Amantai ÄUBÄKIROV, Astana qalasy IID bastyǧy, polisiia general-maiory: Qala tūrǧyndarynyŋ tynyştyǧy qymbat

Elordalyqtar üşın qalanyŋ qauıpsızdıgı özektı mäse­le. Osy rette qaladaǧy qylmystyŋ aşylu deŋgeiı, alaiaqtyq, ūrlyq, kriminogendık ahual turaly Astana qalasy IID bastyǧy, polisiia general-maiory Amantai Äubäkırovpen äŋgımelesken edık.

KISI ÖLIMI TÜGEL AŞYLDY
– Amantai Akramūly, aldymen, elordadaǧy qylmystyq jaǧdaiǧa qysqaşa toqtalyp ötseŋız…
– Jalpy, elordadaǧy qylmystyq jaǧdai tūraqty. Halyqtyŋ ösuı men ışkı migrasiialyq üderıske bailanysty qylmystyŋ 1,6%-ǧa öskenı baiqalady. Onyŋ üstıne äkımşılık qūqyqbūzuşylyqtyŋ keibırı qylmystyq razriadqa auys-tyryldy. Iаǧni, 2015 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiın äkımşılık bolyp sanalǧan 60-qa juyq qylmystyq qūqyqbūzuşylyq Qylmystyq Kodekske engızıldı. Qoldanylǧan şaralardyŋ nätijesınde asa auyr emes qylmys –12,3%, tonau – 9,4%, päter ūrlyǧy – 15,1%, būzaqylyq – 44,4%, avtokölıktı aidap alyp ketu 1,4%-ǧa tömendedı. Saraptamalyq körsetkış qaladaǧy jedel jaǧdaidyŋ tūraqty eke­nın bıldıredı. Qylmystyŋ qūry­lymynda asa auyr qylmys 0,2%-dy, auyr türlerı 7,8%-dy qūraidy. Negızgı 90% ülken emes jäne orta auyr deŋgeidegı qylmystan tūrady.

– Kısı ölımıne äkelgen qyl­mystar turaly ne aitasyz?
– Bügınde elordada kısı ölımıne äkelgen qylmystyŋ barlyǧy aşyldy. Olardyŋ köbı tūrmystyq jaǧdai kezınde oryn alǧan.
Sonymen qatar, auyr alaiaq­tyq­tyŋ sany merdıger salym­şylardyŋ qarajattaryn ūrlaǧan Bektemırov pen tūtynu­şylardyŋ nesiesın iemdengen Tabakovanyŋ köp epizodty qylmystyq ısterın jürgızuge bailanysty 2,5 esege östı. Naqty aitqanda, 369-dan 944-ke deiın. Jyl basynan berı 873 qylmystyq ıs tek osy sanat boiynşa sotqa joldandy.
Bıreudıŋ böten mülkın ūrlau ülken mäselege ainaldy. Ol jalpy qylmystyŋ 57%-yn qūraidy. Eger 2014 jyly 21 myŋ ūrlyq tırkelse, 2015 jyly onyŋ sany 24 myŋǧa jettı. Al, biyl 8 aidyŋ ışınde 16 myŋnan astam ūrlyq tırkeldı. Onyŋ qatarynda avtokölıkten, qūrylys obektılerınen, päterden tonau jäne ūialy telefon ūrlyǧy bar.

38 TOP QŪRYQTALDY
– Jyl basynan berı 16 myŋ­nan astam ūrlyq tırkelıptı. Sonda ala jıptı attaǧandardyŋ qanşasy qūryqtaldy?
– Jyl basynan berı 38 qylmystyq top ūstaldy. Onyŋ 8-ı – päter ūrlyǧymen ainalysqandar. Naqtyraq aitsam, biyl Astana qalasynyŋ aumaǧynda ornalasqan kottedjderden 21 ret ūrlyq jasaǧan Qyzylorda oblysynan kelgen «gastroler-ūrylar» tobyna qatysty qylmystyq ıs sotqa jıberıldı. Mūndai päter ūrlyqtarynyŋ aldyn aluǧa konserjderdıŋ qyzmetı, sonymen qatar tūrǧyn üilerde beinekamera, domofon jäne basqa da tehnikalyq qorǧanys qūraldaryn ornatudy közdegen «Qauıpsız aula» jobasy septıgın tigızdı.

– Köp qabatty tūrǧyn üiler­dıŋ bärı beinebaqylaumen qam­tylǧan ba?
– Jalpy, üilerdı küzetuge 200-den artyq konserj qatysady. «Qauıpsız aula» jobasy aiasynda 58 tūrǧyn üi aumaǧynda JBO beinebaqylau jüiesı ornatylǧan, PİK qarajaty esebınen 40 aula beinekameramen jabdyqtalǧan. Täjıribe körsetkendei, qauıpsızdık şaralary saqtalatyn oryndarda päter ūrlyǧy kezdespeidı. Sonymen qatar, halyq arasynda, būqaralyq aqparat qūraldary arqyly tüsındırme jūmystary jiı jürgızıledı. Mäselen, biyl şamamen 700 ret halyqpen kezdesu ötıp, üilerdı kody bar qūlyptar, domofondar, beinekameralar jäne küzetu dabyl qūraldarymen jabdyqtau boiynşa ügıtteu jūmystary ūiymdastyryldy.

