DOSTASTYQ MEMLEKETTERDEGI ORTAQ DINİ MÄSELELER JÄNE OLARDY ŞEŞU JOLDARY

Dın kez kelgen memlekettıŋ eldıgın saqtaityn maŋyzdy faktorlardyŋ bırı bolyp tabylady. Öitkenı, köne tarihta adamdardyŋ ru, taipa bolyp ūiysuyna da dınnıŋ eŋ qarabaiyr formasy­ äser etkendıgı belgılı. Bügınde adamzat türlı ǧylymi jaŋalyqtar aşu arqyly tehnikalyq örkenietke qol jetkızse de, dınge degen sūranysy sol qalpynda qalyp otyr. Sol sebeptı de, älem elderı halyqaralyq deŋgeidegı dıni odaqtar, ūiymdar, keŋester qūryp dınnıŋ adamgerşılık, önegelık pen beibıtşılıktı saqtau men nyǧaitudaǧy äleuetın zertteu men nasihattauda bas bırıktıruge ūmtyluda.

Qazaqstan Respublikasy – Euraziianyŋ naq ortasynda aluan türlı mäde­niet­ter toǧysqan ūlan-baitaq jerde türlı ūlt pen ūlys ökılderın bırıktırgen, älemge ūltaralyq jäne dınaralyq kelısımnıŋ jarqyn ülgısın körsetıp bergen beibıt memleket.

Qazırgı taŋda elımızdıŋ äleuetı artyp, qoǧam­dyq-saiasi jäne äleumettık-eko­no­mi­kalyq salalarda jetıstıkterge jetıp, älemdık saiasat alaŋynda bedelınıŋ ösuıne eldegı ışkı tynyş­tyqtyŋ yqpaly mol.

Elımız älem halqynyŋ 20 paiyzdan astamy­ ūstanatyn islam düniesınıŋ bır böl­şegı sanalyp, İslam Yntymaqtastyq Ūiy­my sekıldı alyp ūiymdardyŋ bedeldı müşesı retınde tyŋ bastamalar ūsynuda.

Sondai-aq, memlekette meken etetın türlı ūlystardyŋ töl dınderı pravoslavie, kato­li­sizm, protestanttyq, iudaizm sekıldı dästürlı dınderge qūrmet körsetıp, dıni kelısım men syilastyq saiasatyn ūstanuda.

Aitylǧan pıkırdıŋ aiqyn aiǧaǧy retınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı N.Ä.Nazarbaevtyŋ bastamasymen on jyldan berı ötkızılıp kele jatqan Älemdık jäne däs­tür­lı dınder liderlerınıŋ Sezderın aituǧa bolady.

Aǧymdaǧy jyly on jyl tolyp otyrǧan dınder Sezınıŋ älemdık deŋgeide dınaralyq, konfessiiaaralyq kelısımdı nyǧaitu jolyn­daǧy tyŋ bastamalary halyqaralyq qauym­dastyq pen beldı saiasatkerlerdıŋ nazaryn audaruda.

Dınaralyq kelısımdı damytu baǧytyndaǧy jūmystar älem elderı, sonyŋ ışınde, Täuelsız memleketter dostastyǧy elderınıŋ arasynda üzdıksız jüzege asuda. TMD memleketterımen Qazaqstan Respublikasyn geografiialyq şekaralastyq, ekonomikalyq bai­la­nys­pen qatar, ortaq tarihi kezeŋ de bırık­tıre tüsedı. Būl jarty ǧasyrdan astam dın­sız­dık rejimınıŋ ornauy edı. Keŋestık jüie tar­qa­ǧan­nan keiıngı būl elderdıŋ ekono­mi­kalyq-äleumettık jaǧdailary jäne dıni ahualy da bırdei küide bolatyn. Qalyptasqan ruhani vakuumnyŋ ornyn toltyru üşın Dostastyq elderı öz zaŋnamalary men basqaru organdaryn qaita qūru üderısın ärtürlı jüzege asyrdy. Alaida, būl üderıste atalmyş elderdıŋ barlyǧyna ortaq qadam jasaldy, būl ateistık jüiede bolǧan mem­le­ketterdıŋ barlyǧy bırdei tarihi dınderıne resmi türde erkındık beruı edı. Atalmyş qadam, adam men qoǧam, säikesınşe, memleket dın­sız ömır süre almaitynynyŋ tarihi jäne ıs jüzındegı dälelınıŋ körınısı boldy.

