Bır oqulyq myŋ adamdy oqytady. Al sol myŋdaǧan oquşy oqityn oqu qūralynan bır qate şyqsa, el taǧdyry qosa ulanady. Qatelıktıŋ qai-qaisysy da jaqsy emes. On jyldan berı köptıŋ kökeiınde, dau-damaidyŋ ortasynda jürgen oqulyq mäselesı kün tärtıbınen tüsken joq. Fransuzdyŋ tanymal pedagogy Şamen: «Oqulyq – ūltty qalyptastyratyn fenomen» deptı. Ǧylym men bılımnıŋ qainar közı, adam damuynyŋ mädeni tūtqasy oqulyqty kımder daiyndap jür? Saralap körelık.
Sen timeseŋ, men time
Qazır «Oqulyq sapasy syn kötermeidı» dep kez kelgen adam aitatyn boldy. Tıptı balamyzdyŋ qolyndaǧy kıtaptan bır qate körsek, jerden jetı qoian tapqandai äleumettık jelıge sala jönelemız. Jä, qatenı men aitpasam da bılesız. Bırınşı osy oqulyqtaǧy qatelerdıŋ ketuıne kımderdıŋ kınälı ekenın, kımderdıŋ oqulyq şyǧaruǧa atsalysatynyn sanap köreiık. Aldymen Y.Altynsarin atyndaǧy Ūlttyq bılım akademiiasynda är pän boiynşa arnaiy top qūrylyp, oqulyqtyŋ baǧdarlamasy jazylady. Al baspalar oqulyq jazatyn avtorlar jaǧyn ministrlıkke ūsynady. Ministrlık bekıtkennen keiın avtorlar oqu baǧdarlamasy negızınde oqulyq jazuǧa kırısedı. Jazylǧan qoljazbany aldymen baspa sarapşylary qarap şyǧyp, avtor jıbergen qatelerdı tüzetedı. Baspa daiyndaǧan oqulyq «Oqulyq» ǧylymi-praktikalyq ortalyǧy sarapşylarynyŋ aldyna kelıp tüsedı. Ortalyq respublika boiynşa myqty sarapşylardy jinap, oqulyqty taǧy bır süzgıden ötkızedı. Sarapşylar tekserısınen ötkennen keiın eŋ soŋynda ministrlık janyndaǧy respublikalyq komissiiaǧa berıledı. Olar taǧy qaraidy. Jetı satydan tūratyn oqulyq daiyndau prosesıne köz jügırte otyryp, qatenıŋ ketuı mümkın emestei körıner. Degenmen jyl saiyn oqulyqtaǧy qateler jasyrynyp jatqandai qaitalanyp şyǧady. Ata-analar men ūstazdar aryz-şaǧymyn aitudan şarşamasa, oqulyq şyǧaruşy organdar kınänı bır-bırıne iteruden şarşaǧan emes. Ūzaq jyldar bılım salasynda eŋbek etıp jürgen ūstaz, oqulyq avtory Ruda Zaikenova oqulyqtaǧy olqylyqtyŋ basty sebebın oqulyq şyǧaruǧa naqty jauap beretın bırde-bır mekemenıŋ joqtyǧymen bailanystyrady. «Mınsız oqulyq jasau üşın eŋ aldymen baǧdarlama dūrys jasaluy kerek. Oqulyqqa syn aitatyndardyŋ basym köpşılıgı baǧdarlamaǧa män bermei, bırden oqulyqqa tiısedı. Oqulyq avtorlarynyŋ Bılım jäne ǧylym ministrlıgı bekıtken baǧdarlamadan şyǧa almaitynyn eskere bermeidı. Tört jyl boiy oqulyq jazudan köz aşpai kelemın. Dese de tyşqan mūrnyn qanatatyndai qalamaqy tabamyz. Al oqulyq jazatyn avtorlarǧa arnaiy demalys berılmeidı, jūmystan bosatpaidy. Sosyn qaidan sapaly oqulyq jazuǧa köŋıl bölemız? Bos uaqytymyz ben demalys künderımız köz maiyn tauysyp, şūqşiiumen ötedı. Jalpy oqulyq jazu oŋai şarua emes. Ony jazǧan adam ǧana tüsınedı» deidı ūstaz.
