Qazaqstan Respublikasynyŋ «mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly» Zaŋy Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasyna negızdeledı jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ mındettı äleumettık saqtandyru turaly Zaŋynan jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ özge de normativtık qūqyqtyq aktılerınen tūrady.
Qazaqstan Respublikasynyŋ «Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly» zaŋy 30.06.2017 jyly engızılgen özgerıster men tolyqtyrulardy qosa alǧanda, azamattardyŋ densaulyqty qorǧau turaly konstitusiialyq qūqyǧyn jüzege asyru maqsatynda mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesınde tuyndaityn qoǧamdyq qatynastardy retteidı. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı – densaulyqty qorǧau salasyndaǧy müddelerdı äleumettık qorǧaudyŋ memlekettık jüiesı. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jynysyna, jasyna, äleumettık märtebesıne, tūrǧylyqty jerı men tabysyna qaramastan Qazaqstan Respublikasynyŋ barlyq saqtandyrylǧan azamattaryna medisinalyq jäne därı-därmektık kömek üşın teŋ qoljetımdılıkke kepıldık beredı.
Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru – halyq müddelerın densaulyqty qorǧaudyŋ auru bastalǧanda, jaraqat, jüktılık pen bosanu, mügedektık jäne kärılık kezınde äleumettık qorǧau formasy. Nelıkten densaulyq saqtau jüiesıne reformalar qajet? Bırınşıden, azamattar men jūmys beruşılerdıŋ densaulyqty qorǧauda niettestıktıŋ joqtyǧy. Densaulyqty qorǧaudy qamtamasyz etu mūqtajdyǧy tek memlekettık moinynda jatyr, al azamattarda bolsa öz densaulyǧy üşın jauapkerşılıktıŋ qajettı deŋgeiı qalyptaspaǧan (dispanserleuden uaqytyly ötu, sauyqtyru ıs-şaralaryna qatysu, jaǧymsyz ädetterden bas tartu jäne t.b.). Ekınşıden, densaulyq saqtau jüiesınıŋ qarjylyq tūraqsyzdyǧy. Densaulyq saqtauǧa jūmsalatyn memlekettık şyǧyndardyŋ köbeiuıne qaramastan, qarjylandyru halyqtyŋ medisinalyq kömekke degen üdemelı mūqtajdyqtaryn qanaǧattandyrmaidy. Halyqtyŋ qartaiumen bırge tuu körsetkışı köbeiude, sozylmaly jäne infeksiialyq emes aurular sany ūlǧaiuda, ülken şyǧyndardy qajet etetın jaŋa innovasiialyq tehnologiialardy engızu qarqyndy türde jalǧasyp jatyr. Densaulyq saqtau jüiesın basqarudyŋ nätijelılıgı jetkılıktı deŋgeide emes. Alǧaşqy mediko-sanitarlyq kömek körsetu sapasynyŋ qanaǧattanarlyqsyz deŋgeide boluyna bailanysty, densaulyq saqtaudy qarjylandyru qūrylymynda stasionarlyq kömekke jūmsalatyn şyǧyndar ülesı joǧary – 51% (ESDŪ elderınde būl körsetkış 34% qūraidy). Ülken kezekter jäne medisinalyq qyzmet körsetulerdıŋ qanaǧattanarlyqsyz sapasy adamdardy aqyly klinikalarǧa baruǧa jäne ülken şyǧyndar jūmsauǧa mäjbürleidı. Qartaiumen qosa kürdelı jäne sozylmaly aurulardyŋ köbeiuı densaulyq saqtauǧa jūmsalatyn şyǧyndardyŋ ūlǧaiuyna äkeledı. Densaulyq saqtau jüiesınde aşyqtyqtyŋ jäne naǧyz bäsekelestıktıŋ joqtyǧy, därıgerler men orta buyn medisina qyzmetkerler jalaqysynyŋ tömendıgı medisinalyq qyzmet körsetuler sapasynyŋ jaqsaruyn kıdırtedı. Medisinalyq qyzmet körsetuler sapasyna nauqastar şaǧymdarynyŋ köptıgı, därıgerler bılıktılıgınıŋ jetkılıksızdıgı, auruhanalar men emhanalar jūmysyn ūiymdastyru tiımdılıgınıŋ tömendıgı halyqtyŋ densaulyq saqtau jüiesıne degen narazylyǧyn tudyrady. 2016-2020 jyldarǧa arnalǧan densaulyq saqtaudyŋ «Densaulyq» memlekettık baǧdarlamasyn jüzege asyru halyqty tegıs qamtu jäne äleumettık ädılettılık prinsipın ūstana otyryp, adamdardyŋ qajettılıgıne baǧyttalǧan ūlttyq densaulyq saqtaudyŋ tūraqty jäne qarqyndy damuyna jaǧdai jasauǧa, sapaly medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etuge jäne özınıŋ densaulyǧyn saqtauǧa, nyǧaituǧa degen niettes jauapkerşılıkke baǧyttalǧan. Būl baǧdarlamada tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldı kölemın qarjylandyrudyŋ jaŋa mehanizmın engızu közdelgen.
Tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldı kölemın qarjylandyrudyŋ jaŋa mehanizmı mındettı äleumettık medisinalyq kömek bolady. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı bızdın elımızde niettes qarjylandyru mehanizmın jüzege asyru üşın engızıledı. Niettes qarjylandyruǧa jūmys beruşı men qyzmetker memleketpen bıge salany qarjylandyruǧa qatysady. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru kelesı prinsipterge negızdeledı: 1) Qazaqstan Respublikasynyŋ mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly zaŋyn ūstanu jäne oryndau; 2) audarymdar men (nemese) jarnalardy töleu mındettılıgı; 3) memlekettıŋ, jūmys beruşınıŋ jäne azamattardyŋ niettes jauapkerşılıgı; 4) körsetıletın medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgı men sapalylyǧy; 5) äleumettık ädılettılık; 6) mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesınde qor aktivterın tek medisinalyq kömek körsetuge ǧana qoldanu; 7) qor qyzmetınıŋ jariialylyǧy. Äleumettık ädılettılık jüienıŋ negızgı prinsipı bolyp tabylady, būl prinsip boiynşa barlyq saqtandyrylǧandar üşın kırıs pen jarnalardyŋ mölşerıne, äleumettık märtebesıne, qyzmetı, tūrǧylyqty jerıne qaramastan medisinalyq qyzmet körsetulerdıŋ bırtūtas paketı bırdei qoljetımdı bolady. Osylaişa, MÄMS aiasynda körsetıletın qyzmetter kölemı qorǧa audarylatyn paiyzdarǧa täueldı bolmaidy, ony nauqasqa qajettı emge bailanysty emdeuşı därıger anyqtaityn bolady.
Medisinalyq saqtandyrudy köptegen elder halqy densaulyq saqtau jüiesınıŋ eŋ nätijelı ülgılerınıŋ bırı retınde tanidy. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyrudyŋ tiımdılıgı – densaulyqty qorǧauǧa memlekettıŋ, jūmys beruşılerdıŋ jäne azamattardyŋ jauapkerşılıkte bolatyndyǧy. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı elımızdıŋ azamattaryna medisinalyq qyzmet körsetulerdıŋ tolyq spektrın aluǧa mümkındık beredı. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jaǧdailarynda memleket mynadai mındetterdı özıne alady: elımızdıŋ barlyq azamattary üşın medisinalyq kömektıŋ minimaldy paketın nemese medisinalyq kömektıŋ kepıldı kölemın ūsynu. Qazaqstanda osyndai kömektı 17,4 mln adam nemese el halqynyŋ barlyǧy ala alady. Medisinalyq saqtandyru prinsipterınıŋ bırı – Qazaqstan Respublikasynyŋ mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly zaŋyn ūstanu jäne oryndau. Būl degenımız – audarymdar men jarnalardy töleu mındettı degen söz. Medisinalyq saqtandyru jüiesındegı medisinalyq kömek qūqyǧyna «Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly» zaŋnyŋ 28-babynyŋ 7-tarmaǧyna säikes qorǧa audarymdar men jarnalar tölegen tūlǧalar ie bolady. Memleket özıne medisinalyq saqtandyru qoryna ekonomikalyq belsendı emes halyq üşın halyqtyŋ mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru aiasynda ūsynylatyn medisinalyq kömektı aluy maqsatynda jarnalar töleu mındetın alady. Bızdıŋ elımızde belsendı emes halyq sany 10 mln adamdy qūraidy. Olar – balalar, köp balaly analar, jüktı äielder, jūmys ıstemeitın mügedekter men qarttar jäne t.b. Jūmys beruşıler qyzmetkerlerdıŋ densaulyǧyna qamqorlyq tanytuǧa mındettı, sebebı denı sau jäne nätijelı qyzmetke qabılettı eŋbek resurstary – kez kelgen käsıporyn jetıstıgınıŋ kepılı. Qazaqstan käsıpornynda 5,6 mln adam eŋbek etude, olar üşın qazırdıŋ özınde jūmys beruşıler MÄMS qoryna jarnalar audaruda. Medisinalyq kömek qūqyǧy üşın olarǧa audarymdardy töleu