Jaqsybek TÖKEEV, Astana qalasy Ädılet departamentı bastyǧynyŋ orynbasary
Qazaqstan Respublikasy «Ädılet organdary turaly» zaŋyna säikes, Ädılet organdary mındetterınıŋ bırı – azamattyq hal aktılerın tırkeu bolyp tabylady. Bas qalamyzdyŋ AHAT organdary Saryarqa, Almaty, Esıl audandarynda ornalasqan Ädılet basqarmalaryna qaraidy. Olar üstımızdegı jyldyŋ basynda qoldanysqa engızılgen jaŋa QR «Neke (erlı-zaiyptylyq) jäne otbasy turaly» kodeksıne säikes, 7 türlı azamattyq hal aktılerın tırkeudı ūiymdastyryp, qala tūrǧyndarynyŋ zaŋdy qūjattarynyŋ boluyn qamtamasyz etedı. Sonymen qatar Ädılet organdary ziiatkerlık menşık qūqyqtaryn qamtamasyz etu salasynda öz mındetın jüzege asyrady. Jūmys künı ötken tıkelei tıldesu barysynda Astana qalasy Ädılet departamentı bastyǧynyŋ orynbasary Jaqsybek Tökeev oqyrmandarmen osy jäne özge de mäseleler töŋıregınde oi bölıstı.
– Sälemetsızder me, bügıngı taŋda elımızde demografiialyq jaǧdai jaqsarǧanyn körıp otyrmyz. Osyǧan orai balanyŋ tuuyn tırkeuge arnalǧan sūraqtar jiı tuyndaidy. Mäselen, bız jūbaiymyz ekeumız zaŋdy nekege tūrǧan joqpyz. Jaqynda närestelı boldyq. Bıleiın degenım: balamyzdyŋ qūjaty qalai tırkeledı?
– Sızder zaŋdy türde nekelespegenderıŋızben, düniege kelgen näreste qūjatsyz qalmaidy. Özın balanyŋ äkesımın dep tanityn adam, balanyŋ anasymen bırlesıp ötınış jazu arqyly äkelıktı anyqtap alǧan soŋ, balaǧa tuu turaly kuälık ala alady.
Al, balanyŋ şeşesı jalǧyzılıktı ana bolǧan jaǧdaida, «äkesı turaly mälımetter» onyŋ aituynşa jazyluy da, jazylmauy da qarastyrylǧan. Qysqasy, türlı jaǧdailarmen bala düniege kelmei tūryp, nekege otyruǧa ülgermegen ata-analar bala tuylǧan soŋ äkelıktı anyqtau faktısın zaŋdy türde räsımdeidı. Qalamyzda osyndai 2 myŋǧa juyq fakt oryn alǧan.
– Balany tırkeu kezınde jeke säikestendıru nömırı qosa berıle me?
– İä, AHAT organdarymen tuylǧan balaǧa berıletın tuu turaly kuälık «AHAT» tırkeu punktı arqyly jüzege asady. «Jeke tūlǧa» aqparttyq jüie arqyly balaǧa tuudy tırkeu kezınde avtomatty türde jeke säikestendıru nömırı berıledı. Būl nömır balaǧa bır ret qana berıledı.
– Jaqsybek Adambosynūly, bügıngı künı elektrondy ükımet portaly ıske qosylǧanynan habardarmyz. Sızderge portal arqyly ötınışter jiı tüse me?
– Qazır tehnologiianyŋ damyǧan zamany ǧoi, azamattar qūjat tırkeuge ǧalamtordyŋ mümkındıgın molynan paidalanuda. Tırkeudıŋ būl jaŋa jüiesın paidalanu azamattardyŋ uaqyttaryn ünemdeuge öte tiımdı. Elektrondy ükımet portaly arqyly AHAT salasyna balanyŋ tuuyn tırkeuge, nekege otyruǧa, özara kelısım bo-iynşa nekenı būzuǧa, türlı azamattyq hal aktılerı turaly anyqtamalar, qaitalap qūjat aluǧa ötınışter berılude.
