Arystar ardaqtalǧan jyl

Doŋyz – jyl qaiyrudyŋ soŋǧysy. Qazaq doŋyzdy päle-jalasy köp dese de, tarihymyzda būl jyl jaily, tynyş bolǧan. Biyl elımızde bıraz özgerıs oryn aldy. Ony da jaqsylyqqa jorydyq. Däl osy jyly qazaqtyŋ ǧasyrda sirek tuar aiboz azamattary dünie esıgın aşypty. Jyl boiy solardyŋ qal-qaderınşe toilary atap ötıldı. Eŋ bastysy, Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev halyqqa arnaǧan Joldauynda esık qaǧyp tūrǧan aldaǧy tyşqan jyly – älemnıŋ ekınşı ūstazy atanǧan Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ 1150 jyldyǧy men hakım Abai atamyzdyŋ 175 jyldyq mereitoiy jäne Altyn Ordanyŋ 750 jyldyǧyn memlekettık deŋgeide toilanady degenı ūlt ruhyn bır köterdı.Aldymen halqymyz «üş bäiterek» dep qadır tūtqan Säken, Iliias, Beiımbetke toqtalaiyq. Keide taǧdyrǧa taŋǧalasyz. Osy üş arystyŋ ömır joly da, taǧdyry da bır arnada toǧysty. Säken – dauylpaz aqyn ǧana emes, memleket jäne qoǧam qairatkerı. Qamşynyŋ sabyndai qysqa ǧūmyrynda bıraz lauazymdy qyzmet atqardy. Ol qandai qyzmetke barsa da, eŋ aldymen halyqtyŋ müddesın joǧary qoia bıldı. Ūltymyzdyŋ baiyr­ǧy atauyn qaitaruǧa, ana tılımızdıŋ şyn mänınde memlekettık tılge ainaluyna küş saldy. Ädebiet pen önerge de janaşyr boldy. Qoǧamdyq qyzmetpen bırge şyǧarmaşylyqty qatar alyp jürdı. Qalamger «Tar jol, taiǧaq keşu» tarihi-memuarlyq romany arqyly özı ömır sürgen qoǧamnyŋ şyndyǧyn bükpesız beineledı. Suretkerdıŋ körkemdıkke toly poemalary men öleŋderı qazaq ädebietınıŋ altyn qazynasyna ainaldy. Säken Seifullinnıŋ ömırınde bas qalanyŋ alar orny ülken. 1917 jyly Aqmolaǧa köşıp kelıp, osynda «Jas qazaq» degen saiasi jäne äleumettık-mädeni qoǧam qūrdy, «Tırşılık» gazetın şyǧaruǧa atsalysty. Bügınde aqynnyŋ ızı qalǧan şaharda Säken atyndaǧy muzei jūmys ısteidı. Nebärı 44 jyl ǧūmyr keşıp, artyna öşpestei mol mūra qaldyrǧan azamattyŋ 125 jyldyq toiy – tuǧan jerı Jaŋaarqada bastalyp, elımızdıŋ är öŋırınde jalǧasty.
Säkennıŋ tüidei qūrdasy Iliias Jansügırov – qazaq ädebietıne qūbylys bolyp kelgen aqyn. Alǧaşqy öleŋderı Semeiden şyǧyp tūrǧan «Saryarqa» gazetınde jariialanǧan. Sodan bastap Jansügırov esımı qalamy quatty, tereŋ oily, daryndy aqyn retınde tanyldy. Prozalyq, dramaturgiialyq şyǧarmalaryn ait­paǧanda «Küi», «Küişı», «Qūlager» atty klassikalyq poemalar jazdy. Onyŋ şyǧarmalaryn ädebiet synşylary oiǧa – qanat, sezımge – när beretın mäŋgı jas poeziia dep baǧalady. Söitıp, jyr jüirıgı Abaidan keiıngı däuırdıŋ asa körnektı aqynyna ainaldy. Alaida jyr bäigesınde jūldyzy janyp, halyqtyŋ yqylasyna bölengen kemel şaǧynda talantty tūlǧa jazyqsyz jalanyŋ qūrbanyna ainalyp kete bardy. Aqynnyŋ mereitoiy tuǧan jerınde dürkırep toilandy. Bügınde Taldyqorǧan qalasyndaǧy Jetısu memlekettık universitetıne onyŋ esımı berılgen. Sol şaharda aqynnyŋ ädebi-memorialdyq mūrajaiy bar.
Qazaq qara sözıne at qosqan qalamgerlerdıŋ bärı de «Bi-aǧa» dep auzynan tastamai, täŋırındei tabynyp otyratyn Beiımbet atamyzdyŋ 125 jyldyǧy tuǧan jerınde atap ötıldı.
