Asauqara

Biyl közı tırı bolsa belgılı qalamger, ot auyz, oraq tıldı jurnalist Jūmatai Sabyr­janūly jetpıs jasqa tolar edı?! Amal ne, aqiqatty ar tūtqan ardaqty azamat eŋselı eludıŋ bel ortasynda jaryq düniemen qoştasyp kete bardy

ALDYMDA ÜLGI TŪTQAN AǦAM EDI

Bırde bızdıŋ auyl «şu» ete qaldy. Mektepte oqimyn. Törtınşı nemese besınşı synypta bolsa kerek. Talqanbai äkem: «Bızdıŋ Jūmatai Anas­ty gazetke jazypty ǧoi» dep Boqan qariiaǧa aityp jatqan sözın estıp qaldym. Keşkılık qoidyŋ aldyn kütıp tūrǧanbyz. Sol sätte taǧy bır kısı qolyndaǧy bumalanǧan «Auyl» dep atalǧan gazettı jaiyp jıberıp, otyrǧandarǧa älgı maqalany oqyp berdı. Bärı riza boldy. Keibıreuı qarqyldap küldı. Anas äkemız «Alaköl» bölımşesınde zootehnik bolyp jürgende, şaruaşylyqtyŋ şaruasy qyryn ketıp, ol kısını audandyq raikomnyŋ biurosyna salady. Partiianyŋ tükırıgı jerge tüspei tūrǧan şaǧy. Aqyry, jinalysta şırenıp otyrǧan dökeiler aldarynda tūrǧan adamdy sılkıp-cılkıp, partiiadan şyǧaruǧa şeşım qabyldaidy.

Soŋǧy sözdı Anas äkemızge beredı. Sonda ol kısı: «Osy sızder menı partiiadan şyǧaryp jatyrsyzdar, al men eşqaşan kommunist bolǧan emespın» dep sypaiy tıl qatypty. Esınen tanyp qala jazdaǧan kommunister qaramaǧyndaǧy qyzmetkerdı tanymaǧany üşın auyldaǧy partorgty ornynan alyp tastaidy. Bar oqiǧa osy. Bıraq ony avtor jūmyrlap, jūtyndyryp, sol kezdegı qoǧamnyŋ qoiasyn aşyp jazǧan. Anas degen adamdy emıs-emıs estıgenım bar. Özım körgen emespın. Bala künımde qaitys bolǧan sekıldı. Körşı Qairollanyŋ äkesı ekenın bılemın.

Jūmatai aǧanyŋ esımın alǧaş osylai estıdım. Balalyq qiialmen men de bırdeŋe şimailap, bolaşaqta jurnalist bolsam dep armandaimyn. Onyŋ qandai mamandyq ekenın tereŋ tüsınbeimın de. Qolyma tüsken kıtap pen gazet-jurnaldy jūlyǧyna deiın oqimyn. Söitıp, jerles aǧamnyŋ jazǧandaryn merzımdı baspasözden qūr jıbermeimın. Elıktegenımdı de jasyrǧym kelmeidı. Bızdıŋ auyldan şyqqan Tölegen Seidahmetov degen taǧy bır jurnalist bar.

Ol kısınıŋ maqalalary kün saiyn audandyq, oblystyq gazette qūlaş-qūlaş jaryq köredı. Al Jūmatai aǧam olai emes. Saraŋ jazady. Qysqa ärı nūsqa. Bırtürlı tūşynbai qalam. Döp jazǧandy emes, köp jazǧan adamdy küştı qalamger dep oilaityn balalyq şaq qoi!
1993 jyly auylda aǧaiyn­dar Sary Qoşqar batyr babamyzǧa as berdı. Soǧan Jūmatai aǧa Aqmoladan keldı. Syrtynan kördım. Jylqybai qūrdasymen qauqyldasyp äŋgımelesıp tūr eken. Jetıp baryp, sälem beruge batylym barmady. 1995 jyly däm jazyp, Aqmolaǧa kelıp joǧary oqu ornyna tüstım. Küzde oqu bastaldy.

