Qolyna oqtauly myltyq ūstap tūrǧan mas adamdy köz aldyŋyzǧa elestetıŋızşı. Ol öz ıs-äreketıne jauap bere ala ma? Şürıppenı basyp qalyp, ainalasyndaǧy kez kelgen adamnyŋ ömırın qiyp jıberuı äbden mümkın ǧoi. Kölık rölıne ışımdık ışıp alyp otyrǧan esersoq ta tap soǧan ūqsaidy. Aşy suǧa arbalyp kölık tızgının ūstaǧanda, bırneşe adamnyŋ obalyna qalaryn tüsınbeidı nemese tüsınuge aqyly jetpei, asa qauıptı qylmysqa barady.
Bır saptyaiaq syra ışıp edım…
Ötken aptada Nūr-Sūltan qalasynda 27 adam kölıktı mas küiınde jürgızgenı üşın jazaǧa tartylǧan. Būl tek reid kezınde tärtıp saqşylary qyraǧylyǧynyŋ arqasynda qūryqtalǧandary ǧana. Al bır-ekı jüz gramdy tamaqtan ötkızıp jıberıp, qala köşelerımen zymyrap jürgenderı qanşama! Betın aulaq qylsyn! Solardyŋ kez kelgenı – adam ömırıne tıkelei tönıp tūrǧan qater.
Mamandardyŋ aituynşa, ışke tüsken elu gramm alkogoldıŋ özı adamnyŋ qimyl-äreketın tejep, baiqampazdyǧy men qyraǧylyǧyn anaǧūrlym bäseŋdetedı eken.
Qazır bas qalada resmi tırkelgen 480 myŋ avtokölık bar körınedı. Oǧan şaharǧa syrttan kelıp-ketetın tranzit maşinalardy qossaŋyz, qala köşelerındegı tolassyz jüitkıgen avtomobil tasqynynan basyŋyz ainalar edı. Al solardyŋ arasynda mas jürgızuşı jürse şe?
Osyndai tötenşe jaǧdai tamyz aiynda tırkelıptı. Araqqa sylqiia toiyp alǧan 28 jasar qala tūrǧyny tüngı saǧat bırdıŋ şamasynda Respublika daŋǧylynda qatty jyldamdyqpen ūşyp kele jatqan. Ony polisiianyŋ patrul ekipajy baiqap qalyp toqtatpaqşy bolǧanda, zaŋdy talapqa baǧynbastan, qūiǧytyp öte şyqqan. Onymen qoimai, kelesı būrylysta soŋdarynan tüsken polisiia qyzmetkerlerınen boi tasalamaqşy bolyp, joldan būrylyp üi-üidıŋ arasymen qaşqan. Bıraq köp ūzamady. Aulada tūrǧan ekı maşinany soǧyp, soŋynda özı keptelıp qalǧan. Abyroi bolǧanda, adam zardap şekken joq.
Sonda maşinadan şyqqan jıgıt eş şımırıkpesten: «bır saptyaiaq syra ışıp edım, onda tūrǧan ne bar?» dep tärtıp saqşylaryna tüsınıkteme berıptı.
Mūndai mysaldardy köptep keltıre beruge bolady. Osydan kelıp mynadai zaŋdy saual tuyndaidy. Zaŋ qanşa qataiǧanmen, ügıt-nasihat jūmystary barynşa jürgızılgenmen, mas jürgızuşı nege azaimai otyr?
Jas jürgızuşıde jelık basym
Statistika mälımetı boiynşa ötken jyly elımızde mas küiınde kölık jürgızgen 27 myŋ jürgızuşı ūstalǧan. Solardyŋ kesırınen 498 jol apaty tırkelıp, 96 adam ajal qūşsa, 815 adamnyŋ densaulyǧyna aitarlyqtai ziian kelgen.
Tasemen Berıkbol aǧamyz – 37 jyl qoǧamdyq kölık jürgızıp, zeinetke şyqqan täjıribelı jürgızuşı. Köp jylǧy eŋbegınde Nūr-Sūltan qalasyndaǧy №1 avtoparktıŋ bedeldı de beldı jūmysşysy bolypty. «Osyndai mälımetterdı estıgende töbe şaşym tık tūrady» dep aǧynan jarylady.
– Eŋ qymbat dep sanalatyn adam ömırın mas jürgızuşıler äp-sätte qiyp ketıp jatsa, janyŋ qalai küizelmeidı? Qazır zaman özgerdı. On jetıge jaŋa ǧana tolǧan örımdei balasyna keibır bai-baǧlandar jürgızuşı kuälıgımen qosa qymbat kölık syilaidy. Mıne, osy astamşylyq ülken qylmysqa alyp keledı. On jetı jasta qūiryǧyna su jaŋa super kölıktı basqan jelökpede jelık paida bolmaǧanda qaitedı? Sosyn ol bır-ekı saptyaiaq syrany sımırıp alyp, maşina aidaudy ädetke ainaldyrady. Bara-bara bır-ekı jüz gramm araqty qylǧytyp alyp, qala köşesın äkesınıŋ keŋ jailauyndai kezetın bolady. Öitkenı olar «kryşalary» bar ekenın anyq sezıngendıkten köp taisalmaidy. Mıne, mas jürgızuşınıŋ azaimaityn bır sebebı osynda. Öitkenı mūndai jas jürgızuşıde jelık basym bolady, – deidı aqsaqal.
