El boiynşa 2 ipotekalyq ūiym, 21 ekınşı deŋgeilı bank jäne 924 mikroqarjy ūiymy bar. Būl – Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ resmi deregı. Qazır qarjy instituttarynyŋ tūtynuşysy qalyŋ. Mäselen, Ūlttyq banktıŋ mälımetınşe, 2023 jyldyŋ 1 säuırınde 7,9 million adam tūtynuşylyq kredit aldy. 2024 jylǧy 1 qaŋtarda 8,5 million adamnyŋ bankter men qarjy ūiymdaryna 19 trillion teŋge qaryzy qalyptasty. Öz kezegınde, bankter qaryzdy kollektorǧa ötkızıp jıberedı. Nätijesınde kollektorlar boryşkerlerdı jiı mazalap, qorqytyp-ürkıtıp, qaryzdy öndıruge küş salady. Bız salany retteitın agenttıkpen jäne zaŋgerlermen habarlasyp, boryşkerlerdıŋ qūqyǧyn qorǧaudyŋ män-jaiyn bıldık.
MORATORİI ENGIZILE ME?
2016 jyly rejisser Aleksei Krasovskiidıŋ «Kollektor» kinosynda bankke qaryzyn uaqytyly ötemegen klienttı nysanaǧa alyp, qoqan-loqy körsetıp jürgenın köresız. Reseide tüsırılgen filmnıŋ siujetı bızdıŋ elge de ūqsas. Kollektor bank aldyndaǧy mındetın dūrys oryndamaǧan boryşkerdı jiı mazalap, bopsalap, ses körsetıp, qaryzdy öndırudıŋ türlı ädıs-täsılın qoldanady. Zaŋ tūrǧysynan bılımı az adamdar psihologiialyq qysymdy kötere almai, öz-özıne qol jūmsaǧan jaǧdailar az emes. 2023 jyly 12 qazaqstandyq kredit bereşegı saldarynan öz-özıne qol jūmsady. 40 azamat kreditın öteuge qajettı aqşany alu maqsatynda türlı qylmysqa bardy.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ıske aralasyp, Parlamentke kollektorlyq agenttıkterdıŋ ısın qaita qarap, zaŋdy qataŋdatudy tapsyrdy. 2023 jyly el azamattarynyŋ tölem qabılettılıgın qalpyna keltıru jäne bankrottyǧy turaly zaŋ şeŋberınde kollektorlyq qyzmettı retteu qataŋdady. Bıraq kollektorlar aiylyn älı jiiar emes. Köp jaǧdaida kollektorlar özın tergeuşı nemese prokuror retınde tanystyryp, türlı täsılmen boryşkerge qysym jasaidy. Keŋ taraǧan türı – tūrǧyn üiın nemese jyljymaityn mülıktıŋ basqa türın tartyp alatynyn nemese banktegı esep şotyn būǧattap tastaitynyn aityp, qorqytady. Şyn mänınde, bankterdegı şotty tek sot, prokuratura, tergeu, keden, salyq organy ǧana būǧattai alady. Advokattar, kollektorlar jäne zaŋgerlerde mūndai ökılettılık joq.
Kollektor – qaryzben jūmys ısteitın maman. Iаǧni boryşker men kredit beruşı arasynda deldal qyzmetın atqarady. Qaryz beruşı tölem merzımı 90 künnen asyp ketken jaǧdaida ǧana kollektor qyzmetıne jügınedı.
2024 jylǧy 1 qaŋtarda 8,5 million adamnyŋ bankter men qarjy ūiymdaryna 19 trillion teŋge qaryzy qalyptasty
Jaqynda Parlament tyŋdauynda ekınşı deŋgeilı bankter kollektorǧa problemalyq nesielerdı satuǧa ekı jylǧa moratorii engızu ūsynyldy. Eger zaŋ qabyldanǧan jaǧdaida kollektorlardan keletın qauıp uaqytşa toqtaidy.
