynyp otyrmyz.
– Halyq jyl basyn sızdıŋ keşıŋızben qarsy alǧaly tūr. Ne kütuge bolady? Bölıse otyrsaŋyz…
– Astana qalasynyŋ äkımdıgı, onyŋ ışınde Mädeniet basqarmasy jyl saiyn jasy qyryqqa tolmaǧan talantty azamattardy qoldau maqsatynda türlı keşter ūiymdastyrudy dästürge ainaldyrdy. Būǧan deiın aqyn Qalqaman Sarinnıŋ, sazger Medet Salyqovtyŋ şyǧarmaşylyq keşterı ūiymdastyrylǧan edı. Sol joba boiynşa menıŋ keşımdı ötkızu biylǧy jylǧa josparlanǧan bolatyn. Ūlttyq önerdıŋ ökılı bolǧandyqtan ūlttyq merekede, Ūlystyŋ ūly künıne orailastyrǧandy jön sanap, osy kündı belgıledık. Bır jaǧynan, eldıŋ bärı merekelık demalys künderı jan-jaqtan elordamyzǧa aǧylady. Qonaqtar da, qala tūrǧyndary da önermen susyndap bır dem alǧysy keledı. Menıŋ «Perzent tılegı» atty keşım osy aitylǧannyŋ ornyn toltyrady degen oidamyz. Atauyna keletın bolsaq, būrynǧy täjıribe boiynşa jūrttar özınıŋ tanymal änderımen, aqyndar öleŋderınıŋ, jyr jinaqtarynyŋ atymen atap jatady. Menıkı de sol siiaqty, bıraq , asa qatty tanyla qoimaǧan ännıŋ atauyn qoiyp otyrmyz. Ata-anaǧa arnalǧan än. Jastary jetpıske kelgen ata-anam, eŋbek ardagerlerı keşke Semeiden arnaiy keledı, qatysady. Degenmen, būl ataudy ekınşı jaǧynan alyp qaraǧanda, äz Nauryz merekesıne arnalǧan jalpy qazaq degen eldıŋ perzentınıŋ tılegı, merekelık tartuy degen maǧynada qabyldasa bolady. Menıŋ oiym osyǧan saiady. Öitkenı, dästürımız boiynşa būl künı adamdar bırıne bırı tılek aitysady, körısedı, renjıskender tatulasady. Osy keş arqyly men de öz aqjarma tılegımdı tuǧan halqyma jetkızsem be deimın.
– Ädette, esep beru keşterı «önerde jürgenıme mūnşa jyl, mereilı jasqa keldım» dep ūiymdastyrylyp jatady. Sızdıkı şe? Devalvasiianyŋ dübırı basylmai tūrǧan elımızde keş ötkızuge ne türtkı boldy? Qoldauşylaryŋyz kım?
– Bırınşıden, būl eşqandai mereitoiǧa arnalyp jatqan joq. Qyryqqa älı tola qoiǧan joqpyn. Jasym 39-da. Joǧaryda aityp ötkendei, aldyn-ala belgılengen josparǧa sai qalamyzdyŋ äkımı, ūlttyq önerımızdıŋ janaşyry İmanǧali Tasmaǧambetov myrzanyŋ bas boluymen, qalalyq mädeniet basqarmasynyŋ bastyǧy Bolat Majaǧūlov myrzanyŋ qoldauymen ötıp jatyr. Ekınşıden, devalvasiia turaly aityp qaldyŋyz. Elde ärtürlı ekonomikalyq mäseleler bolyp jatady. Bıraq, sūranys barda ruhani ömırımız jalǧasa beredı. Tıptı 90-jyldardaǧy qiyn kezeŋderde de konsertter bolyp jatty. Jazuşylar kıtabyn jazyp, aqyndar öleŋderın tolǧap jatty. Onsyz bolmaidy. Memleket tek qana ekonomikamen, saiasatpen ǧana ömır sürmeidı. El üşın ruhaniiat ta ülken röl atqarady. Aqşa joq, jaǧdai joq dep konsertter, keşter toqtap qalatyn bolsa, halyqtyŋ ruhani damuyna qauıp tönedı. Mäsele osyda.
– Būl keş aqyn Serıkzattyŋ ba, aityskerdıŋ be, älde ǧalym Serıkzattyŋ keşı bola ma?
– Būl barlyǧynyŋ da keşı dep esepteŋızder. Bıraq, bırınşıden, menıŋ aqyndyq qyrym körsetıledı. Sol keştıŋ qarsaŋynda «Qaraşyǧymda köşken būlt» degen atpen poeziialyq jinaq kıtabym jaryqqa şyqqaly jatyr. Būǧan deiın menıŋ öleŋderım jeke jinaq bolyp şyqpaǧan edı. Sol kıtaptyŋ da keşte tūsauy kesıledı. Sol siiaqty sözın jazǧan änderımnıŋ «Möldıregen janaryŋ» atty audiojinaǧy qūrastyryldy. Ol da osy keşke orailastyryp şyǧaryldy.