jüzege asyrylmaityn tūlǧalar tölem merzımınıŋ aldyndaǧy 12 aidan ūzaq emes merzımde, aǧymdaǧy jyl üşın belgılengen eŋ az mölşerdegı eŋbekaqynyŋ 5% kölemınde Qorǧa jarnalar töleuge mındettı. Olar üşın Qorǧa audarymdar tüspegen nemese qorǧa jarnalar tölemegen tūlǧalarǧa Qazaqstan Respublikasynyŋ «Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly» kodeksıne säikes tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldı kölemı ūsynylady. MÄMS jūmys ısteitın barlyq elderde jūmys beruşıler eŋbekaqy qorynyŋ 3%-dan 15% kölemınde medisinalyq saqtandyru jüiesıne jarnalar töleidı. Naqty käsıporyndarda jūmys ısteitın nemese jeke käsıbı bar azamattar öz kırısınen audarymdar jasaityn bolady. Barlyq jarnalar men audarymdardyŋ bırtūtas qorǧa salynuy osy elderge qarjylardy maqsatty qoldanuǧa, ūsynylatyn medisinalyq kömek türlerın keŋeituge jäne olardyŋ sapasyn jaqsartuǧa, jäne eŋ bastysy, densaulyq saqtau jüiesınıŋ jarna töleuşıler aldyndaǧy eseptılıgıne qol jetkızuge mümkındık berdı. Osy jaǧdailar medisinalyq saqtandyru jüiesınıŋ tiımdılın qamtamasyz ettı jäne Qazaqstannyŋ taŋdauyna negız boldy.
Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru Qazaqstanda 2018 jyldan bastap engızıledı jäne Qazaqstannyŋ barlyq saqtandyrylǧan azamattaryna jynysyna, jasyna, äleumettık märtebesıne, tūrǧylyqty jerı men tabysyna qaramastan medisinalyq jäne därı-därmektık kömek üşın bırdei qoljetımdılıkke kepıldık beredı. MÄMS artyqşylyqtary: medisinalyq qyzmet körsetulerge jūmsalatyn jeke şyǧyndardyŋ azaiuy; taŋdau erkındıgı – bız klinikany jäne därıgerdı özımız taŋdai alamyz; saqtandyru paketı soma boiynşa şektelmegen jäne jarnaǧa täueldı emes; saqtandyru joǧary tehnologiialyq operasiialardy öteidı. Medisinalyq saqtandyrudyŋ jaŋa jüiesı qoljetımdı emdeludı jäne azamattardyŋ öz taŋdauy boiynşa därıgerdıŋ qabyldauynan bastap tereŋ tekseruler men baǧaly operasiialarǧa deiıngı mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru paketı şegındegı barlyq qyzmetter körsetıletın kez kelgen memlekettık nemese jekemenşık klinikalarda medisinalyq kömekke degen qūqyǧyn qamtamasyz etedı. Barlyq qyzmet körsetuler boiynşa şyǧyndar Qor esebınen öteledı.
Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru aiasynda saqtandyrylǧan azamattarǧa körsetıletın medisinalyq qyzmet türlerı: ambulatoriialyq-emhanalyq kömek: emhanalarda emdelu, därıgerlerdıŋ qabyldauy, laboratoriialyq qyzmet körsetuler, diagnostika men manipuliasiialar. Stasionarlyq kömek: josparly tärtıpte auruhanalarda emdelu. Stasionardy almastyratyn kömek: kündızgı stasionarlarda emdelu. Joǧary tehnologiialyq medisinalyq qyzmetter: kürdelı jäne bıregei medisinalyq tehnologiialardy qoldanumen jüzege asyrylatyn medisinalyq kömek. Därılık qamtamasyz etu: ambulatoriialyq-emhanalyq kömek körsetu kezınde jüzege asyrylady. Medbikelık kütım: şaldyqqan auru saldarynan özın-özı kütuge qabıletsız, basqalar tarapynan körsetıletın üzdıksız kütım men tekseruge mūqtaj adamdarǧa körsetıletın kömek. Palliativtık kömek: jazylmaityn, ömırge qauıptı jäne auyr ötetın aurularǧa şaldyqqan nauqastardyŋ barynşa mümkın bolatyn jailylyqtaǧy ömır sapasyn qamtamasyz etu. Saqtandyrylmaǧan azamattar üşın: äleumettık maŋyzy bar aurular (onkologiialyq aurular, tuberkulez, qant diabetı jäne t.b.) men tötenşe jaǧdailar kezınde körsetıletın jedel järdem jäne sanitarlyq aviasiia, profilaktikalyq ekpeler. Qalai mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyrudyŋ qatysuşysy boluǧa bolady? Eger Sız nemese Sızdıŋ jūmys beruşıŋız ūdaiy mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru Qoryna audarymdar jasap otyrsaŋyz, onda sız osy baǧdarlamanyŋ qatysuşysy bola alasyz. Sondai-aq, obektivtı sebepterge bailanysty eŋbek ete almaityn azamattar mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyrudyŋ qatysuşysy bola alady. Mynadai jaǧdailarda tūlǧalar üşın tölemderdı memleket jüzege asyratyn bolady: Ūly Otan soǧysynyŋ qatysuşysy, mügedekterge; jūmys ıstemeitın mügedek; zeinetker; «Altyn alqa», «Kümıs alqa» alqalarymen, I nemese II deŋgeidegı «Ana daŋqy» ordenderımen marapattalǧan, «Batyr ana» ataǧyn alǧan köp balaly analarǧa; jūmys ıstemeitın jüktı äiel, sonymen qatar, üş jasqa deiıngı bala( balalar) tärbiesımen ainalysuşy jūmys ıstemeitın tūlǧa, bala tuuyna, jaŋa tuǧan närestenı asyrap aluǧa, bala 3 jasqa tolǧanǧa deiıngı bala kütımıne bailanysty demalystaǧy tūlǧalarǧa; bala; internat ūiymdarynda oqityn jäne tärbielenetın tūlǧa; tehnikalyq jäne käsıptık, orta bılımnen keiıngı, joǧary bılım, rezidentura formasynda joǧary oqu ornynan keiıngı oqytu ūiymdarynyŋ kündızgı bölımınde oqityn tūlǧalar; jūmyssyz esebınde tırkelgen tūlǧa, qylmystyq-atqaruşylyq jüie mekemelerınde sot şeşımı boiynşa jazasyn öteuşı tūlǧa; uaqytşa ūstau izoliatory men tergeu izoliatoryndaǧy tūlǧalar. Äskeri qyzmetkerler, arnaiy memlekettık organdardyŋ qyzmetkerlerı jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı jäne basqalar audarymdar bosatylady, bıraq olardyŋ medisinalyq kömekke qūqyqtary saqtalady. Qazaqstandaǧy medisinalyq saqtandyru jüiesı Memleket basşysynyŋ nūsqauymen jetıldırıldı. Zaŋ ekı jyl būryn qabyldandy, baǧdarlamanyŋ tiımdı, tiımsız jaqtaryn tarazylauǧa bolatyndai jetkılıktı uaqyt öttı. Bükıl Qazaqstan boiynşa medisinalyq qyzmetkerler mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru turaly auqymdy aqparattyq jūmystar jürgızdı. 2017 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap medisinalyq saqtandyru qoryna jarnalar tüse bastady. Jaŋa jaǧdailar tuyndady: MSQ, BJZQ,ÄSMQ jarnalar halyq üşın bırkelkı tüsken joq. ZTMO jüiesınde jaldamaly jūmysşy retınde tırkelgen jäne olar üşın zeinetaqy jarnalary audarylatyn bırneşe million azamattar üşın Qorǧa aqşa tüsken joq.
Būl degenımız – jūmys beruşılerdıŋ belgılı bır kategoriiasy kütu taktikasyn taŋdady degen söz. 2,7 million özın-özı jūmyspen qamtuşy qazaqstandyqtardyŋ boluy saqtandyrylmai qalu qaupı tönıp tūrǧan adamdar ülesınıŋ köptıgın bıldıredı. Memleket basşysy tuyndaǧan maŋyzdy mäselelerdı şeşuge jäne mümkın bolatyn qaterlerdı baǧalauǧa tapsyrma berdı. 2,7 million özın-özı jūmyspen qamtuşy azamattarmen bırge köptegen memlekettık organdardyŋ jūmystary halyqty sifrlandyru arqyly bırıktırıldı: Işkı ıster ministrlıgı, Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı, Memlekettık kırıster komitetı, Salyq komitetı, AHAJ, Densaulyq saqtau ministrlıgı. Memleket basşysy asyǧudyŋ qajetı joqtyǧyn, ahualdy mūqiiat ūǧynyp-tüsınu kerektıgın aitqan bolatyn. Bıraq ol reformany toqtatu kerektıgın aitqan joq. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru nauqastarǧa medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgıne kepıldık beredı. Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru azamattardyŋ densaulyq qūqyǧyn qorǧaidy.
G.Urazbaeva,
ŞJQ «№2 perinataldyq ortalyq» MKK bas därıgerı