Mäjılıs deputaty, zaŋger Ünzila Şapaqtyŋ sözınşe, soŋǧy jyldary ekınşı deŋgeilı bankter men mikroqarjy ūiymdary öz balansyn tazartu üşın jeke tūlǧalardyŋ problemalyq kreditterın aitarlyqtai jeŋıldıkpen kollektorlarǧa beru praktikasy qalyptasty. 2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynda el boiynşa 890 myŋ adamnyŋ
382 milliard teŋge qaryzy kollektorlyq agenttıkterge berıldı. Iаǧni kollektor edäuır kölemde jeke tūlǧalardyŋ qaryzyn satyp alyp, qaryz öndırude. Osy sebeptı tölem merzımı ötken qaryzdardy 24 aidan keiın ǧana kollektorlyq agenttıkterge satuyna rūqsat beru ūsynyldy. Tıptı bankterdıŋ kollektorǧa qaryzdy satpau jaǧy qaraldy. Qarjy instituttarynda bereşek paketı köbeigen jaǧdaida lisenziiasynan aiyryluy da mümkın.
MAZALAI BERSE NE ISTEIMIZ?
2017 jyly Qazaqstanda kollektorlyq qyzmet zaŋdy türde engızıldı. Alǧaşqy kezde el boiynşa 10-nan asa kollektorlyq agenttık tırkelse, 2024 jyly aqpan aiynda 187-ge jettı. Sonyŋ 14-ı Astana qalasynda öz qyzmetın ıske asyrady. Elordada Garant plius, Sekiuriti sistem, Kollektor invest, Kollektor partners, Titanium, Paryz, Platinum Collection jäne taǧy basqa agenttıkter öz qyzmetınde jūmys ısteidı.
Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ BAQ-pen jūmys ısteu bölımınıŋ basşysy Azamat Kenje:
– 2017 jylǧy 6 mamyrda küşıne engen «Kollektorlyq qyzmet turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋymen negızı kollektordyŋ qyzmetı retteledı. 22 baptan tūratyn zaŋda kollektorlyq agenttıktıŋ mindetteri men qūqyǧyn jäne olardyŋ qyzmetın baqylau jäne taǧy basqasy qamtyldy.
Kollektorlar bereşektı sotqa deiın öndırıp alu jäne retteu qyzmetın ıske asyrady, sondai-aq kreditorǧa bailanysty aqparat jinaidy. Agenttık boryşkermen jäne onyŋ ökılımen saǧat 08-21.00-ge deiın telefon arqyly söilesuge, jeke kezdesuge şaqyruǧa nemese ūialy telefon arqyly mätındık, dybystyq habar jıbere alady. Kollektor retınde tanystyrǧan qyzmetker agenttıktıŋ tırkeu nömırı, mekenjaiy, özınıŋ aty-jönı jäne kreditordyŋ atauy turaly aqparat beruı mındettı. Ärı boryşkerdı aptasyna 3 retten artyq mazalauǧa qūqyǧy joq, – dep tüsındırdı.
Kollektorlardan qysym körgen adamdar az emes. Astana qalasynyŋ tūrǧyny Samat Aitjannyŋ aituynşa, 2005 jyly «Alians bankten» kredit alady. Qarjylyq qiyndyqtarǧa bailanysty kreditın tölei almaidy. 2008 jyly AQŞ-taǧy bırneşe ırı banktıŋ bankrottyǧy amerikalyq bank jüiesın küizelıske ūşyratyp, nätijesınde älem elderınıŋ ekonomikasyna kerı äser ettı. Aialdamalardaǧy şaǧyn keŋselerınde kredittı tegın aqşadai taratqan «Alians bank» jabyldy. «Kreditten qūtyldym-au!» dep jürgende, kollektor habarlasyp, bopsalap, qorqytyp, moiyndatyp, qaryzyn öteudı mındetteidı. Mıne, osyndai jaǧdaida ne ısteu kerek? Būl sūraqqa Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ resmi ökılı Azamat Kenje:
– Kollektorlar boryşkermen jäne onyŋ ökılımen bailanysu kezınde josyqsyz äreketter – boryşkerdıŋ ar-namysyna, qadır-qasietıne, ıskerlık bedelıne nūqsan keltıruge jäne mälımetterdı taratuǧa, qysym körsetuge, jeke basyn qorlauǧa, qūjattardy būrmalauǧa, bopsalauǧa bolmaidy. 2021 jyly mamyr aiynda zaŋnamalyq deŋgeide boryşkermen, onyŋ ökılderımen özara ıs-qimyldyŋ barlyq jaǧdaiyn mındettı audio jäne beine tırkeudı, kollektorlyq agenttıkterge tırkelmegen nömırlerden bailanysuǧa tyiym saludy közdeitın qosymşa şekteu engızıldı. Eger kollektor josyqsyz ıs-qimyldy qoldansa, boryşker bızdıŋ agenttıkke şaǧymdanuǧa qūqyly, – dep jauap berdı.
