Elektrondy tırkeu uaqytty ünemdep, materialdyq şyǧyndy azaitady

Süiındık JŪMAǦŪLOV, Astana qalasy boiynşa Ädılet departamentı basşysynyŋ orynbasary: 

– Sälemetsız be, Süiındık Sabyrūly! Qazırgı zamanda kımge de bolsyn uaqyt qymbat. Aityŋyzşy, jyljymaityn mülıkke qūqyqtardy elektrondy tırkeu qalai jürgızıledı?
– Rasynda da, ädılet organdarynyŋ basty mındetı – töreşıldık, sybailas jemqorlyq, qaǧaz äure-sarsaŋy men äkımşılık kedergılerdı joiu. Bügıngı taŋda ükımet portaly arqyly ädılet organdary elektrondy formatta 22 qyzmet türın körsetedı. Osyndai qyzmetterdıŋ bırı, 2013 jylǧy 1 qaŋtarda engızılgen jyljymaityn mülıktı elektrondy tırkeu bolyp tabylady. Ol üşın Qazaqstan azamattary notarius­ta kelısım räsımdelgennen keiın 1 kün ışınde ädılet organdarynda öz qūqyqtaryn tırkei alady. Kelısımge qol qoiylǧannan keiın notarius satyp aluşynyŋ jazbaşa kelısımımen özınıŋ elektrondy sifrly qoltaŋbasymen qūptalǧan qūjattardy elektrondy türde «E-notariat», iaǧni bıryŋǧai nota­rialdy aqparattyq jüienıŋ baǧ­darlamasy arqyly aumaqtyq ädılet organyna jıberedı. Jyljymaityn mülıktı satyp aluşy kelısımge qol qoiylǧannan keiın, Qazaqstan Respublikasy elektrondy ükımetınıŋ tölem şliuzı arqyly tırkeu üşın alym somasyn töleuı qajet. Elektrondy tırkeu üşın azamattardyŋ elektrondy sifrly qoltaŋbasy qajet etılmeidı. Jyljymaityn mülıkke qūqyqtardy memlekettık tırkeu salasyna elektrondy tırkeudı engızu memlekettık tırkeu merzımın 5 künnen 1 künge deiın qysqartty, sonymen qatar jedel tırkeu üşın alym tölenbeidı. Elektrondy tırkeudıŋ jeke jäne zaŋdy tūlǧalar üşın eŋ basty ar­tyq­şylyǧy – uaqyt pen mate­rialdyq şyǧynnyŋ azaiuy. Endı nota­riusta kelısım jasalǧannan keiın aza­­mat­tar qūjattaryn HQKO-ǧa tap­syryp, ädılet organdarynyŋ şeşı­mın kütpeidı. Jyljymaityn mülıkke qūqyqtardy tırkeudıŋ elektrondy türı räsımdeu şaralaryn tübegeilı jeŋıldetıp, kedergılerdı joiyp, azamattarǧa qolaily jaǧ­dailar tuǧyzuda. Qazırgı taŋda osy jedeldetılgen memlekettık qyzmet türın qoldanuşylar sany künnen-künge ösude.

– Menıŋ atam Ūly Otan soǧysynyŋ ardagerı, ol ad­vo­­kattyŋ tegın keŋesın ala ala ma?
– Qazaqstan Respublikasy «Ad­vokattyq qyzmet turaly» Zaŋy­nyŋ 2-tarauyndaǧy 1-tar­maq­şanyŋ 6-babyna säikes, eger sot­tyŋ qarauyndaǧy dau käsipkerlik qyzmetpen bailanysty bolmasa, Ūly Otan soǧysynyŋ qatysuşylary men olarǧa teŋestirilgen adamdar, merzimdi qyzmettegi äskeri qyzmetşiler, I jäne II toptaǧy mügedekter, jasy boiynşa zeinetkerler bolyp tabylatyn talap qoiuşylar men jauapkerler advokattyŋ tegın keŋesın ala alady.

