Keŋes ökımetınıŋ qylyşynan qan tamǧan ūjymdastyru jyldarynda at jalyn tartyp mınıp, respublikamyzdyŋ qalyptasyp, damuyna eleulı üles qosqan adamdardyŋ bırı – Rabbani Mūhamediiarov. Onyŋ elımızdıŋ qūqyq qorǧau salasyna sıŋırgen eren eŋbegın zamandastary älı ūmyta qoiǧan joq. Ol, äsırese, Aqmola, Soltüstık Qazaqstan, Qaraǧandy oblystarynda jauapty qyzmetterde jürıp, halyqpen etene aralasty. Bız bügın Qazaqstan prokuraturasy qyzmetkerlerınıŋ käsıbi merekesı künı oqyrmandar nazaryna osy esımı el esınde qalǧan bırtuar tūlǧa turaly maqalany ūsynamyz.
Ol 1908 jyly qazan aiynda Aqmola guberniiasy Semenov bolysynyŋ (Qazırgı Aqmola oblysynyŋ Selinograd audany) Pokrovka auylynda düniege kelıptı. Äkesı Kaşov Mūhamediiar men anasy 1921 jyly eldı jailaǧan alapat aştyqtan köz jūmyp, 13 jasar Rabbani būǧanasy qatpai jatyp, qatal taǧdyrmen betpe-bet keledı. Eŋ aiauly et jaqyn adamdarynan bır künde aiyrylu jas öspırımdı bırden eseitedı. Endı ol eşkımge arqa süiei almaitynyn jete ūǧynyp, jaŋa ömırge öz betınşe beiımdeludıŋ äreketterın jasai bastaidy.
Panasyz qalǧan jetkınşektı Keŋes ökımetı qamqorlyǧyna alyp, Aqmoladaǧy balalar kommunasyna qabyldanady. Ol on alty jasynda alǧaşqylardyŋ bırı bolyp, komsomol qataryna qabyldanady. Ömırınde aiyryqşa bır este qalatyn sätı bolaşaqqa nyq senımmen qadam basqan, etı tırı balaŋ jıgıtke komsomol biletın memleket qairatkerı, qazaq-keŋes ädebietınıŋ negızın saluşylardyŋ bırı, dauylpaz aqyn Säken Seifullinnıŋ tapsyruy edı. Mıne, osy bır oqiǧa onyŋ ömırge degen şyn talpynysyn oiatyp, qiialyna qanat bıtıredı. Būryn da alǧyrlyǧymen, sabaqty üzdık oquymen közge tüsıp jürgen bala, endı ädebietke qūmartyp, qoǧamdyq ömırge belsene aralasa bastaidy.
Oqudy eŋbekpen ūştastyra jürıp, 1924-1925 jyldary Petropavl qalasyndaǧy ıs jürgızuşıler kursyn bıtırıp alady. Keiın Qorǧaljyn audandyq atqaru komitetıne hatşylyq jūmysqa ornalasady. Zerektıgınıŋ arqasynda tek hatşylyq qana emes, äkımşılık-tehnikalyq jūmystarǧa da belsene aralasyp, audandyq atqaruşy mekemedan keleşek ömırıne qajettı mol täjıribe de jinaidy.
Uaqytpen sanaspai, kün demei, tün demei özıne tapsyrylǧan qyzmettı bar ynta-yqylasymen atqaryp jürgen jıgıt töraǧanyŋ közıne bırden tüsedı. Onyŋ tärtıpke baǧynǧan bırsözdılıgın baiqaǧan audan basşysy jauapty mındetter jüktep, synaqtan ötkızedı. Qūqyq qorǧau organdarymen tyǧyz bailanys ornatudy jüktep, osy salanyŋ adamdarymen qarym-qatynasyn nyǧaittyrady.
Osylai Qorǧaljynda alty jyl jūmys ıstegennen keiın Aqmola qalasyna temır jol stansasynyŋ jūmysşy komitetın basqaruǧa jıberedı. Jaŋa jer, jauapty jūmys. Aqmola – Qartaly temır jol jelısı qūrylysynyŋ qarqyn alǧan kezı. Jūmysşylardyŋ jaǧdaiyn jasai otyryp, basşylyq qoiyp otyrǧan auqymdy mındetterdı uaqytynda oryndau kerek. Qiyn şaq, ışer tamaq pen kiım-keşektıŋ de qat kezı. Soǧan qaramastan, Rabbani Mūhamediiarūly ūjymyndaǧy qyzmetkerlerdı ortaq ıske jūmyldyra otyryp, olardyŋ azyq-tülıkpen de, qystyq jyly kiımmen de uaqytynda qamtamasyz etıluıne qol jetkızedı.