Rasynda, kollektorlar köp jaǧdaida «Alians bankten» 2005-2013 jyly kredit alyp, tölemegenderdı mazalady. Būl bank 2011-2014 jäne 2015-2018 jyly kollektorlyq agenttıkterge kreditterdı öndıru turaly kelısımşartty satady. Iаǧni kreditter bank balansynan şyǧaryldy. Alaida kollektorlar qūqyqtyq-qarjylyq sauatty tömen adamdardy qorqytyp, qarjy öndıredı.
«Kollektorlyq kompaniianyŋ qorlyǧyn körgen adamnyŋ bırımın. Otbasylyq jaǧdaiǧa bailanysty bankten nesie alǧan edık. Bır jaǧdaiǧa bailanysty üş aidyŋ tölemın tölei almadyq. Bank ökılıne jaǧdaiymyzdy tüsındırıp aitqan edık. Bıraq olar bızdıŋ nesielık jauapkerşılıgımızdı kollektorlyq kompaniiaǧa auystyryp jıberdı. Kollektorlar bızdı qorqytty, aitpaǧan sözderı qalmady. Bärıbır bızdıŋ töleitın jaǧdaiymyz bolmady. Al aiyppūl men üstemenı qosqanda qaryzymyz 680 myŋǧa jetıptı. Sodan sotqa jügındık. Jūmyssyz bolǧandyqtan, tölei almaǧandyǧymyz jönınde sotqa aryz jazdyq. Bank pen kollektorlyq kompaniianyŋ üstemelerı men aiyppūly alynyp, 356 myŋ teŋge töleu kerektıgımız jönınde sot şeşımı şyqty. Qazır aiyna 20 myŋ teŋge tölep kelemız. Osylaişa, kollektorlar qorlyǧynan qūtyldyq» deidı Astana qalasynyŋ tūrǧyny Jämila Q.
– Kollektorlar üş jyldyq talap qoiu merzımı ötıp ketken qaryzdy türlı aila-amalmen qorqytyp, boryşkerge qaryzdy moiyndatady. Eger moiyndaǧan bolsa, onda üş jyldyq talap qoiudyŋ merzımı jaŋarady. Osy jaǧdaida kollektorlyq agenttıkter dereu sotqa oŋailatylǧan tärtıppen (boryşkerdıŋ qatysuynsyz qysqa merzımde) talap-aryz joldaidy.
Boryşker eger kollektor päterge rūqsatsyz kırse nemese zaŋǧa qarsy basqa äreket jasasa, qūqyq qorǧau organdaryna ötınış jaza alady. Sondai-aq audio nemese beine mediada kollektorlarmen qarym-qatynas jasaudyŋ bükıl prosesın jazyp aluǧa jäne osy materialdy sotta dälel retınde paidalanuǧa bolady jäne sot arqyly moraldyq ötemaqy talap etuge qūqyǧy bar, – deidı zaŋger Däulet Tūrabaev.
P.S: «Hannan qaryz alma – basyŋ ketedı, baidan qaryz alma – malyŋ ketedı, dosyŋnan qaryz alma – berekeŋ ketedı» degen eskıden qalǧan tämsıl bar. Baidyŋ bärı qaiyrymdy emes, dostyŋ bärı qarjyly emes. Halyqtyŋ qaryz sūrap baratyn jerı – bank. Eger qaryzdy tölei almasaŋyz, aldymen bank qyzmetkerı habarlasady. Talapty oryndamasaŋyz, ısıŋız kollektorlarǧa ötıp, üzdıksız qoŋyraudyŋ astynda qalasyz. Oǧan könbeseŋız, kollektorlyq qysymǧa daiyn bolyŋyz. Eŋ dūrysy, banktermen dos bolmau kerek-aq. Bıraq aituǧa bärı oŋai!
