Nūrlan AITBAI, «Şeberler auylynyŋ» jetekşısı:
«El ışı – öner kenışı». Sonyŋ ışınde qolöner şeberlerınıŋ orny bır töbe. Öitkenı, ūlttyǧymyzdyŋ nyşany, qazaqylyǧymyzǧa jaqyn, jan-jüregımız tüisınedı ony. Önerdıŋ osy bıregei salasynyŋ ielerı bügıngıdei jahandanu zamanynda da jansırılık tanytyp, ūlttyŋ iısı aŋqyǧan qolönerımızdı közdıŋ qaraşyǧyndai saqtap, meilınşe damytyp jatqany köŋılge – medet, janǧa – demeu. Osy salanyŋ Astana toiynda keŋ körınıs tabatyny bärımızge aian. Būl bızdıŋ bolmysymyzdy dübırlı dumanda alys, jaqyn şet elderden at şaldyryp keletın qonaqtarǧa barynşa tanytady, qyzyqtyrady. Tıptı, özımız de qolöner būiymdaryn körgende, kökten tüskendei üiırıle qalatynymyz bar.
Osy toiǧa jer-jerdegı qolönerşılerdı bastap keletın elordadaǧy «Şeberler auylynyŋ» jetekşısı Nūrlan Aitbaimen äŋgımemız joǧarydaǧy sözımızdıŋ jalǧasyndai-aq.
– Astananyŋ, özımızdıŋ bas şahardyŋ on bes jyldyǧyn toilamaqpyz. «Köppen körgen ūly toiyŋyz» osy şyǧar, sırä! Şeberlerdıŋ daiyndyǧy qalai?
– Ekı künnıŋ bırınde bolatyn toi emes qoi būl. Elordanyŋ merekesı. Jäne jyldaǧydan erek, saltanaty basqa bolmaq. Dumannyŋ dübırı jer jaratynyn jürek sezedı. Äiteuır, jaqsylyqtyŋ nyşany. Jaqsy bolmasaq, toi qaidan tabylsyn?! Sondyqtan, biylǧy merekege
elımızdıŋ tükpır-tükpırınen aǧylatyn şeberlerdıŋ sany jüz eludı şamalaidy. Ärine, jyldaǧydan mol qarasy. Daiyndaǧan dünielerı de ärqily.
– Mäselen?..
– Mäselen, at äbzelderı, onyŋ
ışınde er-tūrman, üzengı, tebıngı, jügen… Zergerlık būiymdardan kümısten jasalǧan saqina, syrǧa, boitūmar, alqa… Aǧaş şeberlerınıŋ qolynan şyqqan dünieler şe, şetınen köz sürındırıp, taŋdai qaqtyratyndar. Dombyra, qobdişa… Bır aita keterlıgı, bızdıŋ şeberler keiıngı kezdegı qoldanystaǧy dünielerdı jasap qana qoimaidy, sonau ǧasyrlarda paida bolǧan, bügınde ūmyt bola bastaǧan jädıgerlerdı de jaŋǧyrtady. Eger būlardy körgısı, alǧysy kelgen jūrt Astana toiynda «Han şatyrdyŋ janyndaǧy «Myŋjyldyqtar toǧysyndaǧy Astanaǧa» kelsın.
– «Myŋjyldyqtar toǧysyndaǧy Astanany» auyzǧa alǧan soŋ, äŋgıme auanyn da soǧan būrsaq… Biylǧy toiǧa qandai jaŋalyqtarmen kelesızder?
– Atap aitar jaŋalyǧymyz mynau: ūstalar, zergerler, basqa da qolönerşıler niet tanytqandarǧa şeberlık synyptaryn ötkızedı. Qanymyz qazaq emes pe? Endeşe, janymyz da qazaq. Būl şeberlık synyptaryna qatysuşylar köp bolatynyna senımım mol. Dese de, osy oraida oiǧa kelgen bır mäselenı aqtarǧym keledı: bügıngı şeberlerdıŋ, qolönerşılerdıŋ denı, iä, basym köpşılıgı – egde kısıler. Jastary qyryqqa taiaǧan, eludı alqymdaǧan… Iаǧni, maşaqaty köp salaǧa maşyqtanǧan jastar sirek. Osyǧan qarap, «bügıngı buyn jalqaulanyp bara ma» degen oi ūialaidy sanaǧa.
– Sonda, älgı jüz eludıŋ şamasyndaǧy şeberlerdıŋ şäkırtterı joq pa?
– Şäkırt bar ǧoi. Ärqaisysynyŋ tärbielep jürgen bırdı-ekılı oquşysy bar. Solardyŋ özı bır-ekı dünienıŋ jasaluyn üirenıp alady da, «men myqty qolönerşımın» dep, keude qaǧyp şyǧady. Köpke topyraq şaşudan da aulaqpyn. Dese de, önerdıŋ qiyndyǧyna tözer jıgıtter az, öte az, naǧyz şeberler neken-saiaq.
– Bız el arasynda jürgen soŋ estıp jatamyz ǧoi eldıŋ auzynan. Bügıngı ūstalardyŋ, zergerlerdıŋ jasaǧan dünielerı öte qymbat tūrady eken. Onysymen qoimai sapasyz körınedı…
– Onyŋyz ras. Jaŋa aittym ǧoi, naǧyz şeberler neken-saiaq dep. Mıne, sol neken-saiaqtyŋ zattary qymbatyna qymbat. Öitkenı, sapasy baǧasyna jauap beredı olardyŋ. Al, naşar şeberler, qolönerşıler solardyŋ baǧasyn köredı de, «öi, menıŋ däl sondai düniem bar ǧoi. Nege onyŋ baǧasy ananykınen kem boluy kerek» dep, özderınıŋ sapasyz zatyna joǧary baǧany ıledı. Sodan keiın, jaŋa aitylǧandai, söz eredı myqtylardyŋ soŋyna. «Bır qūmalaq bır qaryn maidy şırıtedınıŋ» kerı ǧoi.
– Endeşe, älgı neken-saiaq myqty şeberlerdıŋ bırneşeuınıŋ esımderın aita ketıŋızşı, jūrt bıle jürsın.
– Aitaiyn, zergerlerden Berık Älıbai, Amangeldı Mūqajanov, Serjan Bäşırov bar. Aǧaş ūstalarynyŋ maitalmandary dep Aidarbek Moldahanovty, Bolatbek Qaldarovty ataimyn. Būǧan terı būiymdarymen er-toqym ıspettı dünielerdı jasaityn Serıkqazy Nūrǧalievtı, Erlan Mämbetqalievtı qosyŋyz. Aitpaqşy, äuletımen qolönerşı Beiışbekovter otbasyn airyqşa atap aitsam, artyqtyq etpes. Berık degen ūly, Venera degen qyzy bar, «on sausaqtarynan öner tamǧandar». Būlardyŋ qatarynda esımderı atalmaǧandar da bar.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Ashat Raiqūl
