Jaqynda ūly aǧartuşy-pedagog, qazaq baitaǧynda alǧaşqy mektepterdı aşyp, körnektı aqyn Ǧafu Qaiyrbekovtıŋ dastany arqyly «Dala qoŋyrauy» atanǧan Ybyrai Altynsarinnıŋ tuǧanyna 180 jyl toldy. Osy jyldyŋ basty oqiǧalarynyŋ bırı de – ūly ūstazdyŋ mereitoiy. Köktemde Parlament Senatynyŋ deputaty Altynbek Nūhūly qazaq halqynyŋ maŋdaiyna bıtken asyl da ardaqty perzenttıŋ mereitoiyn IýNESKO deŋgeiınde atap ötudı ūsyndy. Bıraq būl ūsynys qoldau tappady.
Degenmen mereitoi aiasynda bırqatar şaralar qolǧa alyndy. Älı de jyl soŋyna deiın jalǧasady dep oilaimyz. Sonyŋ ışınde tūǧyrly tūlǧany ūlyqtauǧa qatysty auyz toltyryp aituǧa tūrarlyq ıster elordada jüzege asyp jatyr. Bas qalanyŋ №83 mektep-gimnaziiasy aulasyna aǧartuşynyŋ müsını ornatyldy. Onyŋ aşyluyna qatysqan Nūr-Sūltan qalasy äkımınıŋ orynbasary Ashat Oralov osy oqu ornyna Ybyrai Altynsarinnıŋ atyn beru josparlanyp otyrǧanyn süiınşıledı. Būl kün de alys emes boluy kerek.
Jazda ūly ūstazdyŋ mereitoiyna orai «Nūr-Sūltan-Qostanai» veloşeruı ūiymdastyryldy. Sol kezde onyŋ bastamaşysy bolǧan aǧylşyn tılınıŋ mamany, jurnalist, audarmaşy, motivator Ernat Melsūlynyŋ auzynan bır keleŋsız jaǧdaidy estıdık. Ol bastaǧan azamattar tūlǧanyŋ tuǧan jerıne elordadaǧy atyna berılgen köşeden attandy. Jaişylyqta baiqamaidy ekenbız, bas qaladaǧy Ybyrai Altynsarin köşesınıŋ ūzyndyǧy bır şaqyrymǧa da jetpeidı, bar bolǧany 758,6 metr. Onyŋ üstıne şahardyŋ eskı bölıgınde ornalasqan.
Būl köşe būryn ǧalym Kliment Timiriazevtıŋ atynda bolǧan. 2008 jyly Ybyrai Altynsarin atyna auystyryldy. Jeŋıs daŋǧylynan bastalyp, İ.Gete köşesınde aiaqtalady. Qarlyǧaş, I.Esenberlin, M.Tynyşbaev, İ.Qūtpanūly köşelerımen qiylysady. Köşe boiynda aǧartuşynyŋ eskertkış-taqtasy ornatylǧanyn atap ötu kerek.
Joǧaryda bas qalada Altynsarinnıŋ atyna mektep beru ısı qolǧa alynǧanyn aittyq. Būl oqu orny Ahmet Baitūrsynūly köşesınde oryn tepken. Endı onyŋ qasyna Ybyrai atamyzdyŋ köşesı köşırılse, jarasymdy bolar edı. Qos ūly ūstazdyŋ atyndaǧy köşeler qatar tūrǧany ädemı emes pe?!
Söz retı kelgende aita keteiık, belgılı bır tūlǧanyŋ atyna köşe berılgende onyŋ janyndaǧy köşege de män beru kerek. Iаǧni onomastika mäselesınde üilesım bolǧany jön. Älemdık täjıribede būl bar. Bır saladaǧy nemese ömırde jaqyn qarym-qatynasta bolǧan tūlǧalardyŋ atyndaǧy köşeler qatar tūryp, qiylysuy kerek.
Ondai ülgı elordada joq emes. Aitalyq, Kenesary köşesı, qazaqtyŋ soŋǧy hanynyŋ senımdı serıkterı Aǧybai jäne Būqarbai batyrlardyŋ köşelerı bır-bırınen taiaq tastam jerde. Reihstagqa bırınşı bolyp tu tıkken Halyq qaharmany Raqymjan Qoşqarbaev daŋǧyly sol Ekınşı düniejüzılık soǧysta asqan erlık körsetıp, ūltymyzdyŋ maqtanyştaryna ainalǧan Bauyrjan Momyşūly daŋǧyly men Saǧadat Nūrmaǧambetov köşesımen qiylysyp tūr. Änūranymyzdyŋ avtorlary Jūmeken Näjımedenov pen Şämşı Qaldaiaqov köşelerı de qiylysady. Osyndai ülgımen köşelerge atau berıletın bolsa, logikalyq tūrǧydan adam ızdegen mekenjaiyn tez tabady.
