Ana jüregınıŋ jyluy

 Mūhammed paiǧambarymyzdyŋ hadisterınde eŋ aldymen anany qūrmetteu paryz ekenı aitylady. «Äuelı anaŋa, taǧy da jäne taǧy da anaŋa, sodan soŋ äkeŋe jaqsylyq jasa» delıngen onda. «Eger ataŋ men anaŋ bır mezgılde ün qatyp qalsa, äuelı anaŋa jauap ber» degen ūlaǧatty söz de bar.

Kez kelgen adamnyŋ kısılık qasietı, adamgerşılık qyrlary, jan düniesınıŋ körkemdıgı, sol perzentıne aq sütın berıp, älpeştep ösırgen ana jüregınıŋ jyluynan bastau alatyny anyq. Närestege när berıp, besıgın änmen terbetıp, ertegı-dastandy yŋyldap aityp, taqpaq-öleŋdı jattatyp, tynym tappaityn sol analardyŋ qarapaiym tynys-tırşılıgınıŋ özı – tälım-tärbienıŋ qainar közı ekenı de belgılı.
Perzent retınde men de anamdy eske alǧan saiyn osyndai oiǧa şomamyn. Oǧan bırtalai sebepter de bar. Ony tarqatyp aitpasam taǧy bolmaidy. Endeşe, oiymdy özım körgen oqiǧalarmen örnektep köreiın.
Qarapaiym ǧana otbasynan şyǧyp, ösıp-öngen bır äulettıŋ arqa süier aqylşysyna ainalǧan öz anamdy ūrpaqtaryna, jaqyn-juyqtaryna, jalpy tanystaryna jylylyq şuaǧyn tökken ülken jürektı jandardyŋ qatarynan sanaimyn. Äkemızden erte köz jazyp qalsaq ta, ol kısı taǧdyrdyŋ synyn moiymai köterıp, bärımızge bas-köz bola bıldı, baǧyp-qaqty, erjetkızdı. Qairan anamyzdyŋ özı jastai jetımdık körıp, tuǧan anasy erte qaitys bolyp, äjesınıŋ bauyrynda ösken eken. Būdan keiın de tūrmys tauqymetın tartyp, qaiyn atasy jazyqsyz quǧyn-sürgınge ūşyraǧan, ömırlık serıgı odan japa şekken qily jaǧdailardy bastan keşıredı.
Anamnyŋ qadır-qasietın ait­qanda, este qalǧan mynadai sät­terdı aitu paryz. Menıŋ 7 jasqa tolar kezım. Mektepke barar aldynda, anam ekeumız üiden özı ädemılep daiyndaǧan ekı kigızdı alyp Aşysai, Kentau qalasynan asyp, Türkıstan şaharyna keldık. Bızdı äkemızdıŋ naǧaşylary kütıp aldy. Būl 1970 jyl edı.
Sol kezdegı tekemettıŋ qūny şamamen 50-60 somnan aspaityn. Alǧaş ret biık dualdy-qaqpaly üige keldık. Alǧaş ret temır jäşıktı (teledidar) köruım. Erteŋıne Türkıstannyŋ ortalyq bazaryna kelıp, ekı tekemettı satyp, qarjyly boldyq. Anam alǧaş ret aiaǧyma «sandalik», qara şalbar men aq köilek, qosymşa jyltyraq ädemı köilek alyp berdı. Mınekei, eŋbekpen tapqan näpaqanyŋ ne ekenın öz közımmen körıp, quanyşqa keneldım.
Sol sekıldı, bızdıŋ Terıskei öŋırınde tau bauraiynda ösetın sasyr dep atalatyn qūnarly ösımdık bolady. Özı mamyr, mausym ailarynda pısıp-tolady. Qysqa saqtaityn, mal bordaqylauǧa taptyrmaityn naǧyz qūnarly mal azyǧy. Qoly jetken jeke adamdar da äreket qylatyn. Bır qiyndyǧy, köbıne taudyŋ qiia betkeiınde ösetındıkten, eldıŋ bärı bırdei bara bermeidı. Onyŋ üstıne, oŋai jūlynbaidy, qoldyŋ küşı kerek, eŋkeiıp jürıp, oraqpen oru kerek bolady. Sol bır kezderde anam men aǧam menı ertıp alyp, sasyr şöptı oruǧa baratynbyz. Taudan oryp, ony tömenge jinap, bırneşe arba şöptı qoraǧa tasyp alatynbyz. Osynyŋ bärı, qarap tūrsam, üidıŋ, bolaşaqtyŋ qamy eken. Anamyzdyŋ otaǧasy joq bolsa da, otyryp qalmai, üi şaruasynyŋ, mal basynyŋ berekelı boluyn oilastyruy, eŋ bastysy, qoly qimyldaǧannyŋ auzy qimyldaidy degendei, balalaryn eŋbekke tärbieleudıŋ ülken mektebı eken ǧoi. İä, eŋbekpen, taza nietpen nan tauyp jeuge üiretken ata-ana bala üşın qaşanda ülgı, önege mektebı bolyp qala bermek.