Avtorlardyŋ jazuǧa uaqyty joq
Oqulyq mäselesın aitqanda avtorlar men sarapşylardyŋ ünıne eşkım qūlaq aspaidy. Jeme-jemge kelgende maŋdai ter men adal eŋbek – sol mamandardyŋ arqasy. Oqulyq avtorlarynyŋ bırı Riza Älmūhanovadan oqulyq jazuǧa qanşa uaqyt berıletının sūradyq. «Oqulyq jazu üşın avtorlarǧa şyǧarmaşylyq demalys berılmeidı. Būryn üş ai uaqyt beretın, sol üş ai üşın jūmysynda jalaqysy saqtalatyn, qazır ondai joq. Qalamaqymyz da tirajǧa bailanysty. Sondyqtan är baspaǧa ärtürlı bölınedı. Aldyŋǧy jyldary bırneşe ret Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ ūiymdastyruymen avtorlar oblystardy aralap, mūǧalımdermen kezdesıp, är baspa öz önımın tanystyrdy. Sondai bır kezdesude keibır oblystarda mūǧalımder: «Qazaq ädebietın «Jazuşy» baspasy da şyǧarady eken ǧoi, qazır sızden estıp otyrmyz, bızge tek ekı baspanyŋ bırın jazudy tapsyrady» dedı. Sondai-aq: «Apai, sızdıŋ oqulyǧyŋyzdaǧy ideialar ūnap tūr. Bıraq bız özımız tapsyrys bere almaimyz, basşylar özderı şeşedı ǧoi» degendı de estıdım. Iаǧni BǦM bekıtken tızımdı tolyq ūsynbaityn jergılıktı öŋırlerdegı basşylar bar. Sol sebeptı tiraj mäselesınde teŋ mümkındık berılse deimız» dedı avtor.
Būǧan deiın qate jıbergen baspalarǧa eşqandai eskertu men aiyp taǧylmai, kelesı jylǧy tenderdı taǧy da sol baspa ūtyp alatyn. Byltyr ministr Ashat Aimaǧambetov oqulyqtan ketetın qate men ony qaita basuǧa tıkelei baspany mındettedı. Memlekettık talapqa sai oqulyqtar 5 jyl saiyn şyǧarylsa da, oqu baǧdarlamasyna jyl saiyn özgerıs enedı. Mūndai kezde baspa oqulyqtardy daiyndap, ony teksermek tügıl, basyp şyǧaryp ülgermeidı. Bastaǧannan keiın soŋyna deiın aqşany alyp qalu üşın qalai bolsa solai asyǧys şyǧara beredı. Saldarynan bır qainauy jetpei qalǧan oqulyqtardan şi şyǧady. Mysaly, bır jyldary 7-synyptyŋ fizika pänınen barlyq eseptıŋ jauaptary dūrys berılmegenın baspa da, avtor da moinyna aldy. Alaida oqulyqty 30 myŋ taralymmen qaita şyǧaru qyp-qyzyl şyǧyn emes pe? Sondyqtan ministrlık te, baspa da mūndai täuekelge bara almaidy. Aqyry zardap şegetın – fizika pänınıŋ mūǧalımı men oquşylar. Jauaby dūrys berılmegen oqulyqpen alysu olarǧa oŋai soqpaityny beseneden belgılı.
– Oqulyq avtorlaryn taŋdau barysynda avtorlyq qūramda aldymen sol saladan bılıktı ǧalymnyŋ, täjıribelı ädıskerdıŋ jäne praktik-ūstazdyŋ boluy şart. Baspa avtorlarynyŋ jūmysyna baspamyzdaǧy «Oqulyq avtorlary mektebı» mamandary baǧyt berıp, oqulyq jazu barysynda älemdık üzdık täjıribelermen tanystyratyn seminar, trening ötkızıp tūrady. Onyŋ bır dälelı – avtorlarymyzdyŋ bärı jaŋartylǧan bılım mazmūnyndaǧy «Oqulyqty äzırleu ädısnamasy jäne avtorlardyŋ käsıbi daǧdylaryn jetıldıru» atty bılıktılıktı arttyru kursyna qatysyp, jaŋa kriteriiler negızınde oqulyq jazu talaptaryn tolyq meŋgerdı. Jalpy oqulyq jazuǧa, salystyrmaly türde, az uaqyt berıledı. Biyldan bastap jaryq köretın oqulyqtardyŋ tızımı ūsynylyp, 2-3 jylǧa aldyn ala jospar jasau qolǧa alyna bastady. Endı oqulyqty äzırleuge uaqyt būrynǧyǧa qaraǧanda köbırek berıledı dep ümıttenemız. Bügınde baspamyz sifrlandyru zamanynyŋ sūranysyna orai elektrondy oqulyqtardy jasauǧa kırıstı. Baspamyzdan jaryq körgen barlyq oqulyqqa QR-kod berılgen. QR-kod arqyly oquşylar kez kelgen qūrylǧymen qiyndyqsyz oqulyqtyŋ elektrondyq nūsqasyn aşyp qarai alady, – dedı «Mektep» baspasynyŋ bas redaktory Şūǧa Baspaqova.
