Nauryz – qazaqtyŋ ūlttyq ruhy ösip, berekesi men merekesi köbeiip, biraz marqaiyp qalatyn aiy. Osy aidyŋ 20 jūldyzy küni (dälirek aitqanda, 1915 jyldyŋ 20 jūldyzynda) artyna öşpestei etip atyn qaldyryp ketken nar tūlǧa Jūmabek Täşenev tuǧan eken.
Jūmabek Ahmetūly Täşenevtiŋ qyzyl imperiianyŋ tūsynda Qazaqstannyŋ bes oblysyn Reseige qosu turaly äperbaqan bastama kötergen KOKP Bas hatşysy Nikita Hruşevtyŋ betin qaitarǧany, oŋtüstiktiŋ biraz jerin Özbekstanǧa beruge qarsy şyqqany, «Sosialistik Qazaqstan» gazetiniŋ «Kazahstanskaia pravdanyŋ» qazaq tilindegi audarmasy ǧana boluyna toitarys bergeni jäne taǧy da basqa halqynyŋ müddesi üşin eren erlik jasaǧany jöninde aqparat qūraldarynda köp jazylyp jür. Bügin meniŋ soǧan qosqaly otyrǧan äŋgimem – tūlǧanyŋ azamattyǧy turaly el auzynda aŋyz bolyp aitylyp jürgen bir-eki jaǧdai. Azamattyŋ lauazymdy qyzmetinen el namysyn biik qoiyp, tömen qyzmetke ketse de, jeke basy bedeliniŋ joǧary bolǧandyǧy belgili. Qolyma qalam aluyma özim «Aqsu-Jabaǧyly» şipajaiynda demalysta bolǧanymda Jūmekeŋdi jaqsy bilgen eki azamatpen kezdesuim sebep bolyp otyr.
Aitylǧan eki azamattyŋ bireui – Keŋes odaǧynyŋ soŋǧy şaqyrylǧan Joǧarǧy keŋesiniŋ deputaty, Oŋtüstik Qazaqstan oblysy partiia komitetiniŋ müşesi, Tülkibas audandyq keŋesiniŋ birneşe ret deputaty bolǧan, Lenin, Oktiabr revoliusiiasy ordenderiniŋ jäne t.b. marapattar iegeri, «Azat» kolhozynyŋ qyryq jylǧa tarta egis brigadiri bolǧan özbek azamaty – Mirsäli Mirhadyrov. Ol kisi Jūmabek Ahmetūly turaly bylai deidi: «Eger de Qazaqstanda basqaru etikasyn qataŋ saqtaǧan eki adam bar bolsa, sonyŋ bireui – Jūmabek Täşenev. Ol sondai mädenietti, öz mindetine jauapkerşiligi küşti, keŋ maŋdaily, ülken közdi, baluan deneli, aqqūba kisi bolatyn. Jinalystarǧa qatysqanda tūraqty türde bir orynǧa otyruşy edi. Özi basqaratyn sala boiynşa barlyq mäseleni özi şeşetin. Bastyqqa siltemeitin. Būl turaly köp adamnan estitinbiz de. Al minbege köterilgende zalda tynyştyq ornap, zor yqylaspen tyŋdaitynbyz. Şeşen kisi edi. Bizdiŋ kolhozben jaqsy qarym-qatynasta bolyp, jii kezdesip jürdik. Öziniŋ isimen, qylyǧymen bizdiŋ elde joǧary bedelge ie edi…»
Ūlty özge bolsa da, Mirsäli aqsaqaldyŋ Jūmekeŋdi zor qūrmetpen eske alyp otyrǧany meni de quantqan.
Al ekinşi söilesken azamatym – ǧylym doktory Jarylqasyn Küzembaev. Ol kisi bylai dep syr şertti: «Oblystyq atqaru komiteti töraǧasynyŋ orynbasarlyǧynan zeinetke şyqqannan keiin biz jūmys isteitin Auyl şaruaşylyǧy ǧylymi öndiristik birlestigine direktordyŋ ekonomika jönindegi orynbasary bolyp keldi. Bizdiŋ ūjymda köp qyzmetkerler boldy. Bir-birimizdi jaqsy bilmeitinbiz. Onyŋ üstine men kişi ǧylymi qyzmetkermin. Birde dissertasiialyq jūmysym boiynşa Mäskeuge baruym kerek boldy. Sol sapar Jūmekeŋmen äuejaida kezdesip qaldyq. Ol kisi meniŋ esimimdi bilmese de, türimnen tanydy. Meniŋ sol mekemede isteitinimdi bildi. Söitip, Mäskeuge birge ūştyq. Jolda: «Ana jaqta menimen birge jüresiŋ», – dedi. Şabadandy alyp jüruim kerektigin eskertip qoidy. Aitqanyn oryndap, janynan qalmadym. Mäskeuge jetken soŋ bir keremet mäşine kelip, işinen qyzmettegi adam ǧoi deimin, şyrttai kiinip, galstuk taǧynǧan bir adam tüsip, qarsy aldy. Qyzyl alaŋnyŋ janyndaǧy ülken qonaqüige keldik. Jūmekeŋ maǧan: «Eşqandai qūjattaryŋdy körsetpe. Meniŋ soŋymnan erip jüre ber!» – dep, eskertip qoidy. Söitip, ol kisi meni öziniŋ janyndaǧy eki bölmeli nömirge ornalastyrdy. Artynan öz bölmesine şäiǧa şaqyrdy. Ornalasqan jeri bes-alty bölmeli liuks eken. Jobasy būl kisiniŋ keletinin erte bilgen. Bäri daiyn tūr. Sonda baiqaǧanym, Jūmabek Ahmetūly lauazymdy qyzmetinen tüskenine birneşe jyl bolsa da, Mäskeudegiler ol kisiniŋ ülken azamattyǧyn, adamgerşiligin äli de ūmytpaǧan eken. Būl sonyŋ bir körinisi edi.
