Bır kezde İzrail memleketın köp jyldar boiy basqarǧan Goldy Meirdıŋ estelıgın oqyǧan edım. Onyŋ: «Ömırdegı eŋ baqytty şaǧym – BŪŪ-nyŋ şeşımımen İzraildıŋ öz aldyna derbes memleket bolyp qūrylǧanyn estıgen qarapaiym evreiler közderınıŋ jasyn tyia almai, jerdı aimalai qūşyp süigenderın körgen tūsym» dep aǧynan jarylǧany esımde qalypty. Otan süigıştıktıŋ naǧyz ülgısı emes pe būl?! Evreilerdıŋ osy qasietı kölınen şölı basym qūmdy aimaqty bügınde güldengen aldyŋǧy qatarly memleketke ainaldyryp otyr.
Täuelsızdıktıŋ tättı dämın tatudy taǧdyr Qazaq elıne de jazypty. «Bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq» dep atalatyn Elbasynyŋ Qazaqstan halqyna arnaǧan biylǧy Joldauynda mynadai tūjyrym bar: «Ata-babalarymyzdyŋ san myŋ jyldan bergı asyl armany – tūrmysy baquatty, tütını tüzu ūşqan, ūrpaǧy erteŋıne senımmen qaraityn baqytty El bolu edı. Bız armandardy aqiqatqa ainaldyrdyq. Mäŋgılık eldıŋ ırgetasyn qaladyq. Täuelsızdıkpen bırge halqymyz mäŋgılık mūrattaryna qol jetkıze aldy». Endıgı qasiettı de qasterlı mındet – Qazaqtyŋ Mäŋgılık ǧūmyry ūrpaqtyŋ Mäŋgılık bolaşaǧyn baiandy etu.
Ärine, osy tüpkılıktı maqsatqa qol jetkızudıŋ san aluan joly, är kezeŋge laiyq özınıŋ taktikasy bar. Sol köp joldardyŋ bırı ärı qarabaiyry – tek qazaqtyŋ ǧana joǧyn joqtau, «men qazaqpyn, sondyqtan, qazaqty ǧana qoldaimyn. Özge ūlttar qazaqtyŋ yŋǧaiymen ömır sürıp, jūmys ısteuı tiıs» degen prinsipke süienu. Tömengı buynda kei tūsta ǧana ıske asyruǧa bolatyn būl prinsip memlekettık deŋgeide ülken qan tögıske alyp keledı. Ukrainada bolyp jatqan qaiǧyly jaǧdailar sonyŋ aiqyn bır körınısı. Respublikamyzdaǧy halyqtyŋ qyryq paiyzǧa juyǧyn qūrap otyrǧan özge ūlt ökılderı – tyqsyruǧa, tömendetuge şydap otyra beretın qarabaiyr tobyr emes, qazırgı zamannyŋ bılımdı, qajyrly adamdary.
Sonymen qatar, qazır keibır adamdar tek qazaqjaqtas (prokazahskii) saiasat jürgızu kerek deidı. Būl älı saiasi sauatymyzdyŋ tömendıgınen bolu kerek. Tek qazaqtyŋ ǧana müddesın esepke alu nietı respublikamyzdyŋ demografiialyq, geosaiasi jaǧdailaryna säikes belgılı därejege deiın ǧana oryndaluy mümkın ekendıgın de ūmytpaǧanymyz jön.
Demek, būl mäselenı şeşudıŋ özge joldaryn ızdestıru kerek. Mynany da este ūstaǧan läzım: Täuelsızdıkke qol jetkızgennen görı, ony ūstap tūru äldeqaida qiyn. Būl – älem keŋıstıgınde ǧūmyr keşken talai halyqtyŋ basynan ötken tarihi şyndyq. Özara alauyzdyq pen jan-jaqqa tartqan berekesızdık talai eldıŋ taǧdyryn qūrdymǧa jıbergen. Sondyqtan, bız özgenıŋ qatelıgınen, ötkennıŋ taǧylymynan sabaq ala bıluge tiıspız.