Oqulyq, saǧan aitamyn,sarapşy, sen tyŋda!
Barlyq pännen qate ketedı deu – aǧattyq. Oqulyqtaǧy qatelerdıŋ özın bırneşe topqa bölıp qarastyruǧa bolady. Olar: maǧynasyz audarmalar, şeşuı qate esepter, logikalyq jäne grammatikalyq qateler, dūrys emes syzbalar. Oqulyqta olqylyqtardyŋ ketuı tıkelei sarapşyǧa bailanysty. Jaqsy mūǧalımnıŋ bärı bırdei myqty sarapşy bolyp şyqpaidy. Oqulyq qatesın syni közben qarai alatyn naǧyz sarapşy mamandar anyqtauy kerek. Bılıktı ūstaz Meiramgül Nüsüpbekova būryndary baspalardan oqulyq jazuǧa köp ūsynys alypty. Bıraq mūǧalım avtor boludan bas tartqan. Sebebı bır oqulyqtyŋ är bölımın är mūǧalımge bölıp bergen. Al oqulyqtyŋ ışındegı taqyrypty bölıp tastau – jany aşymaityndardyŋ tırlıgı.
– Men 2008 jyldan mektep oqulyqtarynyŋ saraptau komissiiasynyŋ qūramynda saraptauǧa qatysyp kele jatyrmyn. Sol saraptaulardyŋ nätijesın aitsam, oqulyqtyŋ oquşyǧa arnalyp jazylmaǧanyn baiqaimyn. Jasadyq. Jazdyq. Jıberdık. Bıraq aitylǧan jaǧdailar eskerılıp, oqulyqtyŋ özgergenın körmedık. Sol qalpynda qolymyzǧa tidı. Endı jaqsy oqulyq jazyla ma deseŋız, küdıgım bar. Sebebı sarapşylar tobynda taza qazaq tılı filologiiasynyŋ, qazaq tılı men ädebietı pänınıŋ mamandary joq. Olar qazaq tılı men qazaq ädebietı pänınıŋ oqytyluyn bılmeidı, tıptı iısı mūrnyna da barmaityn mamandar. Qarapaiym ǧana antonim men bolymsyz etıstıktı aiyra almaidy, söilemnen zattanǧan syn esımdı anyqtai almaityn, ädebiettegı siujet pen kompozisiiany, öleŋ qūrylysyn taldai almaityn mamandar – oqulyq avtory, sarapşy. Oqulyqtyŋ qate boluynyŋ bır sebebı – osy. Bılıktı avtorlar da bar, olar öndırısten qol üzbei oqulyq jazady. Älı de avtorlarǧa tolyq jaǧdai jasalǧan joq. Būrynǧy avtorlar oqulyqqa qoiylatyn talapty bılmei jazdy. Endı oqulyq jazu talaby bekıtıldı. Ol talap Ǧylymi keŋesten öttı. Baǧdarlama Blum taksonomiiasy boiynşa jazylǧan bolsa, ony bılu, tüsınu deŋgeiı maqsatyna laiyqty tapsyrma oqulyqta joq. Oqulyq tapsyrmasy taldau men jinaqtaudan bastalady nemese kerısınşe taldau men jinaqtau deŋgeiıne eŋ jeŋıl tapsyrma berıluı baǧdarlama avtory men oqulyq avtorynyŋ bır emes ekenın aŋǧartady. Sarapşylar üş künge jinalady. Top-topqa bölınıp, qoldaryna tigen oqulyqty asyǧys şolyp şyǧady, olardyŋ qolynda (sonyŋ bırı menıŋ de qolymda baǧdarlama bolmaidy). Baǧdarlama avtory 5 minut, al avtorlar 7 minuttyq baiandama jasaidy da ketedı. Üş kün möliıp otyryp, mazmūnyn şola tanysyp, saraptama jasaǧan bolyp bız de ketemız. Aitpaqşy, oqulyqtar saitta bar deidı, aşsaŋ, mūqabasy ǧana tūrady. Sol oqulyqtarmen qazır jūmys ıstep otyrmyz, oquşyǧa da, ony oqytatyn mūǧalımge de qolaily emes, – deidı osy salanyŋ basy-qasynda jürgen täjıribelı ūstaz Meiramgül Nüsüpbekova.
