Qazaq elınıŋ tarihy sonau zamannan tamyry tereŋge jaiylǧan, tabiǧi qoinaulary, mädenietke jäne salt dästürge öte bai el. Kielı jerımızdıŋ köne tarihyna, ūlan-baitaq jerıne, darhan dalasyna tamsanbaityn el joq. Bırlıgı men tatulyǧy jarasqan elde köp ūlt ökılderı bas qosyp, Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy N.Nazarbaevtyŋ saliqaly saiasatynyŋ arqasynda elımızde tynyştyq pen tatulyq ornap, memleketımızdıŋ örkendeuıne arnalǧan bıregei josparlar men baǧdarlamalar oŋ nätijelerın berude.
Elbasy «Bolaşaqqa baǧdar: Ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlamalyq maqalasynda: «…Men halqymnyŋ taǧylymy mol tarihy men erte zamannan arqauy üzılmegen ūlttyq salt-dästürlerın aldaǧy örkendeudıŋ berık dıŋı ete otyryp, ärbır qadamyn nyq basuyn, bolaşaqqa senımmen bet aluyn qalaimyn…» dep atap öttı. Sondai-aq maqalada Ūlttyq sana, bäsekelık qabılettılık, pragmatizm, ūlttyq bıregeilıktı saqtau, bılımnıŋ saltanat qūruy, Qazaqstannyŋ evoliusiialyq damuy, sananyŋ aşyqtyǧy siiaqty mäselelerge erekşe toqtalyp öttı. Qazaqstannyŋ qazırgı eŋ maŋyzdy ruhani qūndylyqtary aiqyn körınıs tauyp, jalǧasy jaŋa bastamalarǧa ūlasty.
2007-2009 jyldarǧa arnalǧan «Mädeni mūra» memlekettık baǧdarlamasyn jüzege asyru maqsatynda şetel memleketterınıŋ arhivterı, kıtaphanalary men ǧylymi mekemelerınde Qazaqstan tarihyna qatysty arhivtık qūjattar men materialdaryn anyqtau boiynşa jūmystar jürgızıldı, nätijesınde eldıŋ Ūlttyq arhiv qorynyŋ qūramy men mazmūny baiydy. Elımızdıŋ ötken tarihynan syr şertken qūndy tarihi arhivtık qūjattar, qoljazbalar, raritettık basylymdar men kıtaptardy aiqyndau jäne ielenu boiynşa Resei, Qytai, Egipet, Türkiia, Armeniia, Özbekstan, Şyǧys jäne Batys Europa elderı, AQŞ arhivterı, kıtaphanalary men ǧylymi mekemelerıne ǧylymi-zertteu ekspedisiialary ūiymdastyryldy. Ǧylymi-zertteu nätijesınde Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı Aqparat jäne mūraǧattar komitetı «Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq mūraǧaty» MM şetel memleketterı: Armeniia, Vengriia, Egipet jäne Türkiia arhivterı, kıtaphanalary men ǧylymi mekemelerınen alynǧan qūjattar men materialdardyŋ köşırmelerın tapsyrdy. Būl «Şetel memleketterınıŋ mūraǧattary, kıtaphanalary jäne ǧylymi mekemelerınen alynǧan qūjattar köşırmelerınıŋ kolleksiialary» Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq arhivınıŋ eŋ qūndy qory bolyp tabylady. Qūjattar qaǧaz küiınde, sandyq formatta, taspa jetkızgışterınde saqtalady. Būl qūjattardan qazaq handyǧynyŋ Sin imperiiasymen qarym-qatynasy turaly, Qaiyp Mūhammed hannyŋ Osmanly imperiiasynyŋ basşysymen Oŋtüstık Türkıstanda beibıtşılık pen tynyştyqty saqtau jönındegı hat almasuy, Sıbır gubernatory P.Buturlinnıŋ Äbılqaiyr hanǧa tūtqyndarmen almasu turaly jazǧan haty, bükıl Orynbor şekaralary, bekınısterı, redutter körsetılgen jalpy kartanyŋ syzbasy, Aqmola aimaǧynda bekınıster salu turaly jäne S.Asfendiiarov, A.Orazaev, T.Rysqūlov, A.Serǧaziev, S.Esqaraev sekıldı memleket qairatkerlerı jaily qyzyqty mälımetterdı kezdestıruge bolady. Būl kolleksiiada sol siiaqty T.Rysqūlovtyŋ «Türkıstandaǧy aşarşylyq» turaly baiandamasynyŋ köşırmesı, M.Şoqaidyŋ arhivınen alynǧan kıtaptary, ol turaly estelıkterı, otbasylyq albomnan fotosuretterı kezdesedı.
Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaev 2018 jyldyŋ 21 qaraşasynda şyqqan «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalasynda tarihi sanany jaŋǧyrtudy bırneşe jobalar arqyly bastauǧa bolatynyn atap öttı. Sonyŋ arhiv salasynyŋ qyzmetkerlerı üşın eŋ maŋyzdysy – «Arhiv 2025» jetı jyldyq baǧdarlamasyn «…ejelgı däuırden qazırgı zamanǧa deiıngı kezeŋdı qamtityn barlyq otandyq jäne şeteldık mūraǧattar düniesıne eleulı ırgelı zertteuler jürgızu üşın…» dep tüsındırdı.
Osy baǧdarlamany ıske asyru maqsatynda 2019 jyldyŋ qaŋtar aiynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq arhivınde «Arhiv-2025» ortalyǧy qūryldy. Ortalyqtyŋ maqsaty – «Arhiv-2025» baǧdarlamasyn ıske asyru boiynşa üilestıru jäne ädıstemelık jūmystaryn jürgızu, memlekettık organdarmen, arhivtermen, instituttarmen, ǧylymi qauymdastyqpen bırge ūlttyq tarihty tereŋınen tūtas qarauǧa mümkındık beretın otandyq jäne şeteldık arhivterdıŋ qūjattary negızınde ǧylymi jūmystardy ūiymdastyru.
Üstımızdegı jyldyŋ 16 qaŋtarynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq arhivınde ǧylymi qauymdastyqtyŋ jäne arhivisterdıŋ ūsynystaryn zerdeleu maqsatynda döŋgelek üstel öttı. Keleşekte osyndai bırlesken otyrystar elımızdıŋ barlyq öŋırlerınde ötkızıluı josparlanuda.
Bolaşaqta būl ǧylymi-ädıstemelık ortalyq arhiv ısı salasynyŋ jan-jaqty damuyna jaŋalyqtar engızıp, zamanaui däuırge jaŋaşa qadam basuyna septıgın tigızerı sözsız. Öitkenı kielı köne tarihymyz arhivten bastalady, ol – tarihi derekter saqtalǧan baǧa jetpes qūndy qazynasy jäne ötken tarihymyzdy ūrpaqtan ūrpaqqa amanattap, ötkenmen bolaşaqty jalǧastyruşy köpır.
Güljanar İDRİSOVA,
Qazaqstan Respublikasy
Ūlttyq arhivınıŋ qyzmetkerı