Aitsa aitqandai, olardyŋ jelıgın basatyn zaŋ talaptary da küşeiıp jatyr. Būryn mas küiınde ūstalǧan jürgızuşını kölık jürgızu qūqyǧynan ekı jylǧa aiyryp, 40 künge deiın qamaityn bolsa, qazır jol polisiiasy toqtatqanda auzyŋnan araq iısı şyǧyp tūrsa boldy, 15 täulıkke bostandyqpen qoş aitysasyŋ. Al jürgızuşılık kuälıgıŋnen 7 jylǧa aiyrylasyŋ. Būǧan da toqtamai, ekınşı ret «jūqalap», bırınşı jasaǧan qūqyq būzuşylyqty qaitalasaŋ, qamau merzımı 20 täulıkke deiın, al jürgızuşılık qūqyǧynan aiyru 8 jylǧa deiın ūzartylady.
Azamattardyŋ densaulyǧyna nūqsan keltırgen jol-kölık oqiǧasyna sebepşı bolǧan mas jürgızuşıge qatysty qylmystyq ıs qozǧalyp, 3 jylǧa deiın bas bostandyǧynan jäne 10 jylǧa kölık jürgızu qūqyǧynan aiyrylady.
On jylǧa bas bostandyǧynan aiyru – jol apaty saldarynan adam ölımı oryn alǧan jaǧdaida taǧaiyndalatyn eŋ auyr jaza. Mūndai kezde kınälı 7-10 jylǧa deiın bas bostandyǧynan jäne jürgızuşı kuälıgınen ömır boiyna aiyrylady.
Sonymen qatar, eger azamat jürgızu kuälıgınen aiyrylsa da, mas küiınde kölıktıŋ rölıne otyrsa, onda oǧan bırden äkımşılık jaza emes, 10 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyru siiaqty qylmystyq jaza qoldanylady. Kölık jürgızu qūqyǧynan ömır boiyna aiyru jazasy da osy jerde qarastyrylǧan.
Aqyryn jürıp, anyq bas…
Būryn su jaŋa qymbat kölıgı bar adamdy auqatty jandardyŋ qataryna qosyp, oǧan qyzyǧa qarauşylar köp bolatyn bolsa, qazır kölık asqan bailyqtyŋ nyşany emes, kündelıktı küibeŋ tırşılıkke asa qajet qozǧalys qūraly.
Jol jüru erejesın qataŋ saqtaityn, jol üstınde özın de, özgenı de qūrmetteitın jürgızuşı naǧyz önegelı, tärtıptı adam sanalady. Bıraq kündelıktı ömırde bızdıŋ osy aitylǧan qaǧidamyzdyŋ saqtala bermeitın sätterı basym. Bırınıŋ aldyn bırı jantalasa qiyp, bırınen-bırı jyldamdyqty asyra jüitkitın jürgızuşılerdı qala köşelerınen jiı ūşyratamyz.
Qala köşelerınde 60 şaqyrym jyldamdyqpen jüruge rūqsat etılgen bolsa, keibır qyzba qandy jürgızuşıler 90-100-den tüsırmeitın körınedı.
Jol-patruldık polisiiasynyŋ qyzmetkerı Ruslan Baqdäulettıŋ aituynşa, kölık apatyna eŋ basty sebep bolatyn – jyldamdyqty arttyru men mas küiınde rulge otyru. «Osy jaǧdai bızde, äsırese, jastar arasynda beleŋ alǧan. Ekeuı de adam ömırıne asa qauıptı. Bızdıŋ bır baiqaitynymyz, bır-bırımen «menıŋ kölıgım jüirık, menıŋ kölıgım ūşqyr, men saǧan qaraǧanda kölıktı keremet jürgızemın» degen siiaqty jastar arasynda jalǧan bäseke bar körınedı. Būl – asa qaterlı tūjyrym. Jalpy kölıkke otyrǧanda sabyrly bolǧan dūrys. Aqyryn jürıp, anyq bassa, baratyn jerıne de eş uaiymsyz, tez jetedı. Basqa adamdardyŋ ömırıne de qauıp töndırmeidı. Aiyppūl da tölemeidı».
Jalpy bar jamandyq ataulynyŋ bastauynda araq tūratyn bolsa, mas küiınde avtomobil jürgızgen adamnyŋ qylmysker bolatyny aidan anyq. Sondyqtan «bır saptyaiaq qana syra ışıp edım» dep özıŋnıŋ de, özgenıŋ de ömırıne qater töndırmei, araq ışıp, rulge otyrudan aulaq bol, jürgızuşı!» degımız keledı.