Bügıngı künı osy elektrondyq ükımet portaly arqyly 80-nen asa nekege otyruǧa ötınış berılse, 130-dan astam balanyŋ tuuy tırkeldı. Aldaǧy mındetımız – halyqqa elektrondy ükımet qyzmetın nasihattaudy jalǧastyru.
– Elımızde neke turaly jaŋa kodeks bar eken. Aityŋyzşy, AHAT organdary tek üilenu toiyn tırkeumen qatar basqa da qandai jūmystarmen ainalysady?
– Joǧaryda atalǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ «Neke (erlı-zaiyptylyq) jäne otbasy turaly» kodeksı üstımızdegı jylǧy qaŋtar aiynyŋ 18-nen bastap öz küşıne endı. Bügıngı künge deiın osy joǧaryda atalǧan bölımder arqyly 16 myŋǧa juyq balanyŋ tuuy tırkelse, 7 myŋǧa juyq otbasy qūryldy.
Astana qalasy Ädılet departamentı zaŋdy tūlǧalardy, jyljymaityn mülıkke qūqyqtardy, mäslihattardyŋ, äkımdıkterdıŋ jäne äkımderdıŋ normativtık qūqyqtyq aktılerın tırkeu, sondai-aq, Qazaqstan Respublikasynyŋ normativtık-qūqyqtyq aktılerın memlekettık esepke aludy jäne olardy baqylaudy jüzege asyrady. Qūqyqtyq kömek pen zaŋgerlık qyzmet körsetudı ūiymdastyru jäne qūqyqtyq nasihatty qamtamasyz etedı. Baǧalau qyzmetı salasyndaǧy memlekettık baqylaudy jüzege asyrady. Ziiatkerlık menşık qūqyǧyn qorǧau salasynda ıs-şaralardy ūiymdastyrady jäne ötkızedı. Sondai-aq, Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋyna säikes, äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar turaly ıster boiynşa öndırıstı jüzege asyrady.
– Jaqsybek Adambosynūly, aramyzda qūqyqtyq sauatynyŋ tömendıgınen zardap şegıp jürgen azamattar az emes. Olarǧa qandai kömek bere alasyzdar?
– Ädılet departamentı men qalamyzdaǧy Almaty, Esıl, Saryarqa audandyq Ädılet basqarmalarynyŋ ǧimarattarynda halyqqa tüsınıktı etıp jazylǧan türlı aqparattar, ötınış ülgılerı, senım telefondar körsetılgen aqparat oryn alǧan. Sonymen qatar, kündelıktı mamandar tarapynan telefon arqyly keŋester berıledı. Kez kelgen azamat öz sūraǧyna bızdıŋ mamandardan jauap ala alady. Jyl basynan berı qalanyŋ barlyq memlekettık organdarynyŋ qatysuymen türlı döŋgelek üstel, kezdesuler, seminarlar ūiymdastyrylyp keledı. Onda ziiatkerlık menşık qūqyǧy salasyndaǧy qylmystar men qūqyq būzuşylyqtardyŋ aldyn alu, jolyn kesu mäselelerı jan-jaqty talqylandy. Ziiatkerlık menşık qūqyǧy jönındegı memlekettık saiasatty jüzege asyruǧa baǧyttalǧan jūmystar öz jalǧasyn tabady.
– Ädılet departamentınıŋ negızgı qyzmetterınıŋ bırı – tūrǧylyqty halyqqa qūqyqtyq zaŋgerlık kömek körsetu emes pe? Endeşe, osy baǧytta jūmystar jürgızude mekemelerıŋızde memlekettık tıl qai deŋgeide qoldanylady?