Ata-babalarymyz ejelden el bırlıgın, qara qazan, sary auyz balanyŋ tynyştyǧyn, aǧaiynnyŋ tatulyǧyn maqsat tūtqan. Bügınde osynau igı niet köne köz qariialarymyzdyŋ: «ymyra-bırlıgımızden aiyrmasyn» degen batasymen jalǧasyp jatqany da tegın emes. Endeşe, elımızdıŋ syrtqy jäne ışkı qalyptylyǧyn tūraqty türde qamtamasyz etu mäselesı Elbasymyzdyŋ ūdaiy nazarynda boluyn kezdeisoq dep aita almaisyŋ. Osy tūsta esıme «İ» dep atalatyn aŋyz äŋgıme tüsıp otyr. Äŋgıme jelısı mynaǧan saiady. Pamir taularynda «İ» degen bır ärıp atauymen atalatyn şaǧyn taipa mekendep, olar tek öz tılderınde tüsınısıp, öz salt-dästürlerın ǧana ūstanatyn körınedı. Al, osy bır şaǧyn taipany bar bolmysymen saqtap qalu özderın örkeniettı qoǧam sanaityn ortaǧa ülken syn ärı paryz eken.
Mümkın, mūny sonşama baiandaityn uaqiǧa dep te aituǧa bolmas. Desek te, elımızde jürgızılıp jatqan ūlttyq saiasat tūrǧysynan kelgende, būl äŋgıme qazır öz mazmūnyn tereŋ aşyp otyrǧandai. Qazaqstan tärızdı basym ekı tıldı, ekı dındı, ekı mentalitettı eldı basqaru oŋai emes. Olai bolsa, qazaq jerınde 140 ūlt pen ūlystyŋ ökılderı süttei ūiyp otyrǧany töbeden top etıp tüse qalǧan äldeqandai syi-siiapat emes, kerısınşe, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ öte köregendık saiasatynyŋ tıkelei jemısı dep qabyldaǧanymyz abzal. Öz bastamasymen ömırge kelgen Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ üstımızdegı jylǧy 18 säuırde bolyp ötken HHI sessiiasy barysynda Elbasy myna bır mäselelerge erekşe nazar audardy. Ūly Jambyl aqynnyŋ «Jıgerlı bolsa – er bolar, bırlıktı bolsa – el bolar» degen ūlaǧatty sözın tılge tiek ete kele, Memleket basşysy kelısım mädenietın dästür retınde ūrpaqqa mūra etuge tiıspız dep atap öttı. Sonymen bırge, Prezident ortaq ordamyz –Qazaqstannyŋ bosaǧasyn berık, şaŋyraǧyn biık ūstap, tütının tüzu ūşyru eldık maqsat ekendıgın eskerte otyryp, sonda ǧana «Qazaqstan – 2050» strategiiasynda aitylǧan üzdık 30 eldıŋ qatarynan tabylarymyzǧa nazar audardy.
İä, «damudyŋ syry – bırlıkte, tabystyŋ syry – tırlıkte» ekendıgı bärımızge belgılı. Mūratqa jolyn tapqan jetedı. Eŋbegımızdıŋ janbaǧy bızdıŋ ortaq üiımızdı beibıtşılıktıŋ besıgı etıp, bardy meilınşe baǧalai bıluımızge bailanysty. Älgınde ǧana aitqandai, bızdıŋ otanymyz – ortaq, tılegımız – bır, maqsatymyz – jalǧyz. Ol – jerı güldengen, elı türlengen, damuy jedel, ūrpaǧy kemel Mäŋgılık Qazaqstan! Osy oidyŋ ıske asuynyŋ basty kepılı – halyqtyŋ bırlıgı, eldıŋ tynyştyǧy.
