Endı bırneşe künnen keiın Qazaqstan, Resei, Belarus elderınıŋ prezidentterı Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımge qol qoiady. Ekonomikalyq integrasiianyŋ tiımdılıgı nede? Qandai mümkındıkterge jol aşylady? Osy jönınde Ekonomika jäne biudjettık josparlau ministrlıgı Halyqaralyq ekonomikalyq integrasiia departamentınıŋ direktory Ernar Bakenovpen äŋgımelesken edık.
– Ernar Baqytjanūly, sızdıŋ oiyŋyzşa, Euraziialyq ekonomikalyq odaqty qūrudyŋ qandai qajettılıgı bar? Memleketter arasyndaǧy qarym-qatynas būrynǧy qalpynda qala berse bolmai ma?
– Üş el arasyndaǧy integrasiialyq prosestıŋ alǧaşqy qadamy Kedendık odaq retınde bastalǧany mälım. Odan keiın Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstık retınde qanatyn keŋge jaidy. Al, alda qūrylǧaly tūrǧan Euraziialyq ekonomikalyq odaq aldyŋǧy ekeuınıŋ ırgesın keŋeitıp, ärı qarai damyta tüspek. Būl elımızdıŋ ekonomikalyq damuyna aitarlyqtai serpın berıp, ülken mümkındıkterge jol aşady. Aitalyq, Kedendık odaq pen Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstık aiasynda bırqatar kedergıler men tosqauyldar bar. Al odaq qūrylsa, osy jaǧdai bırjaqty rettelıp, tauar, qyzmet körsetu, kapital men eŋbek resursynyŋ erkın ainalymy qalyptasady. Mysaly, Qazaqstan belgılı bır qyzmet türın tek öz elınde ǧana emes, odaqtas memleketterdıŋ de naryǧyna şyǧara alady. Iаǧni, qyzmet körsetu aiasy keŋeiedı. Bırneşe eldıŋ qyzmet körsetu salalary bır-bırıne bäsekelestık tuǧyzyp, būl öz kezegınde sapanyŋ jaqsaruyna äkelmek. Sondai-aq, äkımşılık kedergıler men tosqauyldardy joiu arqyly qazaqstandyq önımderdı serıktes-memleketterge üzdıksız şyǧaruǧa mümkındık alamyz.
Elımızdıŋ Euraziialyq integrasiiaǧa qosyluǧa niettenıp otyrǧanynyŋ taǧy bır basty sebebı – otandyq öŋdeu önerkäsıbın ötımdı naryq arqyly ılgerıletıp, osy salaǧa neǧūrlym köbırek investisiia tartu. Kedendık odaq qūrylǧan kezde Qazaqstannyŋ öŋdeu önerkäsıbıne qūiylǧan şeteldık investisiianyŋ kölemı ekı ese ösıp, 2009 jyldan bastap 2012 jylǧa deiın 88 paiyzǧa, iaǧni, 1,8 mlrd dollardan 3,4 mlrd dollarǧa jettı. Al, jalpy investisiia kölemı 34 paiyzǧa artyp, 28 milliard teŋge boldy. Būl nenı körsetedı? Demek, Qazaqstannyŋ investisiialyq tartymdylyǧy aitarlyqtai östı degen söz. Sonymen qatar, Qazaqstan tiımdı salyq saiasaty men qolaily investisiialyq klimattyŋ arqasynda serıktesterıne qaraǧanda şeteldık kapitaldy köbırek tartuǧa mümkındıgı bar. Qazaqstan, Resei, Belarus elderınıŋ bır-bırımen integrasiia ornatuǧa müddelılık tanytuynyŋ taǧy bır sebebı – memleketterdıŋ tranzittık äleuetın damytu. Qazırgı künı būl salada ılgerıleuşılık bar. Byltyr elımızdıŋ Resei aumaǧyna temırjol arqyly tauar tasymaldau kölemı 24,8 mln tonnany qūraǧan bolatyn.