Qoljazbany daiyndau, ony saraptau, qatelermen jūmys ısteu jüiesıne özgerıs kerek-aq. «Oqulyq» ǧylymi-praktikalyq ortalyǧynyŋ direktory, künı keşe Y.Altynsarin atyndaǧy Ūlttyq bılım akademiiasynyŋ prezidentı bolyp taǧaiyndalǧan Ǧani Beisembaev halyq nazarynda jürgen mäselelerdı tyŋdap, oryndy synnan sapaly oqulyq şyǧaruǧa atsalysqan.
– «Qazaqta syn tüzelmei, mın tüzelmeidı» degen jaqsy söz bar. Oqulyq ortalyǧynyŋ qazırgı maqsaty – aitylǧan syndarǧa bailanysty naqty ıske köşu. Halyq qūr sözden jalyqty. Bız oqulyq sapasyn arttyru boiynşa auqymdy jūmystardy qolǧa aldyq. Bırınşı kezekte sarapşylardyŋ jūmysyna asa män berıp otyrmyz. Eger oqulyqtan qandai da bır soraqy qatelık ketse, baspaǧa jıbermeimız. Saraptama jūmysyn būlai küşeitu bükıl memlekettı oqulyqsyz qaldyruy mümkın. Sapany jaqsartu üşın saraptama jüiesın auystyrdyq. Būǧan deiın saraptamaǧa kelıp tüsetın oqulyqtardyŋ avtory, baspasy belgılı bolatyn edı. Bügınde ony qūpiia ūstaimyz. Sarapşy qolyndaǧy kıtaptyŋ qai baspada qai avtordyŋ jazǧanyn bılmeidı. Būryn bılım beru mekemelerıne «özderıŋızdegı myqty mamandardy sarapşylyqqa jıberıŋızşı» dep hat jazatyn edık. Al jergılıktı basşylar kımnıŋ qoly bos bolsa sony jıberetın. Sondyqtan oqulyq ortalyǧyndaǧy sarapşylarǧa degen artyq kümän tumas üşın sarapşylar qūramyna qaita ırıkteu jürgızdık. Ortalyqtyŋ saityna kez kelgen sarapşy boluǧa yntaly azamat öz ötınışın qaldyra alady. Osy jyly 2000-ǧa juyq adam ötınış jıberdı. Bız ümıtkerlerdı Ūlttyq testıleu ortalyǧyna jıberıp, bılıktılık turaly sertifikat talap etıp otyrmyz. Sosyn Ūlttyq bılım akademiiasy sarapşynyŋ oqu baǧdarlamasy jönınde tüsınıgı bar ma, joq pa dep bır qarap şyǧady. Eŋ soŋynda oqulyq ortalyǧy saraptama jūmysynan habary bar-joǧyn anyqtaidy. Sarapşy ekı tıldı meŋgergen jäne sauatty boluy kerek. Barlyq ırıkteuden ötken sarapşylardy soŋynda älemdık täjıribe boiynşa 2 apta oqytyp, soŋynda emtihan alamyz. Sodan sürınbei ötkender ǧana sarapşylar bazasyna enedı. Biyldan bastap oqulyq saraptamadan 50 kün boiy ötkızıledı. Al sarapşylardy ırıkteu – jyl boiy jalǧasatyn prosess. Saraptama jūmysyn küşeitu maqsatynda psiholingvistikalyq, psihodidaktikalyq jäne etnomädeni saraptau bölımın aştyq. Aldaǧy uaqytta oqulyqtar osy baǧyttar boiynşa saraptamadan ötetın bolady. Oqulyq – oquşyny uyzdandyratyn qūral. Oqulyq saf altyndai taza, qatesız bolu kerek. Bız osy baǧytta jūmys ısteudı josparlap otyrmyz. Biyl ministrdıŋ qoldauymen oqulyq avtorlaryn oqytudy qolǧa aldyq. 