– Elbasymyz «Qazaqstannyŋ bolaşaǧy – qazaq tılınde» dep, memlekettık tıldıŋ elımızdegı orny men bolaşaǧyn naqtylap berdı. Prezidentımız özınıŋ dästürlı Joldauynda da «2020 jylǧa qarai memlekettık tıldı bıletın qazaqstandyqtar sany kemınde 95 paiyzdy qūrauy tiıs» degen bolatyn. Sondyqtan, bız jūmys atqaryp otyrǧan mekeme de memlekettık tıldıŋ qoldanu aiasyn keŋeituge, ony nasihattau men damytu üşın ıs-şaralar atqaruda. Ädılet mamandary memlekettık tıldı meŋgeru, bılıktılıkterın arttyrudy negızgı nazarda ūstap, memleketımızde qoldanylyp jürgen zaŋnamalarǧa säikes jūmystaryn atqaryp keledı. Is-qaǧazdary qazaq tılınde jürgızılıp, jūmys josparlary, kırıs-şyǧys qūjattar ıs nomenklaturasyna säikestendırılıp memlekettık tılde jasaqtalǧan. Ūiymdastyru jūmysynyŋ täsılderı men türlerı jetıldırılıp, halyqqa sapaly qyzmet körsetu turaly naqty şaralar belgılenıp oryndaluda. Tūrǧylyqty halyqqa tūraqty türde qoldanystaǧy zaŋnamalar töŋıregınde qyzmetkerler tarapynan qūqyqtyq tüsındıru jūmystary, zaŋgerlık keŋester berılıp, türlı taqyryptarda döŋgelek üstelder ūiymdastyrylyp, qala mekemelerınde, mektepterde därıster jürgızu arqyly ıs-şaralar jiı ötkızılude. Qūjat räsımdeu kezınde zaŋdylyqty basty nazarda ūstau, sybailas jemqorlyq körınısterın boldyrmau, onyŋ jolyn kesu Ädılet departamentı mamandarynyŋ negızgı mındetı.
– Ziiatkerlık menşıktı qorǧau salasy boiynşa qandai jūmystar atqarylǧanyn bıluımızge bola ma?
– Ziiatkerlık menşık qūqyǧyn qorǧau bölımı Astana qalasynyŋ qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerımen bırlesıp (QR Ädılet ministrlıgınıŋ №297, Ekonomikalyq qylmys pen jemqorlyqqa qarsy küres Agenttıgı tö-raǧasynyŋ 15.12.2010 j. № 202 jäne QR Işkı ıster ministrınıŋ 22.12.2010 j. № 523 «Ziiatkerlık menşık salasyndaǧy ädılet, qarjy polisiiasy jäne ışkı ıster organdarynyŋ özara ärekettesu tärtıbı» būiryǧyna säikes) 19 reidtık ıs-şaralar ötkızdı. Nätijesınde, barlyǧy 28781600 teŋgenı qūraityn 47637 DVD- CD diskılerı, 16 pornografiialyq mazmūndy diskıler, 3 jüielık blok anyqtalyp, zaŋsyz ainalymnan tärkılendı. 4,2 mln. teŋgege nūqsan kelıtırıldı. 3 astyrtyn sehtyŋ qyzmetı toqtatyldy, audiovizualdy kontrafaktılı önım saqtaityn 1 qoima anyqtaldy.
Üstımızdegı jyldyŋ 10 qyrküiegınde jospardyŋ 11 tarmaǧyn oryndau maqsatynda Astana qalasy Işkı ıster departamentınıŋ «K» bölımımen, «STV» jäne «7 kanal» agentıkterınıŋ aqparattyq qoldauymen barlyǧy 6 000 000 teŋgenı qūraityn 20 000- nan astam kontrafaktılık önımder jariia türde joiyldy. Bekıtılgen ıs-şaralarǧa säikes, Astana qalasynyŋ Bılım jäne Mädeniet basqarmalarymen bırlesıp qalalyq baiqaular ötkızıldı. Qūqyqtyq tüsındıru jūmysy barysynda avtorlyq qūqyqtyŋ būzyluy, tauarlyq belgıler men firmalyq ataulardyŋ zaŋsyz paidalanyluy, böten tauarlar men önımderdıŋ jasandy jasaluyn boldyrmau üşın, qoǧamda adamgerşılık-qūqyqtyq sanany qalyptastyru maqsatynda bölım küşımen türlı qalalyq mekemelerde ziiatkerlık menşık qūqyǧyn qorǧau zaŋyn tüsındıru taqyryptarynda 53 leksiia oqyldy, 19 döŋgelek üstel, 31 seminar ötkızıldı. Telearnalar men radioda ol jönınde aqparat berıldı. Ädılet ministrlıgı men Astana qalasy Ädılet departamentınıŋ Veb-saityna 64 maqala jariialandy.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