Euraziialyq integrasiia qūrǧannan keiın odaqtas memleketter sauda salasyn örkendetudı de közdep otyr. Osy oraida Qazaqstan, Resei, Belarus arasyndaǧy tauar ainalymy 2013 jyly 24 milliardtan asqanyn atap ötken jön.
– Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru barysynda memleketter qandai täuekelge barǧaly otyrǧanyn aita ketseŋız?
– Täuekel tek Euraziialyq ekonomikalyq odaqty qūru barysynda ǧana emes, kez kelgen jaŋa ıste bolady. Ekonomikalyq odaqtastar eŋ bırınşı aumaqtyq jäne jahandyq daǧdarysqa qarsy tötep bergelı tūr. Älemde, sonyŋ ışınde euraziialyq keŋıstıkte ötıp jatqan şynaiy integrasiialyq üderıster älemdık ekonomikadaǧy sikldık auytqulardy rettep, sol arqyly integrasiialyq ekonomikalyq tūraqtylyqtyŋ ornauyna jol aşady. Jaŋa strategiialyq basqaruǧa köşudıŋ, jahandanu saiasatynan aimaqtanu saiasatyna ötudıŋ bırden-bır sebebı – osy. Şyntuaitynda, Kedendık odaq, Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstık qūru, Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qalyptasuy – älemdık naryqtaǧy jaǧymsyz jaǧdailardyŋ kerı äser etpeuıne mümkındıkter jasaudy basty maqsat etken bastamalar ekenın eşkım joqqa şyǧara almaidy. Sondai-aq, naryqty yryqtandyru Odaqqa müşe memleketterdıŋ käsıporyndary üşın jaŋa bäsekelestık orta qalyptastyrady.
– Odaq qūrylǧannan keiıngı Qazaqstannyŋ damu keleşegın qalai elestetuge bolady?
– Bolaşaq Euraziialyq ekonomikalyq odaq otandyq biznestıŋ damuyna daŋǧyl jol salatynyn joǧaryda aittyq. Mysaly, bız Bıryŋǧai kedendık aumaq qalyptastyru arqyly ışkı naryq kölemın aitarlyqtai ūlǧaita aldyq. Bügınde Kedendık odaq elderı naryǧynyŋ jalpy kölemı 2 trillion AQŞ dollaryn qūraidy. Adam resursy – 168 mln, aumaǧy – 20 mln şarşy metr, al öndırıstık äleuetı – 600 mlrd dollar. Būl degenıŋız – ülken keŋıstık.
Ekınşı, Kedendık odaq pen bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstık qūrylǧaly elımızdıŋ investisiialyq tartymdylyǧy artty. Endı Euraziialyq integrasiia ornyqsa, investisiia tartuǧa būdan da auqymdy jaǧdailar jasalatyny sözsız.
Üşınşı, Kedendık odaq şeŋberınde bizneske qolbailau bolyp otyrǧan tosqauyldardy alyp tastau baǧytynda edäuır şarualar atqarylyp jatyr. Būǧan qosa, qazaqstandyq käsıporyndardyŋ serıktes elder naryǧyna erkın tauar tasymaldauǧa mümkındıkter jasaluda. Atap aitqanda, byltyr Kedendık odaq elderıne şyǧarylǧan eksport kölemı 5,9 mlrd AQŞ dollaryn qūrady. Otandyq konditerlık önımderdı eksporttau bırden 3 esege, transformatordy eksporttau kölemı 11 esege, sementtı syrtqa tasymaldau 16 esege östı. Sonymen qatar, Euraziialyq integrasiia otandyq käsıpkerlerge Resei men Belarus elderınıŋ memlekettık satyp alularyna jol aşatyn bolady. Onyŋ kölemı – jyl saiyn 198 mlrd dollar degen söz.
Mıne, osyndai bizneske qolaily jaǧdailar el ekonomikasynyŋ keleşegı jarqyn boluyna septıgın tigızerı – dausyz.
Äŋgımelesken Qymbat NŪRǦALİ