– Qaiyrly kün, Süiındık Sabyrūly! Memlekettık salyqty senımhat arqyly töle­uıme bola ma?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ 2008 jylǧy 10 jeltoqsanyndaǧy № 99-IV «Salyq jäne biudjetke tölenetın mındettı tölemder (Salyq kodeksı)» Kodeksınıŋ 454-babyna säikes, alym töleuşıler bolyp tır­keuşı organnyŋ Qazaqstan Res­pub­likasynyŋ zaŋyna säikes, tırkeu ıs-äreketı kezınde müddelerın qor­ǧaityn jeke jäne zaŋdy tūlǧalar bolyp tabylady. Qūrylymdyq bö­lım­şeler müddesıne orai, tırkeuşı organ tırkeu ıs-äreketın jürgızu kezınde qūrylymdyq bölımşeler derbes alym töleuşıler retınde qa­ras­tyryluy mümkın. Osyǧan orai, senımhat arqyly memlekettık alymdy töleu kezınde, senım bıldırgen tūlǧa, tölem qūjattarynda senım bıl­dıruşınıŋ derekterın, iaǧni tolyq aty-jönın, JSN, BSN engızuı qajet.

– Men Pavlodar qa­la­synyŋ tūrǧynymyn, As­ta­na qa­lasy advokatynyŋ zaŋ kömegıne jügıneiın dep edım. Būl mümkın be?
– Ärine. Advokat Qazaqstan Res­publikasynyŋ bükil aumaǧynda, sondai-aq, eger būl qabyldaǧan tap­syrmany oryndau üşın qajet bol­sa jäne tiisti memleketterdiŋ zaŋdaryna ärı Qazaqstan Respub­likasynyŋ halyqaralyq şarttaryna qaişy kelmese, onyŋ aumaǧynan tys jerlerde advokattyq qyzmetpen ainalysuǧa qūqyly.

– Jeke notarius lisen­ziia­synyŋ küşın kım­ jäne qandai negızder boiynşa toqtata alady?
– Notarius lisenziiasynyŋ küşı azamattardyŋ aryzdary, aumaqtyq ädilet organdarynyŋ, notariattyq palatalardyŋ, prokuratura, tergeu, anyqtau organdarynyŋ ūsynystary negizinde Qazaqstan Respublikasy Ädilet ministrliginiŋ şeşimimen toqtatyla tūrady.

– №2 nysandy anyqtama aluǧa barǧanymda, päte­rım­nıŋ arestte tūrǧanyn aitty. Ol mem­lekettık sot oryndauşysynyŋ qaulysy negızınde qoiylǧan. Sot aktılerın oryndau departamentı atalǧan qaulynyŋ köşırmesın ūsyna almady. Astana qalasynyŋ Ädılet departamentınen sol qauly­nyŋ köşırmesın ala alamyn ba?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ «Jyl­jymaityn mülıkke qūqyq­tardy memlekettık tırkeu turaly» Zaŋynyŋ 17-baby 2-tarmaǧyna säi­kes, qūqyqtyq kadastrdy tırkeu ısındegı qūjattardyŋ köşırmelerı sot, qūqyq qorǧau jäne basqa da memlekettık organdardyŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasymen belgılengen qūzyretıne säikes, dälel­dı sūraularyna ūsynylady. Bas­qa tūlǧalarǧa atalǧan aqparat tek qū­qyq ielenuşınıŋ kelısımımen ǧana ūsy­nylady. Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ «Memlekettık qyzmet ülgısın bekıtu turaly» 2009 jylǧy №2121 qaulysyna säikes, tırkeuşı organmen qūptalǧan jyljymaityn obektılerdıŋ jospary men tırkeu ısındegı qūjattardyŋ köşırmelerın ūsynu qyzmetımen, «bır tereze» qaǧidasymen jūmys ısteitın halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtary ainalysady. Osylaişa, tırkeu ısındegı qūjattardyŋ köşırmelerın alu üşın, belgılengen ülgıdegı ötınışpen ha­lyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyna jügıngenıŋız jön.

– Süiındık Sabyrūly, mynany bılgım keledı: senımhat qanşa merzımge berıledı?
– Senımhat 3 jyl merzımge berıluı mümkın. Eger merzım körsetılmese, senımhat berılgen künnen bastap 1 jyl merzımge berıledı. Eger berılgen kün körsetılmegen jaǧdaida, senımhat jaramsyz bolyp tanylady.

– Öz atyma jyljymaityn mülıktıŋ qūqyqtyq men­şı­gıme tırkelmegendıgı turaly mä­lımettı qalai aluyma bolady?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ 2009 jylǧy 15 jeltoqsanda №2121 Ükımet Qaulysymen bekıtılgen, mem­lekettık qyzmet standartyna säikes, «Jyljymaityn mülıkke tır­kelgen «tırkelmegen» qūqyq­tary (auyrtpalyqtary) jaily anyq­ta­many aumaqtyq ädılet organdary­men halyqqa qyzmet körsetu orta­lyqtary arqyly ūsynylady. Sonymen qatar elektrondy sifrly qoltaŋbanyŋ boluy jaǧdaiynda «elek­trondy ükımettıŋ» www.e.gov.kz, veb-portaly arqyly aluǧa bolady. Būl rette Astana qalasynyŋ Ädılet departamentı mälımettı tek Astana qalasy boiynşa beretının eskergen jön.