Ekinşi özimizdiŋ oblysta bolǧan bir jaǧdaiǧa toqtalaiyn. Birlestikte istep jürgen kezimiz. Komissiia bolyp bir iri şaruaşylyqtyŋ malyn qabyldauǧa bardyq. Şaruaşylyq basşysy oblysta bedeli bar Eŋbek Eri edi. Bizben jüre söilesip, komissiianyŋ jūmysyna qatysqysy kelmedi. Biraq mūndai jauapty jūmysty onsyz atqaruǧa bolmaityn. Amalsyz, komissiia töraǧasynyŋ şeşimimen biz jūmysty toqtatyp, qalaǧa qaityp keldik. Jetekşimiz būl jaǧdaidy Täşenevke jetkizdi. Ol özi sary kisi bolatyn. Qyp-qyzyl bolyp ketti de, audandyq partiia komitetiniŋ birinşi hatşysyna jaŋaǧy bizdi mensinbegen şaruaşylyq basşysyn alyp, eki saǧattyŋ şamasynda aldyna keluin būiyrdy. Aitqan uaqytynan būryn olar kelip jetti. Ne aitqanyn bilmeimiz. Bizdi şaqyryp alyp, şaruaşylyq basşysyna: «Myna jigitter qaita barady. Ketkenşe qasynda bolasyŋ», – dep, şyǧaryp jiberdi. Būl jerde de jeke basynyŋ bedeli joǧary ekeni baiqalyp tūrdy».
Rasynda da, eki kisiniŋ äŋgimesinen de Jūmekeŋ bedeldi lauazymdy öziniŋ iskerligimen, adamgerşiligimen alǧan ǧoi dep qorytyndylauǧa bolady.
Aita ketetin taǧy bir jai, qazaqtyŋ taǧy bir batyr ūly Bauyrjan Momyşūly da Jūmekeŋdi jaqsy syilaǧan eken. Tipti, Şymkentte ötken bir jiynda Bauyrjan Momyşūly Jūmabek Täşenevti körsetip tūryp: «Bile bilseŋder, töbeleriŋizge köteretin azamattaryŋyzdyŋ biri – osy» degen söz aitypty. Sony şymkenttikter oryndady. Ol kisiniŋ atyna ülken bir köşe berdi. Eki köşeniŋ qiylysyna eskertkişin ornatty. Al nar tūlǧanyŋ özi tuǧan Aqmola oblysynda ūltyna ölşeusiz eŋbek siŋirip ötken tūlǧany mäŋgilik este qaldyru üşin aitarlyqtai şarualar atqaryldy dep aita almaimyn.
Tūlǧa tuyp-ösken Arşaly audany da tym-tyrys. Al Täuelsizdik alǧanyna jiyrma jyl tolǧanda ūlttyŋ ruhyn ösiru üşin aldymen ūlt qairatkerlerin ūlyqtai bilu qajet emes pe?
Astana qalasynda Jūmabek Täşenev oqyǧan tehnikum bar. Sonyŋ ǧimaratyna, meniŋşe, eŋ bolmaǧanda eskertkiş taqta ornatyluǧa tiis. Al Aqmola oblysy Arşaly audanyndaǧy bir eldi meken, tipti audannyŋ özi Jūmabek Täşenevtiŋ esimimen atalsa, artyqtyq etpeidi.
Jūmekeŋ – qan maidanda etigimen su keşpese de, beibit ömirdegi sūrapyl aiqasty jüreginen ötkizgen adam. Ol kisi turaly halyq aityp ta, jazyp ta jatyr. Eldiŋ baǧalauy boiynşa, ol kisi – beibit ömirdiŋ batyry. Batyryn äspettep, keleşek ūrpaqqa ülgi etu – bizdiŋ paryzymyz.
Erkin DÄUEŞŪLY,
ardager-ūstaz, «Astana aqşamy» gazetiniŋ qūrmetti tilşisi