– Qazır orta buyn aqyndardyŋ arasynda şyǧarmaşylyq keş ötkızudıŋ bır jaŋaşa türı beleŋ alyp keledı. Sızdıŋ keşte nendei erekşelık, qandai kreativtılık boluy mümkın?
– Menıŋ keşımdegı erekşelık: aitys önerı men jazba poeziia qatar sahna törınde saltanat qūrady. Mysaly, qazırgı ötıp jatqan köptegen keşterde jazba aqyndar tek jazba öleŋder oqysa, aitys aqyndary aityskerlık jaǧyn körsetıp jür. Bızde ekeuı de bar. Ekınşıden, menıŋ ūstazdyq qyrym körınedı. Öitkenı, universitettegı men jetekşılık etetın «Topjarǧan» jas aityskerler klubyndaǧy student aqyn-şäkırtterım öner körsetedı. Odan keiın, kündelıktı sabaq beretın, därıs oqityn studentterım de özımmen bırge şyǧyp öleŋderımdı oqidy. Qysqasy, öleŋ de oqylady, aitys ta jasaimyz, äzıl de bolady, än de şyrqalady.
– Şyǧarmaşylyq keşke kımderdı qonaqqa şaqyryp otyrsyz?
– Syilasatyn, syrlasatyn aqyn-jazuşy, ǧalym aǧalarym, zamandastarym är qaladan qoldauǧa keledı. Menıŋ qoldauşylarym, qanattastarym, qatarlastarym – bärı-bärı jan-jaqtan şaqyrylyp otyr. Semeiden, Öskemennen, Oraldan, Qyzylordadan, Şymkentten, Kökşetau, Qaraǧandydan qonaqtar keledı dep kütıp otyrmyz. Almatydan densaulyǧy köterse jasy toqsanǧa taiaǧan ūstazym Tūrsynbek Käkışev aǧamyz bastaǧan esımı elge belgılı qalamgerler keluı kerek. Özım qyzmet ısteitın L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ rektory Erlan Sydyqov myrza bastaǧan ūjym da menıŋ qoldauşylarym. Al Astanadaǧy qalamdas barlyq aǧalarym, ziialy qauym qatysady degen oidamyn.
– Jaqynda tuǧan auylyŋyzdaǧy mektepte sızdıŋ atyŋyzben synyp aşylǧandyǧy jönınen habarymyz bar. Ol jaqty da quantyp qaituǧa niettenıp jürgen bolarsyz?
– Būl jerde bır mäselenıŋ basyn aşyp alaiyq. Sonau alystaǧy auylda jatqan mekteptıŋ bır synybyna menıŋ atymdy bergenmen ataǧym şyǧyp ketpeidı. Būl Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ äkımı Berdıbek Saparbaevtyŋ bastamasymen «Tuǧan jerge taǧzym» aksiiasy negızınde jasalyp jatqan dünie. Aksiianyŋ negızgı maqsaty, sol jerde tuǧan qaltaly azamattardy, tanymal adamdardy tartyp, ösken elıne kömek körsetuge yntalandyru. Käsıpkerler qarjylai kömek körsetıp, är türlı nysandar saluǧa demeuşılık jasap jatsa, änşıler konsertterın qoiyp, jazuşylar men ǧalymdar ruhani dünielerın nasihattap qaitady. Bastysy eldıŋ ruhyn köteru, halyqtyŋ jaǧdaiyn jaqsartuǧa septıgın tigızu. Oblysta maǧan deiın de bırneşe synyptar aşylǧan bolatyn. Aqsuatta Ainūr Tūrsynbaeva, Maira Iliiasova, Ürjarda Käp Qūmarūlynyŋ atymen, odan bölek sportşylardyŋ atymen synyptar, mektepter atalǧan edı. Bız siiaqty aqyndardy, universitette jūmys ısteitın ǧalymdardy tartyp mekteppen bailanys jasatu arqyly, sol mekteptı ärı qarai damytu, kıtap jäne basqa da körnekılık qūraldarmen qamtamasyz etu, tıl-ädebiet salasy boiynşa oquşylarǧa keŋes beru, balalardy joǧarǧy oqu oryndaryna tüsuıne, ǧylymi jobalarǧa qatysuǧa daiyndau siiaqty bıraz mındetter jükteidı. Ol bızge ataq-abyroi emes, kerısınşe jauapty jük artady. Äitpese, bız elge ūzasa ekı-üş jylda bır ret baryp ketıp qalamyz ǧoi. Būl Elbasymyzdyŋ tapsyrmasy boiynşa oblys basşylyǧynyŋ eldı damytuǧa jürgızıp jatqan köŋılge qonarlyq jūmysy dep esepteimın.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
Äŋgımelesken
Daniiar QAIYRTAEV