Tobyldyŋ tory dalasynda ömırge kelıp, jasynan jetımdıktıŋ qasıretın tartqan ören äuelı Troisktegı Uäzifa, Ufadaǧy Ǧaliia medresesınde bılım alyp, keiın Qostanaidaǧy orys-qazaq mektebınde oqidy. Söitıp jürıp alǧaşqy öleŋderı men äŋgımelerın jaza bastap, olar «Auyl» gazetı men «Aiqap, «Sadaq» jurnaldarynda jaryq kördı.
Beiımbet – ädebiettıŋ barlyq janrynda önımdı eŋbek etken qalamger. Alaida onyŋ talanty prozada airyqşa jarqyrap körındı. Äsırese, bır demmen qūiylyp tüskendei jazylǧan «Şūǧanyŋ belgısı» atty hikaiatyn erekşe aitsaq deimız. Būl şyǧarmany qazırgı jastar da qyzyǧyp oqidy. Qazaq ädebietınıŋ jauhary dep aituǧa bolady. Mailinnıŋ jurnalistikaǧa da sıŋırgen eŋbegı mol. Beiımbet atamyz az ǧūmyrynda on beske tarta povest pen «Azamat Azamatovich» degen roman jazdy, «Qyzyl jalau», «Qoŋsylar» atty romandary aiaqtalmai qaldy.
Şyny kerek, būǧan deiın osynşama mūra qaldyrǧan jazuşynyŋ esımı öz därejesınde därıptelgen joq. Tuǧan jerınde mūrajaiy da bolmady. Biylǧy bır quanyş – Qostanai oblysyndaǧy Taran audany Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen Beiımbet Mailin audany atanyp, körnektı söz zergerınıŋ ruhy bır serpıldı.
Osy alyptardyŋ 125 jyldyq mereitoiynyŋ qorytyndysy retınde Täuelsızdık künı qarsaŋynda elordadaǧy qalamgerler alleiasynan «üş bäiterekke» eskertkış qoiyldy.
Şyn mänınde, 1894 jyl qazaqqa qūt bolyp engen jyl boldy. Däl osy jyly alaştyŋ ardaqty azamattary – Sūltanbek Qojanov, Teljan Şonanūly, Asylbek Seiıtov, Hairetdin Bolǧanbaiūly, Tūrar Rysqūlov ömırge kelgen. Biyl būl tūlǧalardyŋ da 125 jyldyǧy şama-şarqynşa atap ötıldı.
Sondai-aq Qazaqstannyŋ halyq ärtısı, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Ämina Ömırzaqovanyŋ ǧasyrlyq mereitoiy IýNESKO kölemınde toilandy.
Biyl ūly dalanyŋ talantty perzentı, zaŋǧar jazuşy Äbış Kekılbaiūlynyŋ tuǧanyna 80 jyl toldy. Osyǧan orai suretkerdıŋ tuǧan jerı Maŋǧystau oblysynyŋ ortalyǧy Aqtau qalasynda Äbış Kekılbaiūlynyŋ mūrajaiy men eŋselı eskertkışı aşylyp, oǧan Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev qatysty. Sondai-aq qabyrǧaly qalamgerge Almaty men Nūr-Sūltan qalasynan köşe berıldı. Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, körnektı aqyn Fariza Oŋǧarsynovanyŋ seksen jyldyq toiy tuǧan jerı – Atyrauda bastalyp, Alatau men Arqada jalǧasyn tapty. Aiauly tūlǧaǧa Almaty men bas şahardan köşe berılıp, aqyn esımı ardaqtaldy.
Sonymen bırge ädebietımızdıŋ közı tırı klassigı Äbdıjämıl Nūrpeiısov pen tıl salasynyŋ bılgırı, akademik Rabiǧa Syzdyqova 95 jasqa, qazaqtyŋ būlbūly atanǧan kümıs kömei änşı Bibıgül Tölegenova 90 jasqa kelıp, el-jūrtynyŋ ortasynda mereitoilaryn atap öttı. Mūnyŋ syrtynda ūlt ruhaniiaty men mädenietınıŋ damuyna eŋbek sıŋırgen qanşama tūlǧalardyŋ esımderı aitylmai qaldy. Şaǧyn maqalamyzǧa onyŋ bärın syiǧyzu mümkın bolmady. Jaqsynyŋ esımı – jūrt jadynan şyqpaidy senemız.
Mıne, taǧy da bır jyl aramyzdan jylystap barady. Aldaǧy jyldan küterımız mol. Bastysy, eldıŋ qūty sanalǧan tūlǧalarymyz aman bolsyn!