– Avtokölık salondaryn üptep ketu boiynşa köptegen derekterdıŋ tırkelgenın bılemız. Onyŋ sebebı nede?
– Dūrys aitasyz, ärbır altynşy ūrlyq avtomaşina salondarynan jasalǧan. Jyl basynan berı osyndai 2,5 myŋ ūrlyq tırkeldı. Basty sebepterdıŋ bırı – kölıktı qarausyz qaldyru, avtotūraqtar men parkingterdıŋ jetıspeuşılıgı.

– Elordada qanşa kölık bar?
– Qazırgı uaqytta qalamyzda avtoparkter sany ösude. 343 avtopark tırkelgen. Bıraq qalada 22,7 myŋ kölık bar ekenın eskersek, 174 parking pen 53 aqyly tūraq azdyq etedı. Sondyqtan köp päterlı üilerdı jobalau kezınde olardy beinebaqylau kameralary, domofondar, konserjderge arnalǧan üi-jailar jäne basqa da tehnikalyq qorǧanys qūraldarymen jabdyq­tau mäselelerın, sondai-aq, küze­tıle­tın avtotūraqtar men parkingter jelısın keŋeitu boiynşa ūsynystar engızudemız.
2014 jyldyŋ mausymynan bastap jaŋa qūrylys jürıp jatqan audandarda «Qauıpsızdık şarşysy» jobasy engızılıp, onyŋ aiasynda 119 «ziiatkerlık» kamera men polisiiany jedel şaqyratyn 2 pult ornatylǧan. Osy jobany engızgennen bastap, atalǧan uchaskelerdegı jaǧdai jaqsardy. Bastapqy kezeŋde qylmys jasau derekterı kezdesetın, qazırgı kezde qylmystar sany azaidy.

QYLMYSYN QAITALAITYNDAR KÖP
– Qoǧamdyq kölıkterde jasalatyn ūrlyqtyŋ aldyn alu üşın qandai şara qolǧa alyndy?
– Jalpy, «Smart-Astana» jobasy aiasynda beinekameralardyŋ sanyn aitarlyqtai ösıru közdelu­de. Barlyq özektı uchaskeler beinebaqylaumen qamtamasyz etıledı. Tırkelgen 1,4 myŋ ūrlyq – qalta ūrlyǧy. Olardyŋ ışınde 80%-y – qoǧamdyq kölıkte avtobustar men marşrutty taksilerde oryn alady. Osy sanattaǧy qylmysqa qarsy tūru üşın Işkı ıster departamentınıŋ qūrylymynda qalta ūrlyǧyna qarsy arnaiy bölımşe qūryldy. Ol oŋ nätije körsetıp jatyr. Aǧymdaǧy jyly 200-den astam ūrlyq aşyldy.

– Qanşa avtobus beinekameramen qamtamasyz etılgen?
– «Qauıpsız avtobus» jobasy aiasynda 500 baǧyttaǧy avtobus beinebaqylau kameralarymen jabdyqtalǧan. Olar qoǧamdyq kölık salonymen qosa, syrtyndaǧy jaǧdaidy da baqylaidy. Jyl soŋyna deiın taǧy da avtobustarda 230 beinebaqylau kamerasyn ornatu josparlanǧan.

– Qalta ūrlyǧy boiynşa ūstal­ǧandardyŋ köbı – būǧan deiın de bırneşe märte ıstı bolǧandar. Ne sebeptı olar qaitadan ūrly­ǧyn jalǧastyra berude, älde olar­ǧa qoldanylatyn jaza jeŋıl me?
– Mäselen, 31 şılde künı №120 baǧyttaǧy avtobus salonynda Sarbaeva esımdı qyzdyŋ ūialy telefonyn ūrlap jatqan jerınen Beisekov degen ūry ūstaldy. Alaida, keluge mındettelgen qol­hatpen bosatyldy. Ekı kün ötkennen soŋ jazalanbaitynyn sezıngen ol avtobusta Albaniia azamatşasynan asa ırı kölemde taǧy aqşa ūrlaǧan. Avtobustaǧy beinebaqylau kameralarynyŋ kömegımen onyŋ bır emes, 5 qalta ūrlyǧyna qatysy bary anyqtaldy. Būl rette mülıktık zalaldyŋ azdy­ǧyna bailanysty osyndai sanat­taǧy tūlǧalardy qamau prokurorlarmen qaralynbaidy. Olar bosatylyp, özınıŋ qylmystyq qareketterın jalǧastyra beredı.
Taǧy bıreuı būryn 10 ret qylmystyq jauapkerşılıkke tartylǧan Qaraǧandy oblysy­nyŋ tūrǧyny Aldajūmanov aǧymdaǧy jyldyŋ mamyrynda № 8 baǧyttaǧy avtobus salonynda ūrlyq jasady. Tergeude bola otyryp, osy jyldyŋ 25 mausymynda qoǧamdyq kölıkte qaitadan ūrlyq jasaidy. Qylmys orta deŋgeilı sanatqa jatqyzylǧandyqtan, ony qarau prokurorlarmen kerı qaitaryldy. Tek üşınşı joly ǧana kezektı qyl­mys jasaǧan «ūry-qaltaman» qamauǧa alyndy. Osyndai ūrylar qamauǧa alynǧanda ǧana bızdıŋ azamattarymyzdyŋ tynyştyǧy qamtamasyz etıledı dep oilaimyn.