Bırsözdı, ūstanymy berık, jūmysşylar komitetınıŋ töraǧasy köp keşıkpei pariialyq jūmysqa auystyrylady. Būǧan sebep, ol osynyŋ aldynda ǧana, atap aitqanda, 1931 jyldyŋ köktemınde kommunistık partiianyŋ qataryna ötken bolatyn. Endı mıne, alǧaşqy qadamyn Soltüstık Qazaqstan oblysy Eŋbekşılder audanynyŋ baqylau komissiiasynyŋ inspektory bolyp bastap otyr. Būl oǧan ösu-örkendeu jolyndaǧy tūŋǧyş baspaldaq boldy. Jūmysyna adal, ömırge degen öz közqarasy men öz oi-tūjyrymy bar jıgıttı jergılıktı basşylar da ūnatyp, onyŋ partiialyq bılımın jetıldıru üşın Aqmola qalasyndaǧy kommunisterdıŋ Joǧary auylşaruaşylyǧy mektebıne oquǧa attandyrady.
Söitıp, ol 1933-1936 jyldary üş jyl boiy osy mektepte oqyǧannan keiın bırden Qorǧaljyn audandyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşylyǧyna joǧarlatylady. Ol kezde 28 jasar jıgıttıŋ ülken öŋırdı basqaruy öte sirek kezdesetın jaǧdai edı.
Rabbani Mūhamediiarūlynyŋ RKP(b) Qorǧaljyn audanyndaǧy basşylyǧy öte qiyn-qystau kezeŋge tūspa-tūs keldı. Elde stalindık quǧyn-sürgın bastalyp, jazyqsyz adamdar jappai jazalanyp jatty. Äsırese, onyŋ janyna qatty batqany Qazaqstanda keŋes ökımetın qūruǧa jan-tänımen atsalysqan, halyqtyŋ aiauly ūly Säken Seifullinnıŋ jalǧan jalamen NKVD-nyŋ qandy şeŋgelıne ılıguı edı. Tar jol taiǧaq keşuden aman-esen ötıp, el-jūrtynyŋ jarqyn bolaşaǧy üşın jarǧaq qūlaǧy jastyqqa timei jürgen azamattyŋ «halyq jauy» degen jeleumen qamauǧa alynyp, artynan atyluy ony bıraz eseŋgıretıp tastady. Ras, özı asa qadır tūtyp, qūrmetteitın memleket qairatkerıne taǧylǧan būl aiypqa ol sengen joq. «Būl ülken qatelık, olai boluy tıptı de mümkın emes» deumen boldy.
Köz körgen aqsaqaldardyŋ aituynşa, audandy basqaryp tūrǧan kezınde joǧarydan qanşama «tap jaularyn aiausyz äşkereleu» turaly nūsqau tüsse de Rahaŋ bırde-bır adamdy «qara qūzǧyndardyŋ» talauyna bermegen körınedı.
Bermek tügılı, küieuı sol kezdegı respublikanyŋ körnektı memleket qairatkerı, halqyn süigen azamat Orynbek Bekov 1937 jyly «halyq jauy» retınde ūstalyp, köp keşıkpei atylǧasyn, basyna qara būlt üiırılgen kümıs kömei änşı Rabiǧa Esımjanova özı bauyr basyp, eŋbek etıp jürgen teatryn amalsyzdan tastap tuǧan jerıne taban tıregende bırınşı hatşy ony qanatynyŋ astyna alady. «Halyq jauynyŋ» otbasyn panalatqany üşın jeke basyna töngen qauıp-qaterge qaramastan, onyŋ sūlulyǧy men önerıne täntı ekenın aşyq aityp, sezımın de bıldıredı.
«Qyzmetıŋe de, özıŋe de ziianym tiıp keter» dep Rabiǧa änşı būǧan alǧaşynda qarsy bolady. Alaida, Rabbani Mūhamediiarūly mūnyŋ jai ǧana aityla salǧan söz emes, ol üşın qandai qiyndyq, qandai qater tönse de qaiyspai köteruge daiyn ekenıne közın jetkızgennen keiın apai oǧan tūrmysqa şyǧuǧa kelısedı.
Ärine, «halyq jauynyŋ äielıne üilendı» dep üstınen domalaq aryz jazuşylar da tabylmai qalǧan joq. Bıraq, audannyŋ bırınşı hatşysynyŋ el-jūrtyna sıŋırgen eŋbegı joǧary basşylyq tarapynan ädıl baǧalanyp, ony bırınşı şaqyrylǧan Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesınıŋ deputaty etıp sailaidy.