Täuelsızdıkke qol jetkızgen memle­ket­terdıŋ ruhani alaŋy tez arada bır qalypqa tüsıp rettelıp ketken joq. Öitkenı, ärkımge dın ūstanu erkındıgınıŋ berıluı syrt elderden türlı dästürlı emes dıni aǧymdardyŋ belsendı türde enuıne sebep boldy. Būl körı­nıs­tıŋ saldary men sebepterımen küres bızdıŋ elımızdı qosa alǧanda bügıngı künge deiın jalǧasuda.

Sondai-aq, TMD-ǧa müşe memleketterde bügınde älem elderınde beleŋ alyp otyrǧan dıni ekstremizm men terrorizm mäselesı oryn aluda. Memleketterdıŋ geo­­gra­fiia­lyq tūrǧydan şekaralas ornala­suy, ortaq mäselede bırıkken şaralar qol­­da­nu­dy aiqyn­dady. Mysaly, TMD elderı Ūjymdyq qauıp­sız­dık şarty ūiymy sekıl­dı halyqaralyq ūiym­darǧa müşe bolyp, syrtqy saiasattaǧy ūsta­nym­dardy üilestıru, transūlttyq qyl­mys­tarǧa qarsy tūru, narkotrafik mäse­le­le­rımen qatar, dıni ekstremistık pen ter­ror­lyq piǧyldardyŋ aldyn alu syndy tüit­kıl­derdı şeşude.

Qazırgı taŋda atalmyş mäselemen küresu jäne aldyn aluda TMD elderı arasyndaǧy halyqaralyq zertteu-taldau jobalaryn daiyndau özektı boluda. Öitkenı, Özbekstan, Qyrǧyzstan elderınde dıni, ūlttyq negızdegı qaqtyǧystar men Reseidıŋ oŋtüstık bölı­gın­de­gı (Daǧystan, Şeşenstan Respublikalary) radikaldy toptardyŋ belsendı boi körsetulerı sekıldı körınısterdıŋ syrtqy jäne ışkı sebepterın zertteu men taldau qajettı nätijeler beretını sözsız. Zert­teu­lerdıŋ nätijesı TMD elderımen qatar, älemdık deŋgeide qauıp töndırıp otyrǧan dıni radikalizm mäselesınıŋ aldyn aluǧa oŋ yqpal etedı.

TMD elderı dıni ekstremizm jäne terrorizmmen küresudıŋ ortaq joly retınde ǧalamtor älemıne nazar audaruy qajet. Sebebı, ǧalamtor arqyly halyqaralyq deŋ­­gei­­degı laŋkestık ūiymdar men toptar äreket etetındıgı anyqtalyp otyr. TMD mem­le­ketterı halyqty ǧalamtor arqyly taralatyn radikaldy ideialardan qor­ǧai­tyn qūqyqtyq kelısımşart türındegı yn­ty­­maq­tastyqty jüzege asyrǧany jön. Näti­je­sın­de, saittardyŋ laŋkestık ūiym­dar­ǧa qatys­tylyǧyn anyqtaityn ortaq ädıster men belgıler daiyndalyp, olardyŋ TMD elderınde taraluyna bırden toqtau qoiudyŋ ortaq qyzmetterı anyqtalady.

Atalmyş qyzmetterdıŋ Dostastyq mem­le­ket­terı arasynda laiyqty därejede jüzege asuy osy eldermen qatar älem elde­rınde de dıni radikaldy ideialardyŋ tarauy men laŋkestık körınısterınıŋ oryn aluyn azaitatyndyǧy anyq.

G.Toktarova,
Mädenietter men dınderdıŋ halyqaralyq ortalyǧynyŋ
jetekşı ǧylymi qyzmetkerı