Şäkärim Qūdaiberdiūlynyŋ «Üş saual» (L.Tolstoidan audarǧan) äŋgimesinde:
Bir patşa taqua kisiden sūrapty: birinşi – «Qai isti qandai uaqytta istegen jaqsy?» Ekinşi – «Eŋ kerekti kisi kim?» Üşinşisi – «Eŋ kerekti is ne?» Oqiǧa jelisi boiynşa, bir kisi äkesin öltirgeni üşin patşadan kek qaitarmaq bolǧanda, patşanyŋ jendetteri jaralaidy. Al, patşa jaralynyŋ jarasyn taŋady. Sonda taqua bylai dep jauap beripti: eŋ kerekti uaqyt – osy uaqyt. Qazir eŋ kerek kisi – osy dūşpanyŋ boldy. Nege deseŋ, mūnyŋ jazylar, jazylmasy äzir neǧaibyl. Eger jazylsa, būl-daǧy bireuge jaqsylyq qylǧandy janyndai jaqsy körer edi. Eŋ kerek is – qazir osyǧan qylǧan jaqsylyǧyŋ, nege deseŋ, adamnyŋ moinyndaǧy şyn mindeti – bireuge järdem etu edi…
Ne tüidiŋiz? Älde jai ǧana uaqytty ysyrap ettiŋiz be? «Eŋ kerekti uaqyt – osy uaqyt» delindi. İä, UAQYT! Tyq-tyq etken saǧat tili toqtasa da, uaqyt tili toqtamaidy. Ätteŋ, patşa sekildi «Qai isti qandai uaqytta istegen jaqsy?» dep sūrap jürmesek etti. Özegimizdi örteitin ökiniştiŋ biri sonda bolar. Qazirgi taŋda «taim-menedjment» degen termin paida boldy. Maǧynasy – uaqytty tiimdi paidalanu. Osy ūǧym aiasynda 2011 jyly tüsirilgen «Vremia» fantastikalyq trillerin köpşiligimiz telmire qaradyq. Ssenarii avtory Endriu Nikkoldyŋ şeberligine tamsanǧan jandar da az bolmady. Jalt-jūlt etip aldaityn myna jalǧan dünieden jaratylǧan älemge qaitqanda, «qaitty», «uaqyty bitti» deidi. Jaratuşynyŋ bergen synaǧynan sürinbei ötudi biri sanasyna toqysa, biri tūrmys sanasymen ömir sürip jatyr. Mynaǧan nazar audaryŋyzşy! Orys ūltynyŋ körnekti jazuşysy Lev Tolstoi jolǧa şyqqanda jolauşylar vagonyndaǧy jeke bölmeniŋ barlyq biletterin satyp alyp, şyǧarmaşylyqpen ainalysady eken. Oi qorytuǧa arna tartar bir mysal ǧana. Daniel Defonyŋ Robinzony da jabaiy aralda ötken ärbir künin tas pyşaqpen aǧaşqa kertip, belgilep qoiyp otyrmady ma? Ötken şaqty baǧamdai almaǧannyŋ özinde, osy şaqty baǧalai almauymyzǧa jalqaulyq, ūiqy, dünieqūmarlyq türtki bolady dep topşylaimyz. Qazaqta «Erinşek tüske deiin ūiyqtaidy, keşke deiin esineidi» degen maqal bar. Būl tämsil sözdiŋ bir ūşy sizge tise, bir ūşy «sart etip» özime tiedi. Q.Amanjolov «Ötedi künder» öleŋinde:
…Ūiyqtap ötseŋ ömiriŋde,
Ūiqyŋ eşbir qanbasa,
Tirligiŋ ne, ölgeniŋ ne,
Eşbir iziŋ qalmasa», – dep bar oidyŋ iiuin bir arnaǧa toǧystyrǧan. Sanasy tūnyq janǧa ūlaǧatty sözdiŋ özi ūstaz. Sebebi, ūstaz da söz arqyly tärbieleidi, söz de ūstazdy tärbieleidi. Mūnyŋ özi – bölek taqyryp. Qol qusyryp qarap otyra bersek, uaqyt bizden ozyp ketedi. Al, uaqyttan ozǧandardy tüsinbei jatatynymyz Abaidyŋ «Masǧūt» poemasyndaǧydai jait. Avstriianyŋ äigili kompozitory V.Mosart segiz jasynda tyrnaq aldy sonata simfoniialaryn jazyp, on bir jasynda «Siqyrly sybyzǧy» operasyn jazǧan. Al, älemge äigili Bill Geits qalalyq kölikter men tasymal mäselelerin üilestirip otyratyn kompiuterlik baǧdarlamany on bes jasynda oilap tapty. Alaş arysy M.Dulatov «Oian, qazaqty» 19 jasynda jazsa, S.Toraiǧyrov «Qaraŋǧylyq kögine kün bolam» dep 17 jasynda aitty. Endi şamalai beriŋiz. Qanşa jasadyŋyz, ne atqardyŋyz? Bolar eldiŋ balasy on jasynda baspyn deuşi edi, al bäzbireuler otyzdy omyraulap qalsa da «jaspyn» dep jürgen jaiy bar. Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) ümbetin eki närseniŋ qadirin biluge şaqyrdy. Onyŋ biri – densaulyq, ekinşisi – uaqyt. Uaqyt – ömir, ömir – qamşynyŋ saby. Firdousi aitqandai: «Dän kötergen qūmyrsqaǧa timeŋderşi, alysqany ömir ǧoi, ömir sondai abzal ǧoi».
Saltanat SÜGIR,
L.Gumilev atyndaǧy EŪU jurnalistika fakultetiniŋ studenti