KÜZETŞILER QOSYLYP ŪRLAIDY
– Astanada jyl saiyn 10-15 myŋ päter tapsyrylady. 1000-ǧa juyq nysandarda qūrylys jürıp jatyr. Qarap otyrsaq, qūrylys obektılerınde de ūrlyq örşıp tūr. Küzetşısı bola tūra nege ūrlyq azaimaidy?
– Qūrylys nysandarynda da ūrlyq bırşama köbeigen. Mūnda qūrylys materialdary, jabdyqtar men saimandar qoldy bolady. Būlardyŋ keibırınde kerektı küzet qoiylmaǧan. Kei rette küzetşıler men jūmysşylardyŋ özı de ūrlyqpen ainalysady. Mysaly, aǧymdaǧy jyldyŋ mamyry men mausym aiy aralyǧynda «Şar Qūrylys» qūrylys kompaniiasynyŋ küzetşılerı Qūralov, Kelesbaev jäne qoima meŋgeruşısı Abraevpen bırıgıp, osy mekemenıŋ «Altyn-Şar» qūrylys obektısınen 9 mln teŋgenıŋ qūry­lys materialdaryn ūrlaǧan. Mūn­dai mysaldar köp. Bırşama ūiymdar qarajatty ünemdeu maqsatynda qalada jetkılıktı bolsa da, arnaiy mamandandyrylǧan küzet qūrylymdaryna jügınbeidı. Sonymen qatar, velosiped ūrlyǧy da köp. 1039 velosiped ūrlanǧan. Velosiped ūrlyǧynyŋ negızgı sebebı – ielerınıŋ salǧyrttyǧy. Öz mülkın saqtau boiynşa eşqandai şara qabyldamai qarau­syz qaldyryp ketedı. Būl ūrlyqpen küresuge bolady. Eŋ bolmaǧanda öz mülıkterın saqtau boiynşa qarapaiym şaralardy qoldanu qajet. Al ırı kölemdegı şyǧyndary bar ūrlyqtar, negızı­nen, banktegı nemese valiuta aiyrbastau punktterındegı operasiialardan keiın jasalady. Osy mekemelerge ırgeles jatqan köptegen aumaqtarda beinebaqylau kameralary ornatylmaǧan, or­na­tylǧan jaǧdaidyŋ özınde de tehnikalyq sipattamalary tömen deŋgeide. Mäselen, tamyz aiynda ǧana A.Iýrovtyŋ «Puls» aiyrbastau punktınen alǧannan keiın maşinanyŋ avtosalonyna qaldyryp ketken 5 mln teŋgesın ūrlap ketken. Elordadaǧy kri­mino­gendık jaǧdaiǧa alkogol önımderın satatyn oiyn-sauyq jäne köŋıl-köteru mekemelerınıŋ sany da yqpal etedı. Mūndai mekemeler myŋnan asady. Naqty osy jerlerde nemese olardyŋ janynda ärtürlı qūqyq būzuşylyqtar men qylmystar jasalady. Poli­siianyŋ ūsynystaryna qaramastan köptegen mekemelerdıŋ ışınde jäne oǧan ırgeles jatqan aumaqtarda käsıbi küzet, «dabyl nüktesı» şa­qyrtulary joq. Atalǧan mäselenı şeşu üşın müddelı memlekettık organdarmen bırlese otyryp bırqatar şaralar jasaluda. Soŋǧy bırneşe jylda qylmyskerlerdı qolǧa tüsırude 6 polisiia qyzmetkerlerı jaraqat alyp, bıreuı qyzmettık mındetın atqaruda qaza tapty. Biyl erlık körsetıp, özınıŋ qyzmettık mındetterın adal oryndaǧany üşın Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen ekı qyzmetker III därejedegı «Aibyn» ordenı, «Erlıgı üşın» medalımen marapattaldy. Elordalyq Işkı ıster departamentınıŋ qyzmetkerlerı qoǧamdyq tärtıptı qamtamasyz etuge, Astana qalasy tūrǧyndary men qonaqtarynyŋ qauıpsızdıgı men tynyştyǧyn qamtamasyz etuge barlyq küşterın salady.
– Äŋgımeŋızge rahmet!

Gülmira AIMAǦANBET