Sonymen qatar, älemdık ekonomikalyq jäne saiasi keŋıstıktıŋ bır bölıgı retınde tanylatyn Qazaqstan üşın qauıpsızdık mäselesı öte kelelı de özektı mäsele ekendıgın taǧy aitpasqa bolmaidy. Sondyqtan eldıŋ qauıpsızdık jäne tūtastyq mäselelerınde bız ünemı qyraǧy boluǧa tiıspız. Būlaişa tūjyrym aituǧa tolyq negız bar. Bılıktı mamandardyŋ arnaiy zertteulerıne süiensek, ekınşı düniejüzılık soǧystan berı älemde 170 ret soǧys örtı tūtanypty. Bügıngı künı tört qūrylyqta 24 jerde soǧys sipatyndaǧy qaqtyǧystar oryn aluda. Alaŋdatarlyǧy sol, qaruly qaqtyǧystar bızben körşıles elderden de boi körsetıp jatqandyǧy, saiasi jäne dıni ekstremizmnıŋ elımızde bel alyp ketu qaupı joq emes ekendıgın ūmytpaǧanymyz abzal. Sondai-aq, Qazaqstandy esırtkı tasymaldau alaŋyna ainaldyruǧa müddelı küşterdıŋ kün ötken saiyn köbeiıp otyrǧanyn qaperde ūstaǧanymyz jön. Saiyp kelgende, osylardyŋ barlyǧy taiau jyldarda bızdıŋ qauıpsızdıgımızge salynar basty synaq bolary aidan anyq. Endeşe, bärıne de daiyn boluymyz kerek.
Iаǧni, qalyptasqan memlekettık jüienı örkendetu, ruhani jaǧynan sanaly közqaras tanytyp, aq pen qarany aiyru jaǧynan kelgende öz ışımızde yqpaly mol jūmystar jürgıze beruımız kerek. Ädıldıgıne jügınsek, Elbasy N.Nazarbaevtyŋ tıkelei basşylyǧymen osy rette memleket tarapynan eldıŋ bolaşaǧy üşın maŋyzy erekşe ıs-şaralar jüzege asyryluda. Qazaqstan öz tarihynda tūŋǧyş ret Qytaimen zaŋdy türde bekıtılgen şekaraǧa ie boldy jäne ol dostyq şekarasyna ainaldy. Reseimen araqatynasymyzdyŋ sipaty da köŋıl tolarlyqtai. Öitkenı, Resei bızge köp körşınıŋ bırı emes. Tamyry tereŋge ketken bailanysty jadymyzdan şyǧarmauymyz kerek. Reseimen serıktestık qarym-qatynasymyz qazır bızdıŋ eldıŋ strategiialyq qauıpsızdıgı şarttarynyŋ bırı bolyp otyr. Būǧan bes ırı memleket derjavalarynyŋ Qazaqstannyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge bergen kepıldıgın qosyŋyz.
Elımızde ūzaq merzımdı investisiia tartu üşın yŋǧaily jaǧdailar jasalynuda. Mäselen, qazır Qazaqstandaǧy investisiianyŋ üşten bırı AQŞ memleketıne tiesılı. Amerikandyq biznestıŋ Qazaqstanǧa qatysyn keŋeite tüsu, demokratiiasy damyǧan eldermen san salaly bailanys jasau da bızdıŋ ūlttyq qauıpsızdıgımızdıŋ kepılı ekenın aita ketu abzal.
Dei tūrǧanmen, būl tūsta barlyǧymyzdyŋ beldı bekem buyp kırısuımızdıŋ kerektıgın de eske sala ketsem artyq bolmas. Būǧan negız de joq emes. Demokratiia berıldı dep artyq söilep, auys qadamdar jasap jatqanymyz barşylyq. Qazaq halqynyŋ belı kötere bermeitın talaptarǧa ündeitınder tabylyp jatyr. Bilık tarapynan nebır atqarylyp jatqan jūmystarǧa tek syni tūrǧydan ǧana baǧa beretınder de jetkılıktı. Osyndaida keibır otandastarymyzdyŋ «öser eldıŋ armany köp, öşer eldıŋ janjaly köp» degen ūlaǧatty ūǧymdy qaperlerıne ılmeitını qynjyltady.
Taǧy da qaitalap aitar bolsam, bızge süttei ūiyǧan tynyştyq, bekem tūraqtylyq qajet. Bügıngı taŋdaǧy tözım men sabyr, erteŋge jetelegen ümıt pen senım, boiymyzdaǧy kısılık pen bılıktılık täuelsızdıgımızdı baiandy etuge baǧyttalsa igı. Olai bolsa, bailyǧymyz da, baqytymyz da bolǧan Mäŋgılık Täuelsızdıgımızdı közdıŋ qaraşyǧyndai saqtai bıleiık, aǧaiyn!
Kenjebolat Joldybai,
saiasattanuşy.
