Kemel Toqaev – detektiv atalatyn bır janrdyŋ bas iesı. Tūtas ädebiettı aitpai-aq, bır detektiv janryn alsaq ta Kemel aǧanyŋ qazaq ädebietıne az eŋbek jasamaǧanyna köz jetkızemız. Kemel Toqaev – detektivtık janrdyŋ qazaq ädebietındegı jalǧyz klassigı. Kemel aǧaǧa deiın būl janr qozǧausyz jatyr edı desek, ötırık bolady. Onda Kemel Toqaevty janrda jalǧyz şapqan jüirık etemız… Qazaq ädebietınde detektivtık şyǧarmany jazuşylar olar bırsypyra – Jūmabek Edılbaev, Qalmūqan İsabaev, Nyǧmet Tölendiev, Älıbek Faizulla, taǧy basqalar. Bıraq, olar detektivtık ädebiettı jerıne jetkıze almady.
Jazuşylar odaǧy «Detektivtık ädebiet konsultanttyǧyn» öz aiaǧymen jügırıp jürıp, aşqan, salanyŋ jazuşylarynyŋ jyly ūiasyna ainaldyrǧan adam – Kemel Toqaev!
Jazuşylar odaǧy men Işkı ıster ministrlıgın yntymaqtastyryp detektivtık şyǧarmalarǧa bäige jariialatqan adam – Kemel Toqaev!
Qazaq detektivtık şyǧarmalarǧa jariialaǧan bäigenı atqan jebesın ondyqqa tigızıp, talai ılgen jalǧyz qara – Kemel Toqaev!
Bükılodaqtyq osyndai ekı salanyŋ basyn bırıktırıp jariialanǧan konkurstan bas bäigenı alǧan da qazaq jazuşylarynan şyqqan jalǧyz daraŋyz – Kemel Toqaev!
Detektivtık ädebiet. Kezınde älemdık detektiv «Detektivtık janr klassikterı» atauymen öz aldyna bır seriia bolyp jaryq körgen.
Kezınde orystyŋ «Detektivtık janr klassikterı» atauymen taǧy bır kıtaphana jasaqtalǧan.
Kezınde KSRO Işkı ıster ministrlıgı milisiia ömırınen jazylǧan şyǧarmalar seriiasyn da qalyptastyrǧan.
Kezınde qazaq ädebietı ökılderı «Detektivtık şyǧarmalar klassikasyn» seriia etıp jasaqtai alǧan joq. Bükılodaqtyq bäigeden aty kelgen jalǧyz qalamgerımız – Kemel Toqaev!
Detektivtık şyǧarmalardy öner tūtyp, talǧam tarazysyna tartyp ölşegende ekı-üş jazuşyny ölşem tūtuǧa bolar. Bırı – ataǧy jer jarǧan Konon Doil, ekınşısı – arǧy ata-tegı reseilık Jorj Simenon. Üşınşısı – detektivke psihologizmdı äkelgen Agata Kristi. Üşeuı – detektivtık ädebietke qarapaiym baiandaudan tartyp, psihologiialyq ışkı iırımge deiın üş türlı mäner äkelgen jazuşylar. Kemel Toqaev – orys ädebietındegı ärıptesı Iýlian Semenov ekeuın bır qosyp aitqanda, Jorj Simenon mektebınıŋ şäkırtterı.
Onyŋ şyǧarmalaryn tosyn oqiǧa, ötkır siujet, aldymen syrtqy tartys, sosyn ışkı tartys (jan arpalysy) erekşelep tūrady.
Şyǧarmalarynda şynaiy ömır bar. Şynaiy ömır şyndyǧy körkem şyǧarmada şeberlıgı kelısıp jatsa, şynaiy öner degen söz!
Keiıpkerlerı – ülken taǧdyr iesı bolyp keledı. Ömırdegı ülken taǧdyr degenımız – önerdegı baitaq mazmūn.
Jalǧan revoliusiianyŋ jalǧan revoliusionerlerı joq onyŋ şyǧarmalarynda. Onyŋ şyǧarmalarynda «ötpelı otyz jylda» el-jūrtty ūmytyp, öz jemsauyn toltyrumen jeksūryn bolǧan polisiia da joq. Onyŋ şyǧarmalarynda revoliusiia jeŋısı de, qoǧamnyŋ kerı ketken kesapaty da «sovettık milisiia» arqyly körsetıldı. «Moia milisiia menia berejet» (V.Maiakovskii) dep jyrlaityn milisiia da – «Et pen süiekten jaralǧan» (S.Mūqanov) adam. Onyŋ da kesırı, kejırı bar, onyŋ da asyl qasiettı kısısı men jalǧan kısılıktı kısımegı aralas. Sonyŋ bärın midai aralastyryp, şynaiy jyrlai bılgen, sol arqyly qoǧamnyŋ mol şyndyǧyn bere bılgen Kemel Toqaev – detektivtık ädebiettıŋ klassigı! Ol – janryn tapqan jazuşy!
Qūlbek ERGÖBEK,
jazuşy-synşy