– Advokattyŋ zaŋǧa qaişy ıs-äreketımen jiı kezdesıp jatamyz. Mūndai jaǧdailarda qandai memlekettık organǧa nemese ūiymǧa şaǧymdanǧanymyz jön?
– Būl rette Astana qalasy Jeŋıs daŋǧyly, 15-üide ornalasqan Ädılet departamentıne jäne Saryarqa daŋǧyly, 31/2 üidegı advokattar al­qasyna şaǧymdana alasyz.

– Mülıktı satyp alu kelısımı räsımdelgennen keiın, qanşa uaqyttyŋ ışınde menşıkke öz qūqyǧymdy tırkeuım qajet?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ «Jyljymaityn mülıkke qūqyqtardy memlekettık tırkeu turaly» Zaŋ­nyŋ 9-babynyŋ 1-tarmaǧyna säi­kes, sot şeşımı öz küşıne engennen keiın, kelısımdı notarialdy kuä­lan­dyrǧannan keiın, basqa da qū­qyq­tyŋ paida boluyna negız bola alatyn qūqyqty kuälandyratyn qūjatty qolǧa alǧannan keiın, 6 aidan keşık­tırmei memlekettık tırkeuge ötınış jazuyŋyz kerek. Osy baptyŋ 1-tar­maǧynda belgılengen merzımdı būz­ǧan zaŋdy jäne jeke tūlǧalar Qa­zaq­stan Respublikasynyŋ zaŋymen qa­rastyrylǧan jauapqa tartylady.

– Päterımdı sataiyn dep edım. Äielımnıŋ rūqsaty kerek eken. Jyljymaityn mü­lıkke qatysty jasalǧan satyp alu-satu şartyn tırkegen kezde, erli-zaiyptylardyŋ bıreuı ǧana, al satu kezınde nelıkten erli-zaiyptylardyŋ ekeuı turaly mälımet körsetıledı?
– «Neke (erlı-zaiyptylyq) jäne otbasy turaly» Kodeksınıŋ 33-babynyŋ 1-tarmaǧyna säikes, erli-zaiyptylar nekede tūrǧan (erlı-zaiypty bolǧan) kezınde jinaǧan mülik olardyŋ birlesken ortaq men­şigi bolyp tabylady.

Qazaqstan Respublikasynyŋ Azamattyq Kodeksınıŋ 223-babynyŋ 1-tarmaǧyna säikes, erli-zaiyp­ty­lardyŋ nekede tūrǧan kezde jina­ǧan mülki, eger būl mülik erli-zaiyp­ty­lardyŋ ülesti menşigi bolatyny, ne olardyŋ ärqaisysyna tiesili nemese menşik qūqyǧynda tiisti bölikterde erli-zaiyptylardyŋ ärqaisysyna tiesili ekeni olardyŋ arasyndaǧy şartta közdelmese, olardyŋ birlesken menşigi bolyp tabylady.
2012 jyldyŋ 27 säuırındegı «Qa­zaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne ärtürlı zaŋna­malyq aktılerdıŋ qūqyq normalary arasyndaǧy qaişylyqtardy, ol­qy­lyqtardy, kolliziialardy jäne sybailas jemqorlyq qūqyq būzu­şylyqtar jasauǧa yqpal etetın nor­malardy joiu mäselelerı boiyn­şa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Qazaqstan Respubli­kasynyŋ 2012 jyldyŋ 27 säuırındegı №15-V Zaŋyna säikes, jyljymaityn mülıktı jūbailardyŋ bıreuı alǧanda, ekınşısıne de menşık qūqyǧy tırkeletındıgı turaly normany qarastyratyn özgerıster engızıldı. Osylaişa, tırkeuşı organ erli-zaiyptylardyŋ nekede tūrǧan kezde jinaǧan jyljymaityn mülkin tırkeudı, erli-zaiyptylardyŋ qai­sysy şartqa qol qoiǧandyǧyna qaramastan, eger şartta erli-zaiyp­tylardyŋ ekınşısı turaly mälımet bolǧan jaǧdaida (TAJ, JSN) «Jyljymaityn mülık tırkelımı» memlekettık derek qoryna erli-zaiyptylar turaly mälımetterdı engızu jolymen jüzege asyrady.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY