Demalys künderı elordadaǧy «Han Şatyr» sauda ortalyǧynyŋ janynda auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı ötıp jür. Sol järmeŋkege baryp, bırneşe ret et satyp aldym. Kıreberıstegı baǧanda: «Siyr etınıŋ baǧasy – 1600 teŋge, jylqy etınıŋ baǧasy – 2000 teŋge» dep jazylyp tūrǧanymen, sörelerdı aralap jürıp, et baǧasyn sūrasaŋ, äkkı alypsatarlar siyr etın 2200 teŋgege, jylqy etın 2500 teŋgege satyp tūrǧanyn köresıŋ. Sonda kım kımdı aldap tūr? Tūtynuşy malyn 12 ai asyrap, arzanǧa satqan şarua aldady ma, älde, «optom» baǧamen arzanǧa satyp alyp, üstemeaqy qosyp satqan alypsatar aldady ma? Osy mäselenı qanşama ret aityp, jazǧanymyzben älı şeşıletın türı joq.
Ai saiyn qanşa kelı et jeimız?
Ūlttyq statistika biurosy mynadai qyzyqty mälımet (2021 jyldyŋ 2 toqsanynyŋ qorytyndysy boiynşa) taratty. Mäselen, elımızdıŋ bır tūrǧyny ai saiyn ortaşa eseppen 6,75 kelı et jeidı eken. Ettı eŋ köp tūtynatyn öŋırler üştıgıne Qaraǧandy (7,97 kelı), Almaty (7,96 kelı) jäne Atyrau (7,68 kelı) oblystary kıredı. Ettı az jeitın aimaqtarǧa Şymkent (4,1 kelı), Türkıstan oblysy (4,94 kelı), Qyzylorda oblysy (5,47 kelı) jatady. Bır tūrǧyny ai saiyn 6,73 kelı et jäne et önımderın tūtynatyn Nūr-Sūltan qalasy būl reitingte 12-şı orynda tūr. Qoş delık.
Kımge senemız: Ministr Qaraşökeevke me, alypsatarlarǧa ma?
Bızdıŋ aqjaǧalylar keide oilanbai söileidı. Ötkende Auyl şaruaşylyǧy ministrı Erbol Qaraşökeev «Elımızde etpen özımızdı 100 paiyz qamtamasyz etıp otyrmyz. Bıraq ettıŋ baǧasy qymbattaidy» degen mälımdeme jasady. Ministr özınıŋ sözıne özı qarsy şyqqanyn bıle me eken, dedık te qoidyq. Jurnalisterdıŋ ettıŋ baǧasy nege ösıp jatyr degen sūraǧyna jauap bergen Erbol Qaraşökeev: «Siyr etımen özımızdı – 97 paiyz, qoiy etımen – 100 paiyz, jylqy etımen 97 paiyz qamtamasyz etıp otyrmyz. Işkı naryqtaǧy etke degen sūranys tolyǧymen elımızde öndırılgen kölemmen jabylady. Şetelderden äkelıp jatqan ettıŋ kölemı köp emes» dep jauap qaiyrdy.
Bır qyzyǧy, köktemde ettıŋ jetıspeuşılıgı tuyndamaidy degen ministr baǧanyŋ ösuı yqtimal dep ekıūştylau söiledı. Ol baǧanyŋ qymbattauyna jem-şöptıŋ qūnynyŋ ösuı sebep bolady degen belgısızdeu boljam jasady. «Et öndırıp jatqan şarua qojalyqtary şyǧyndaryn öteuı kerek qoi. Sondyqtan ettıŋ baǧasy ösedı dep josparlap otyrmyz. Bıraq qatty ösuı bolmaityn şyǧar» dep dolbarlady E.Qaraşökeev. Sonda deimız-au, qūzyrly ministrlıktıŋ basşysy et öndırısıne qatysty ahualdy bılmei, joramaldap söilegenı nesı? Jyl saiyn agroönerkäsıptık keşenge, sonyŋ ışınde mal şaruaşylyǧyn damytuǧa milliardtaǧan qarajat bölınedı. Maldyŋ jem-şöbın jinauǧa ketetın jūmystarǧa bölıngen nesie aqşa men järdemaqşada esep-qisap joq. Sonda da būl sala eŋsesın tıktei almai otyr.
2022 jyldyŋ basynda et baǧasy taǧy qymbattaidy degen boljam aityluda. Sebebı jem-şöp pen janar-jaǧarmaidyŋ qūnynyŋ ösuı ettıŋ baǧasyna äser etedı deidı mamandar. Otandyq fermerler qazırdıŋ özınde osy jaǧdaidy eskerıp, qolyndaǧy bar malyn jappai satuǧa şyǧaruda. Baǧany ösırudıŋ negızgı faktory – fermerlerdıŋ jem-şöpke jūmsaǧan şyǧyny. Mäselen, 2020 jyldyŋ qazanynan biylǧy qazan aiyna deiın arpanyŋ bır tonnasynyŋ qūny 53 myŋ teŋgeden 95 myŋ teŋgege deiın qymbattaǧan. Üşınşı klastaǧy bidaidyŋ qūny 87 myŋ teŋgeden 120 myŋ teŋgege deiın ösıptı. Bärıne sebep – egın tüsımınıŋ azdyǧy.
Bidai men arpamen qatar kädımgı şabyndyqtaǧy şöptıŋ de baǧasy östı. Qalalyq jerlerde bır kölık tırkemesıne tielgen şöptı 20 myŋ teŋgege pūldasa, auyldyq jerlerde onyŋ qūny 35-40 myŋǧa deiın jettı. Osyny körıp otyrǧan fermerler maldyŋ basyn azaituǧa kırıstı. Sonyŋ nätijesınde sūranystyŋ artuy baǧaǧa jaǧymsyz yqpal etude. Būl, äsırese, mal basyn tıkelei saudalauda anyq baiqalyp otyr. Elordanyŋ bazarlarynda da ettıŋ qūny – 2300-2500 teŋge kölemınde. Al järmeŋkege äkelıp, öz önımderın saudalaǧan önım öndıruşıler siyr etınıŋ kelısın 2000-2300 teŋgeden satady.
2022 jyly baǧa taǧy ösedı
Sarapşy mamandar jyldyŋ soŋynda jäne keler jyly ettıŋ baǧasy 2-2,5 esege deiın qymbattaitynyn boljauda. Qazaqstan et öndıruşıler odaǧynyŋ atqaruşy direktory Asqar Jūbatyrov qystygünı ettıŋ baǧasynyŋ ösuıne naryqtaǧy önımnıŋ azaiuy sebep bolatynyn aitady. «2021 jyldyŋ soŋyna deiın siyr etınıŋ baǧasy är kelısıne 3000 teŋgeden aspaidy. Bıraq ösırgen malyna kürt qymbattaǧan jem-şöp satyp alǧan soŋ, ettıŋ är kelısıne köbırek qūn sūraidy. Biyl ettıŋ ortaşa baǧamen satylǧanynyŋ sebebı, onyŋ qūramyna ötken jylǧy jem-şöptıŋ qūny kırdı. Būryn onyŋ tonnasy 60-70 myŋ teŋge bolsa, qazır ol 120 myŋǧa deiın artty. Demek, keler jyldyŋ soŋynda siyr etınıŋ bır kelısı 4000 teŋgeden satylady degen söz» deidı A.Jūbatyrov.
Būrynǧy Auyl şaruaşylyǧy ministrı Asyljan Mamytbekov qazır fermerlerdıŋ būzaulaityn siyrlardy jappai soiuǧa jıberuı et naryǧyndaǧy ahualdy odan ärı uşyqtyrady dep sanaidy. «Qazır jūrt jappai malyn soiyp, satyp jatyr. Mäselen, olar ögızderdı ǧana emes, süt, et beretın būzaulaityn siyrlardy da jappai etke ötkızude. Būl – qymbatşylyqtaǧy tyǧyryqtan şyǧudyŋ bırden-bır joly. Alaida fermerlerdı jeŋıldıkpen nesieleu jäne järdemaqşamen qamtamasyz etu mäselesın tezdetıp şeşpesek, töldeitın maldardyŋ 30 paiyzy etke ötkızıluı mümkın. 2021 jyly 1 qazandaǧy sanaq boiynşa, elımızde bar-joǧy 1 mln 73 myŋ bas būzaulaityn siyr bolsa, sonyŋ ışınde 500 myŋǧa juyǧy soiylyp, mal basynyŋ azaiuyna äkeledı» deidı A.Mamytbekov. Bıraq Ükımet būl mäselege basyn qatyryp otyrǧan joq.
Et degende bet bar ma?
Et öndıruşıler odaǧyndaǧy mamandar ettıŋ baǧasy qatty qymbattaityn bolsa, importtyŋ kömegıne süienemız deidı. Bızge import, negızınen, Resei men Belarustan keledı. Aitpaqşy, auyldaǧy qazaqtyŋ malynyŋ sanynyŋ azaiǧanyn mynadai derekterden de köruge bolady. «Et degende bet bar ma?» deitın qazekeŋdı etpen mūhittyŋ arǧy jaǧyndaǧy Paragvai men Urugvai asyrap otyr eken!!! Al endeşe! «2019 jyldyŋ qaŋtar-tamyz ailarynda Qazaqstan 42 mln-nan astam AQŞ dollaryna ırı qara maldyŋ etın satyp alǧan. İmporttyq önımder Belarus, Ukraina, Resei jäne Paragvaidan jetkızılgen. Sondai-aq Qazaqstan 3,4 mln AQŞ dollaryna Urugvai, Argentina, Bolgariia, Moŋǧoliia, İslandiiadan jylqy etın satyp alǧan» dep jazady «LS» saity. Sonda qazaqtyŋ öz malynyŋ etı qaida? Auylda mal ösıretın jūrttyŋ bärı mal-janyn satyp, qalaǧa köşıp ketken be degen oiǧa qalasyŋ…
Elımızdıŋ bır tūrǧyny ai saiyn ortaşa eseppen et jeidı
Qaraǧandy oblysy 7,97 kg (-1,9%)
Almaty oblysy 7,96 kg (-2,2%)
Atyrau oblysy 7,68 kg (7,7%)
Şyǧys-Qazaqstan oblysy 7,58 kg (-7,8%)
Aqmola oblysy 7,57 kg (-6%)
Pavlodar oblysy 7,26 kg (+4,9)
Almaty q. 7,2 kg (+6,5%)
Soltüstık-Qazaqstan oblysy 6,96 kg (+7,1%)
Maŋǧystau oblysy 6,88 kg (-8,9%)
Jambyl oblysy 6,84 kg (+13%)
Nūr-Sūltan q. 6,73 kg (+3,5%)
Qostanai oblysy 6,55 kg (+7,6%)
Aqtöbe oblysy 6,26 kg (-0,5%)
Qyzylorda oblysy 5,47 kg (+1,5)
Türkıstan oblysy 4,94 kg 9+0,5%)
Şymkent q. 4,1 kg (-10,1%)