Asyl anaşym Balajan Äbıl­qyzy Sozaq audany Terıskei öŋırındegı toqsan jastyŋ tö­rıne şyqqan qasterlı ana, qa­siettı äje, qadırlı qajy, tektı qariialardyŋ bırı boldy. Ataqty akademik, tılşı-ǧalym Ismet Keŋesbaevtyŋ qaryndasy. Ertede Tıleu Botbaiūly degen ataqty bi, el aǧasy bolǧan. Osy Tılekeŋnıŋ bır nemeresı Keŋesbai ata bolsa, Nūrymbet degen balasynyŋ nemeresı – Balajan apa. Anamyz 1924 jyly 8 nauryzda düniege kelgen. Közı tırı bolǧanda biyl 95 jasyn toilaityn edık.
Ötken ǧasyrdyŋ otyzynşy jyldaryndaǧy quǧyn-sürgın zamany öte bere, būl kısı Meiırbekovter äuletıne kelın bolyp tüsedı. Äziz äkemız – Quan Meiırbekūly adal eŋ­begımen ǧūmyr keşken soǧys ardagerı. Būl arada quǧyn-sürgın nauqanyn eske alyp otyrǧan sebebımız, bızdıŋ äulettıŋ ülkenı Meiırbek molda jazyqsyz jalaǧa ūşyrap, qasırettı kezeŋnıŋ qūrbany bolyp ketedı. Uaqyttyŋ qiyndyǧynan, älı otau kötermegen Quan kökemızge de bas sauǧalauǧa tura keledı. Mekeŋmen bırge tuǧan aǧaiyndy tört azamattan erkek kındıktı ūrpaq qalmaityndai, äulet basyna ülken qauıp tönedı. Mıne, osy tūsta äkemız ben anamyz bas qosyp, otau qūrady. Qūdai qoldap, ekeuı übırlı-şübırlı bolyp, ūrpaq örbıttı.
Menıŋ şeşem – qily-qily ömır jolynan ötken, qiyndyqtarmen talmai kürese bılgen qairatker ana. Sonyŋ arqasynda eŋbegınıŋ zeinetın körgen baqytty ana, eŋbek ardagerı boldy. Jaqsy ūrpaq ösırgen jaisaŋ janǧa ainaldy. Asyl äje, qadırlı qūda­ǧi atandy. Anaşym sek­sen­­nıŋ seŋgırıne şyqqanda mū­sylmandyq paryzyn ötep, qajy atanyp qaitty.
Otbasymyzdyŋ ülken ūly – Serık, qarjy salasynyŋ bılıktı mamany, 7 bala ösırıp otyr. Odan keiıngı ūly – Berık, audan äkımı bolǧan, ol da 6 balanyŋ äkesı. Üşınşı ūly – men, Berdıbek Quanūly, qarjy-ekonomika sala­synyŋ mamanymyn, 2 ūl, 1 qyz ösırıp otyrmyz. Äulettıŋ qyzdary: Orynkül, Raia, Raihan, Rauşan, Qaldykül. Jien nemerelerı de ösıp-öngen. 30 şaqty nemere, 20-dan astam şöbere süiıp, örkenı ösken keiuana. Ol kısı dünie esıgın aşqan şöpşegın de közı körıp, ony perzenthanadan bırge alyp kelısıp, «bıssımılla» dep besıkke de böleu baqytyna ie bolǧan aiauly jan. Eŋ bastysy, «Jasymda beinet berseŋ de, qartaiǧanda zeinet ber» degendei, balalardyŋ, nemerelerdıŋ qyzyǧyn, ömırdıŋ jaqsylyǧyn körıp baqty. Özı örken jaiǧyzǧan äulettıŋ, aǧaiyn-tuǧannyŋ, qūda-jegjattyŋ quanyşyn bölısıp, qūrmetın körıp, toi-dumannyŋ törınde, ömırdıŋ örınde jürıp keldı. Amal qanşa, 2017 jylǧy 28 tamyz künı toqsan jastyŋ bel ortasyna taiaǧan alyp jürek kenetten soǧuyn toqtatty… Soŋǧy künge deiın tuǧan perzentterı aiauly anany aialap baqty, kelınderı men qyzdary, nemere, şöberelerı zyr jügırıp kütım jasady. Ülken kısı de sol qadır-qūrmettı sezınıp, öz rizaşylyǧyn bıldırıp öttı.
Nemerelerınıŋ aldy «Bolaşaq» jolymen şetelde oqyp kelıp, jaŋa baǧytta jūmys ıstep jatyr.