Eptep öleŋ jazatynym bar edı. Sony oblystyq «Arqa ajary» gazetıne alyp bardym. Ruhaniiat bölımınde Jūmabike Egınbaeva degen jüzı meiırımdı aqyn apai ısteidı eken. Sol öleŋderımdı alyp qalyp jatqanda, kabinetke Jūmatai aǧam kırıp keldı. Jūmabike apai ol kısıge qarap:

– Myna bala Torǧaidan kelıptı, – dep aityp jatty. Men jylystap şyǧyp bara jatyr edım, – Äi, ınım toqta, qai auyldan bolasyŋ, – dep sūrady. Qysylyp, auylymnyŋ atyn aittym.

– Ä, dep betıme jalt qarady. Söittı de «özımnıŋ bauyrym ekensıŋ ǧoi» dep eldı, tuysqandardy sūrap, öleŋımdı qarap berdı. Bır-ekı eskertu aitty. «Senıŋ äjeŋnıŋ būzauyn talai aidap äkep bergem» dep jyly jymidy.

NAIZAǦAIDAI ŞYNDYQTY AITYP JARQYLDAǦAN

Şyrqyraǧan şyndyqty aitu qai kezde de oŋai bolmaǧan. Ony tek aityp qoimai, ömırlık ūstanymǧa ainaldyr­ǧan adamdar sirek. Jūmatai aǧa sol sirekterdıŋ soiynan. Bala jasynan aqiqatty ar tūtyp ösedı. Onyŋ är jazbasynan qyldai qiianatqa tözbegen qaisarlyqty köresız. Audandyq «Tyŋ şūǧylasy», oblystyq «Torǧai taŋy», Aqmola oblystyq «Arqa ajary» gazetterınde eŋbek ettı. Qazaq jurnalistikasyndaǧy öz jolyn qalyptastyrdy.

Beinelep aitqanda, qalyŋ orman ışınen sürleuın tap­qan känıgı aŋşyǧa ūqsaidy. Sabyrjanūlynyŋ stilın ait­pai-aq tanisyz. Būl – qolǧa qalam ūstaǧandarǧa būiyra bermes baq. Äsırese, qalamy qylyştai qairauly tūlǧanyŋ respublikalyq «Ana tılı» basylymynda ıstegen jyldary jūldyzy jarqyrap jandy. Egemendıktıŋ eleŋ-alaŋ şaǧy. Erkındıktıŋ «altyn kürek» samaly esıp, qazaq jurnalistikasy dür sılkındı. Talantty jazuşy Marat Qabanbai publisistikanyŋ alaŋynda arǧymaǧyn oinatty. Onyŋ bır qaptalynan Jūmatai Sabyrjanūlynyŋ da tūlpary tıresıp otyrdy. Halyqty eleŋ etkızer tolǧamdarymen jasyndai jarqyldady. Jūrt ızdep oqityn avtorǧa ainaldy. Sol uaqytta «Ana tılı» basylymyna kıleŋ bır şaşasyna şaŋ times jüirıkter jinaldy. Sonyŋ basynda bas redaktor Jarylqap Beisenbaiūly tūrdy.

Ne jazsa da şiratyp, şymyr jazatyn qalamgerdıŋ tynysy aşyldy. Belgılı jurnalist Sabyrjan Şükırūly: «Jūmatai keide maŋdaiǧa pistolet tırep qoiǧandai aitady» dep jazypty. Azat oily azamat qalamynan orai da borai nebır asyl dünielerdı saulatty. Jūmatai aǧanyŋ qysqa habarlaryn oqyǧanda erıksız ezuıŋızge külkı jügıredı.

Taqyryptary qandai?! Alystan qol būlǧap şaqyryp tūrady. «Ananyŋ «aiauly emesı» de bola ma?», «El bolatyn jūrt elırmeidı», «At artyna mınges­ken aiaulym-ai…», «Şiramasaq şaşylamyz», «Qazaq pa, mazaq pa?..», «Qazaqstandaǧy qazaq mäselesı» degen ūlttyŋ özektı mäselelerın tılıp aitty.

