«Aqyryn jürıp, anyq bas» dep ūly Abai atamyz aitqandai, ūltymyzdyŋ tılın, salt-dästürın damytu jolynda auyzdyǧa söz, attyǧa jol bermei jalyndap, qyzyl keŋırdek aiqaiǧa salynyp körgen emes, qaita ol özımen niettes, tılektes, pıkırles qoǧamdyq bırlestık müşelerımen, ǧalymdarmen, bylaiǧy dos-jarandarmen oi bölısıp, aldy-artyn baǧdarlap, ortaq mämılege kelgende ǧana bolaşaq tyndyrar ısın asyqpai, baiyppen jüzege asyratyn ornyqty jan – ol Änuarbek Qaikenūly.
Olai deuımızdıŋ basty sebebı, mıne, oǧan da otyz jyldyŋ qarasy bolypty, bız bıletın Änuarbek Eraly salmaqty mınezınen bırde-bır auytqyp körgen emes. Änuarbek 1952 jyldyŋ 1 nauryzynda Jolymbet rudnigı şahterınıŋ otbasynda dünie esıgın aşty. Ol kezde öndırısı bar eldı mekemelerde orys tıldıler basym bolatyn. Altyn kenışınıŋ ortalyǧy bolǧan Jolymbette sol qatarǧa jatatyn. Būl jerde balabaqşalarda, mektepterde balalardyŋ köpşılıgı resmi tılde tärbielenıp, bılım alatyn. Ol kezde Jolymbette bır ǧana qazaq mektebı bolatyn. Menıŋ tūspaldauymşa, Änuarbektıŋ ösken ortasy qazaqi ortadan görı orys tıldılerdıŋ ortasy boldy. Maqala keiıpkerı erte 14 jasynda eŋbekke aralasypty. Şopan, qūrylysta qara jūmys siiaqty qol eŋbegın qajet etetın salada şyŋdalyp, jetpısınşı jyldardyŋ basynda Otan aldyndaǧy mındetın oryndap kelgennen keiın romantika ızdep geologiia barlau salasynda eŋbektenıptı.
«Keleşek – ülken qalanyŋ ırı öndırıs oryndarynda» dep boljaǧan jiyrmadan jaŋa asqan, eŋbekte ysylǧan jas jıgıt Selinogradtyŋ ırı öndırıs oşaǧy – «Selinselmaş» zauytyna jūmysqa ornalasady. Osynda eŋbek ete jürıp, qatardaǧy tokarden uchaske bastyǧyna deiın köterıldı. Ol kezde basqaru jūmystaryna bızdıŋ ūlttyŋ ökılderı öte sirek köterıletın. Bılımsız jol joq ekenın tüsıngen Änuarbek Qaikenūly jūmyspen qatar maşina jasau tehnikumyn bıtırıp alady. Keiın ülken zauyttyŋ ortaq gazetı – «Maşinostroitel» basylymy redaktorynyŋ orynbasary qyzmetın atqarady. Endı joǧary bılımdı aŋsaǧan saqa azamat Euraziia ūlttyq universitetınıŋ qazaq tılı men ädebietı fakultetıne syrttai oquǧa tüsıp, jaqsy nätijemen tämamdady.
Eŋbek pen bılımdı qatar alyp jürgen Änekeŋ qalanyŋ qoǧamdyq jūmysyna da belsene aralasady. Ötken ǧasyrdyŋ 80-jyldarynyŋ aiaǧy, kommunistık partiia üstemdıgınıŋ älsırei bastaǧan kezeŋı, orys tılınıŋ bızdıŋ elımızde däurenı jürıp tūrǧan kezde, keleşek bas qalada «Tıl men mädeniet» qoǧamyn ūiymdastyruşylardyŋ bırı boldy. Ekı myŋynşy jyldan bastap qaita qūrylǧan Astana qalalyq «Tıl jäne mädeniet» qoǧamynyŋ töraǧasy qalada ūltaralyq qatynastardy jaqsartu mäselelerıne öz ülesın qosyp jür. Osy eŋbekterı eleusız qalǧan joq, bırneşe memlekettık jäne memlekettık emes ūiymdardyŋ marapatyna ie boldy.
Änuarbek Qaikenūly 70 jasqa taiasa da, eŋbekten qol üzgen joq. Eŋbektıŋ de halyqqa öte qajet türı suretke tüsırumen ainalysady. Foto degenıŋız jazba tarihynda qūndy ǧoi dep oilaimyn. Olai deitınım, suret arqyly keiıpkerdıŋ kelbetın, ainalasyn körıp, sol kezeŋdı közıŋe elestetuge bolady. Mysaly, Ahmet Baitūrsynūlynyŋ mereitoiy qarsaŋynda bırneşe fotolary jariialanyp jatyr. Sol suretterı arqyly Ahaŋnyŋ halqy üşın qandai zor eŋbek sıŋırgenın baiqauǧa bolady. Sondyqtan Äneke, osy jūmysyŋyz halyqqa kerek, jalǧastyra berıŋız!
Änuarbek Qaikenūly – Saryarqanyŋ ülken otbasynyŋ bäiteregı dep tanuǧa bolady, asyl jary, qūt-baǧy Lätipa men ūl qyz tärbielep, nemere süigen, öz ortasynda syily da mereilı jandar.
Erkın DÄUEŞŪLY,
Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı,
qalalyq Ardagerler keŋesı janyndaǧy media-top müşesı