Ana degen ūrpaq jalǧastyruşy ǧana emes, bır zamannan bır zamanǧa, bır buynnan bır buynǧa tūtas bır äulettıŋ ruhani mūrasyn, taǧylymyn jetkızuşı ülken tūlǧa, uaqyttyŋ dänekerı ǧoi. Bızdıŋ Balajan anamyz da älgındei atalarymyzdan kele jatqan, üzılıp qalǧan bai dästürdı jalǧastyryp äketken, sol ızgı qasietterdı janyn salyp qoldap-qorǧaǧan, ūlaǧat-ūlylyqty ūlǧaityp ūrpaǧyna syilaǧan qadırlı jan boldy.
Sol aiauly anamyzdyŋ qai­ta­rynyŋ aldynda tuǧan-tuys­qandar bır bas qosqanda aitqan myna bır qūnarly sözderı qūla­ǧymyzdan ketpeidı:
– Aiauly qaraqtarym, bügınde men, Qūdaiǧa şükır, toq­sannyŋ bel ortasyna taiap, taǧ­dyrdyŋ talai tamaşa kün­derınıŋ kuäsı boldym, ne­bır qiyndyqtardy, ökınıştı jait­tardy da bastan keşırdım. Barmyn dep tasyǧan emespın, joqpyn dep jasyǧan emespın. Adal eŋbek etıp, balalarymnyŋ tıleuın tıledım. Täuba, ūl-qyzdarym ösıp-jetıldı. Süikımdı nemereler süiıp, şöbe­relerımnıŋ maŋdaiynan iıskeudı näsıp ettı.
Tıleuın tılegen balalarym ümıtımızdı aqtap, abyroily qyzmet jasap jatqan jailary bar. Solardyŋ arqasynda, Alla jazyp, Mekke-Medinege jol tüsıp, qajylyq paryzdy atqardym. Elımız täuelsızdıgın nyǧaityp, bolaşaqqa nyq qadam basyp barady. Osynyŋ bärı köŋılge quanyş ūialatady. Ärine, ömırdıŋ bärı qyzyq-duman emes. Torqaly toi, topyraqty ölım bar. Süiıktı paiǧambarymyz: «Qaida jürseŋ de Alla Taǧaladan qoryq! Eger qatelıkke jol berseŋ, odan artyq ızgılık jasa! Adamdarmen ärdaiym jaqsy mınezben qarym-qa­tynasta bol!» degen eken. Son­dyqtan da bızdıŋ äulettıŋ de ärbır şaŋyraǧynyŋ altyn qazyǧyndai – ūldarym men qyz­­darym, kelınderım men kü­ieu balalarym, ūrpaqtarym, aǧaiyn-tuǧandarym, qūda-jeg­jattarym, körşı-qo­laŋ­darym, jerlesterım, är­daiym yn­tymaq-bırlıkte bolyp, tatu-tättı ömır sürıŋder, bır-bırıŋe keşırımdı bolyp, syilasa bılıŋder. Adal käsıp qylyŋdar. Qūdaidyŋ sättı künı Sızderge analyq aq batamdy berıp, ömır­degı bar jaqsylyqtardy tıleimın! Alla Sızderge menıŋ jasaǧan jasymdy bersın, körgen beinetımdı bermesın! Üilerıŋnen yntymaq, baq-bereke ketpesın! «Aǧaiyn tatu bolsa – at köp, aby­syn tatu bolsa – as köp» degen qazaǧymyzdyŋ qasiettı qaǧidasyn da ūmytpaŋdar! – degen edı-au jaryqtyq! Keiuananyŋ mūndai kielı sözıne ne alyp-qosuǧa bolady. İmany salamat bolsyn, asyl ruhy ūrpaq jadynda jaŋǧyra bersın. Ūrpaǧyna, halqyna jaqsylyq tılegen ärbır ananyŋ aq batasy, jürek jyluy däl osyndai ǧoi, şırkın! Ortamyzda jürgen osyndai aq tıleulı analar aman bolsyn. Perzenttık sözımdı abzal analarǧa arnalǧan, änge ainalǧan jürek lebızımmen aiaqtaǧym keledı:
Abzalym, asyl anaşym,
Bız üşın darqan danasyŋ;
Bauyryŋa basyp ösırdıŋ,
Äulettıŋ barlyq balasyn!..

Syrlaryn ūǧyp ömırdıŋ,
Biıkten däiım körındıŋ;
Elıŋnıŋ tılep tıleuın,
Kiesı boldyŋ törımnıŋ!..

Anaşym, jaryq jūldyzym,
Özıŋe razy ūl-qyzyŋ;
Ötseŋ de päni ömırden,
Öşpeidı mäŋgı nūrly ızıŋ!..

Jaiylǧan keŋge keregeŋ,
Jan edıŋ jaisaŋ ne degen;
Jolyŋdy jalǧai beredı,
Jelkıldep ösken nemereŋ!..

Berdıbek MEIIRBEKOV,
Astana