Feleton janrynyŋ otyn ürledı. Aqiqatty tu etıp, şyndyqty şyryldap aitudan jasqanbady. Osy oraida synşy Saǧat Äşımbaevtyŋ myna bır sözı esımızge tüsedı: «Ömırde şyndyq üşın kürese bılmeitın adam, önerde şyndyqty aitudy mūrat tūta bermese kerek. Ömırdıŋ joly ǧana emes, şyndyqtyŋ, kürestıŋ joly da tar da taiǧaq jol, soqtyqpaly, soqpaqsyz jol, şyrǧalaŋy men şytyrmany köp jol, alaida eŋ abyroily jol ekenıne eşkım de daulasa almaidy». Däl osy oryndy pıkır Jūmatai aǧaǧa arnalyp aitylǧandai.
Köbınese Sabyrjanūlynyŋ jurnalistikalyq şeberlıgın aitamyz da, satiralyq talantyna toqtala bermeimız. Ol kısı tumysynan satirik.

Äzıl sözge ūsta bolǧan. 1986 jyly «Jalyn» baspasynan «Kärı saitan» degen äzıl syqaq kıtaby jaryq kördı. Oǧan sol kezdegı auzy dualy qalamgerler jyly pıkır bıldırgen. Bız de aǧamyzdyŋ körkem şyǧarmalaryna zer saldyq. Ūlttyq obrazǧa bai tuyndylar. Erıksız jymiiasyz. Türlı beinelerdı köresız. Äsırese, ötken däuırdıŋ körınısterı köz aldyŋyzda tūrady. Sol qoǧamnyŋ qatparlaryna üŋılesız. Aitalyq, «Qaraimyn Qaraiǧanǧa..» degen şaǧyn äŋgımenı alaiyq. Qysqa ǧana, ärı ketse bır jarym bet.

Şopannyŋ äŋgımesı. «Men äiteuır bıreumın. Jasym 20 men 60 arasynda. Tūraǧymdy aitpaimyn, Qaraqūm, Jylanşyq öŋırın vertoletpen bır apta aralasaŋyzdar, körıp qalularyŋyz mümkın-dür» dep bastalady. Odan ärı avtor keŋestık kezeŋdegı jahanda jalǧyz üi otyr­ǧan şopan ömırınıŋ auyr künderın suretteidı. El ışındegı atqa mınerlerdıŋ jany aşymas qylyqtaryn äşkerleidı. Keiıpkerlerdı tartymdy beinelep, oqiǧany oinatady.

ATYN KÜTIP MEKTEP TŪR

2007 jyly Jūmatai Sabyrjanūlynyŋ alpys jyldyǧyna orai tuǧandary elge baryp, aǧamyzǧa as berıp, eske alu keşın ötkızdı. Sol kezde qarymdy qalamgerdıŋ kındık qany tamyp, özı bılım alǧan auylyndaǧy mektepke esımın beru turaly mäsele köterıldı. Ony sol uaqyttaǧy audan basşylary qoldap, qūjattary äzırlendı. Ol oblystyq onomas­tikalyq komissiiaǧa jöneltıldı. Mıne, sodan berı doptai domalap on jyl öttı. Älı odan habar joq. Bır qyzyǧy, bızdıŋ auyldaǧy mektep älı künge deiın Lenin atamyzdyŋ zaiyby N.Krupskaia äjemızdıŋ esımımen atalady.

Biyl Täuelsızdıgımızge 26 jyl tolady. Sodan berı äjemızdıŋ esımı de özgergen joq. Ol kısınıŋ de jany sırı. Alyp tas sekıldı qozǧalmaidy. Jūmatai aǧa jai qatardaǧy adam emes. «Kärı saitan», «Ökpeleseŋ özıŋ bıl», «Men tanyǧan şyndyq» dep atalǧan kıtaptardyŋ avtory, qazaq jurnalistikasynda öz orny bar tūlǧa. Ūlt üşın basyn bäigege tıge bılgen azamat. Sondyqtan qalamgerdıŋ jetpıs jyldyq mereitoiynda oǧan auylymyzdaǧy mekteptıŋ aty berılse dep oilaimyn.

***

Äkem menı «Asauqara» deuşı edı Qoǧam auyr… basyp jatyr eŋsenı! – dep jazypty aǧamyz özı turaly jazǧan öleŋınde. Halqymyz «Äke balaǧa synşy» deidı. Sabyrjan qariia ülken balasyn «Asauqara» dep beker aitpaǧan sekıldı. Üŋıle bılsek, osy bır auyz sözge Jūmatai Sabyrjanūlynyŋ bar bolmysy syiyp ketedı.

Azamat
Esenjol