Belgılı bır köşenı köşıruge kelsek, kezınde elordanyŋ oŋ jaǧalauynda bolǧan Tūrar Rysqūlov jäne Älihan Bökeihan köşelerı keiınnen sol jaǧalauǧa köşırıldı. Alǧaşqysynyŋ ornyn Būqarbai batyr, ekınşısın Äzırbaijan Mämbetov atyndaǧy köşeler basty. Sondyqtan köşe atauyn da auystyru qiyn emes. Altynsarin köşesın Baitūrsynūlynyŋ qasyna aparu qiyndyq tudyrmaidy. Qazır Baitūrsynūlynyŋ boiynda, «Nūrly jol» vokzalyna qarai qūrylys jūmystary qarqyndy jürgızılude. Sol maŋaida äzırge jobalyq atauymen tūrǧan, iaǧni sanmen atalatyn bırneşe köşe bar. Solardyŋ bırıne Ybyrai Altynsarinnıŋ atyn berudı ūsynamyz. Nemese Saryn köşesın ūly ūstazdyŋ atyna özgertuge bolady dep esepteimız.
Äkeden erte aiyrylyp, atasy Balǧoja bidıŋ tärbiesınde ösken Ybyrai atasynyŋ yqpalymen toǧyz jasynda Orynbordaǧy orys-qazaq mektebıne qabyldandy. Ony on alty jasynda «öte jaqsy» baǧamen bıtırıp, ekı jyl özınıŋ tuǧan elınde tılmaştyq qyzmet atqardy. Joly ūstazdyq ekenın erte tüsınıp, jiyrmadan jaŋa asqan şaǧynda Torǧai dalasynda aşylǧan mektepte bala oqyta bastaidy. Būl 1864 jyl edı. Orys oqymystylarymen syilasyp, hat jazysyp tūrǧan ol būl turaly şyǧystanuşy Nikolai İlminskiige jazǧan hatynda: «Osy jyly qaŋtardyŋ 8-ı künı köpten kütken ısım ornyna kelıp, mektep aşyldy. Oǧan 14 qazaq balasy kırdı. Bärı de jaqsy, estı balalar. Men balalardy oqytuǧa qoiǧa şapqan aş qasqyrdai qyzu kırıstım» deidı.
İä, sodan bastap bar yntasymen qazaq balalarynyŋ sanasyn säulelendıruge den qoiǧan ūstaz qalǧan ǧūmyryn oqu, aǧartu ısıne arnady. Torǧai aimaǧyna kırgen Torǧai, Yrǧyz, Troisk, Aqtöbe uezderınde europalyq ülgıdegı mektepterdı aşty. Yrǧyzda qyzdar mektebın ūiymdastyrdy.
Ybyrai Altynsarin Torǧaida salǧan mektepte talai tūlǧa oqydy. Sonyŋ bırı – Ahmet Baitūrsynūly. Būl – qos ūstazdyŋ köşelerı qatar tūruy kerektıgıne taǧy bır uäj.
Ekı jyl būryn elımızde «Pedagog märtebesı turaly» zaŋ qabyldandy. Al Ybyrai Altynsarin mekteptegı mūǧalımnıŋ rölın sol uaqytta-aq joǧary baǧalady. Orsk qalasynda mūǧalımder mektebınıŋ aşyluyna ülken üles qosty. «Halyq mektepterı üşın eŋ kerektısı – mūǧalım. Tamaşa jaqsy pedagogika qūraldary da, eŋ jaqsy ükımet būiryqtary da, äbden mūqiiat türde jürgızıletın inspektor baqylauy da mūǧalımge teŋ kele almaidy» dep jazdy ol.
Ūly ūstaz qazaq balalarynyŋ sauatyn aşatyn, olardy qyzyqtyratyn oqulyqtar ana tılınde boluy kerek degen şeşımge kelıp, özınıŋ ataqty «Qazaq hrestomatiiasyn» qūrastyrdy. Būl – qazaq tılınde jazylǧan alǧaşqy oqulyq. Oǧan balalarǧa arnalǧan öleŋder men şaǧyn äŋgıme-novellalardy engızdı. Onyŋ keibırın özı jazdy, bırqataryn sol kezdegı orys oqulyqtarynan erkın audaryp aldy. Balalardy oquǧa ündegenı bärımız oquşy kezımızde jattaǧan «Kel, balalar, oqylyq», «Öner-bılım bar jūrttar» öleŋderınen aiqyn aŋǧarylady.
Ybyrai Altynsarin aldymyzdy boljai bılgen, köp jylǧa alǧa qaraǧan tūlǧa boldy. Jetıstıkterge öner-bılımnıŋ arqasynda jetuge bolatynyn sol däuırde-aq aityp kettı.
Öner-bılım bar jūrttar
Tastan sarai salǧyzdy.
Aişylyq alys jerlerden
Közıŋdı aşyp, jūmǧanşa
Jyldam habar alǧyzdy…
Osy öleŋ arqyly köregendıgıne qairan qalasyŋ! Aityp tūrǧany qazırgı aqparattyq-tehnologiialyq igılıkter emes pe?
Ybyrai Altynsarin bar bolǧany 48 jas jasady. Şirek ǧasyrlyq ūstazdyq qyzmetınde qazaq balasynyŋ ılım-bılım aluyna jol aşty. «Ybyrai Altynsarin – san ǧasyrlyq tarihy bar qazaq halqynyŋ bala tärbieleu men oqytuyn zamanǧa sai laiyqtap, bır jüiege keltırgen fenomen, qaitalanbas dara tūlǧa. Onyŋ ömırın barynşa zerttep, düiım jūrtqa jetkızu – barşamyzdyŋ paryzymyz» deidı Mäjılıs deputaty Berık Äbdıǧaliūly. Halyq qalaulysynyŋ osy sözıne qosylamyz.