Arada köp uaqyt ötpei, Rabbani Mūhamediiarov Qaraǧandy oblysy prokurorynyŋ orynbasary bolyp taǧaiyndalady. Söitıp, onyŋ ömırı mülde basqa arnaǧa oiysyp, respublika tarihynda prokuratura salasynda qyzmet ıstegen alǧaşqy qazaqtyŋ bırı bolyp jaŋa jūmysyn bastaidy. Talapşyl, adamdarmen tez tıl tabysa bıletın bılıktı maman oblystyŋ qūqyq qorǧau organdarynda täjıribelı jūmysymen tanylyp, sol kezdegı respublikanyŋ bırınşı hatşysy Nikolai Skvorsovtyŋ da nazaryna ılıgedı. Lauazymy ösıp, eldıŋ basty qadaǧalau organy basşysynyŋ orynbasary därejesıne köterıledı. Osy kezde tūtqiyldan soǧys bastalyp, köptegen öndırıstık, auyl şaruaşylyq jerlerı basqynşylardyŋ qol astynda qalyp qoiady. Endı Qazaqstanǧa Reseidıŋ ortalyq aimaqtarymen qatar maidandy azyq-tülıkpen jabdyqtau mındetterı jükteledı. Äsırese, Soltüstık Qazaqstan oblysyna basty nazar audaryla bastaidy. Öitkenı soǧystyŋ aldynda mūnda KSRO-da tūŋǧyş ret dändı daqyldar alqaby keŋeitılıp, öŋır eŋbekkerlerı jappai diqanşylyqpen ainalysqan bolatyn.
Alaida, 70 myŋnan asa soltüstıkqazaqstandyq maidanǧa alynyp ketıp, egıs alqaptarynda jūmys ısteuge tek äielder men jasöspırım balalar ǧana qalǧan bolatyn. Mıne, osyndai qiyn qystau şaqta aimaq tūrǧyndaryn da aşyqtyrmai, maidandy da azyq-tülıkpen üzdıksız qamtu mındetı qataŋ qoiylyp tūrdy. Sol kezde osy jauapty ıske basşylyq jasau Rabbani Mūhamediiarūlyna tapsyryldy. Ol äp degende Sovet audanyna (qazırgı Aq qaiyŋ) jıberıldı. Er azamattar Otan qorǧauǧa attanǧan, jūmys küşı jetıspeidı. Tyldaǧy eŋbekke jarar bar jūmys küşın jūmyldyra jürıp, memleket alǧa qoiǧan zor mındetterdı uaqytynda oryndauǧa tura keldı. Osy janqiiarlyq eŋbegı üşın ol 1945 jyly aqpan aiynda I därejelı Otan soǧysy ordenımen marapattalady.
Soǧys aiaqtalysmen ony Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetı janyndaǧy Lenindık kursqa Almaty qalasyna oquǧa jıberedı. Bıtırısımen Qazaq SSR-nıŋ sol kezdegı prokurory K.Rumiansev özıne orynbasarlyq qyzmetke şaqyrady. Būl lauazymda Rabbani Mūhamediiarūly 1946 jyldan 1949 jylǧa deiın ıstep, sol jyly Mäskeu qalasyndaǧy joǧary lauyzymdy KSRO prokuratura qyzmetkerlerın qaita daiyndaityn kurstan ötıp, Almaty oblysynyŋ prokurory bolyp taǧaiyndalady.
1953 jyly oǧan 3-klasty memlekettık ädılet keŋesşısı joǧary ataǧy berıledı. Būl general maior şenımen para-par bolatyn.
Osy kezde ol stalindık quǧyn-sürgın jyldarynda jazyqsyz japa şekkenderdı aqtauǧa belsene atsalysady. Äsırese, özı pır tūtatyn Säken Seifullinnıŋ esımın halqyna qaitaruǧa zor eŋbek sıŋıredı.
Al 1961 jyly ūltyn süigen azamatqa taǧy da joǧary senım körsetılıp, ol Qazaq SSR Joǧarǧy soty töraǧasynyŋ orynbasary bolyp sailanady.
Alaida, būl lauzymda ol köp otyra almaidy. Auyr dertke şaldyǧyp, ūzaq emdelgenımen, ainaldyrǧan kesel almai qoimady. 1964 jyldyŋ basynda syndarly sätterde qiyndyqtardy qaiyspai köterıp, baitaq elı men tuǧan halqyna adal qyzmet etudıŋ asqaq ülgısın körsete bılgen memleket qairatkerınıŋ jüregı soǧuyn toqtatady.
Rabbani Mūhamediiarūly – öz zamanynda tuǧan ūltymyzdyŋ asa qabılettı tūlǧalarynyŋ bırı edı. Ol kezınde belgılı ǧalym Kärım Myŋbaev, qoǧam qairatkerı Jūmabek Taşenov, Qazaq SSR Joǧarǧy Keŋesı Prezidiumynyŋ töraǧasy bolǧan Sabyr Niiazbekov, taǧy da basqa respublikaǧa keŋınen tanymal adamdarmen qatarlas, pıkırles boldy. Elımızdıŋ qūqyq salasyn, äsırese, prokuratura organdaryn jetıldıruge orasan mol eŋbek sıŋırdı. Sondyqtan onyŋ jürıp ötken ömır joly keiıngı ūrpaqqa ülgı-önege etuge äbden laiyq.
Batyrjan JAROV