400-den asa oqulyq avtory bolǧysy keletın azamattar Abai atyndaǧy pedagogikalyq universitetten arnaiy oqudan öttı. Oqulyq jazatyn avtorlarymyzdyŋ 90-95 paiyzy 50-den asqan mamandar eken. Osy kısılerdıŋ tälım-täjıribesın alyp qalatyn ūrpaqtar sabaqtastyǧyn qalyptastyru kerek degen oiǧa qaldym. Sol boiynşa jasaǧan ūsynysymyz «oqulyqtanu» mamandyǧyn pedagogikalyq oqu oryndaryna engızu mäselesı de oŋ şeşım tapty. Onymen qosa, jas sarapşylar mektebın ortalyq janynan oqytu jūmystary közdelude, – dedı akademiia prezidentı Ǧani Bektaiūly.
Ortalyqtyŋ atauy oqulyqpen bailanysty bolǧandyqtan da oqulyqqa qatysty synnyŋ bärı osy mekemege kelıp tietın. Alaida būl ortalyq oqulyq şyǧaru prosesınde tek saraptamalyq tūrǧydan qyzmet atqarady. Ǧani Beisembaevtyŋ aituynşa, saraptama jūmystar būǧan deiın 8, tıptı 12 deŋgeide jürgızılıp kelse, qazır onyŋ tiımdılıgı tömen bolǧandyqtan 3 deŋgeige tüsırgen. Säikesınşe sol 3 deŋgeidegı saraptama jūmysy küşeitılgen.
– Ortalyq bolaşaqta saraptama jūmystaryna adamnyŋ aralasu körsetkışın azaityp, elektrondy platformada ötkızudı közdep otyr. «Nege oqulyqtardy saraptauda mūǧalımder qatystyrylmaidy?» degen uäj de öz şeşımın tapty. Endı synaqtan ötken oqulyqty bükıl qazaqstandyq mūǧalımder talqylai alatyndai jaǧdai jasalady. Aldaǧy uaqytta oqulyq mäselesı alaŋdatatyn kez kelgen azamattardy saraptama jūmysymen tanystyru, qoǧamdyq oqytudy qolǧa alu közdelgen. Köp memlekette saraptamalyq ortalyq joq. Sarapşylardyŋ rölın halyq atqarady. Bıraq ol üşın de halyqty oqytu kerek. Bız bolaşaqta, oqulyq ortalyǧynsyz da, halyq özı sapaly oqulyqty anyqtai alatyndai jaǧdaiǧa jetudı közdeimız, – dedı Ǧani Bektaiūly.
mektep oquşylaryna Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ bekıtken sömke salmaǧy bar:
1-3-synyp oquşysy sömkesınıŋ salmaǧy 2 kilogramnan aspauy kerek.
4-5-synyp oquşylaryna ärı ketse 2,5 kilogramm köteruge rūqsat.
6-7-synyp oquşysynyŋ sömkesı 3-4 kilogramnan aspauy kerek.
8-11 synypta 4-4,5 kilogramm.
Qanşama qarjy Şekara asty…
Elımızde 300-den astam baspa bar bolsa, sonyŋ naqty 30 şaqtysy oqulyq şyǧarumen ainalysyp keledı. Bıraq jyl saiyn tender ūtyp jürgen keibır baspalardyŋ kıtap şyǧaruǧa äleuetı de, tehnikasy da jetpeidı. Mäsele qaida jatyr deisız ǧoi, osy şyǧaruşy mekemelerdıŋ köbı oqulyqty öz jerımızde emes, özge elde şyǧarady eken. Ol qalai? Şet elderde kıtap şyǧaru bızge qaraǧanda anaǧūrlym arzan. Sondyqtan oqulyqty tek redaksiiada daiyndap, daiyn faildardy şetelge jıberetın mekemeler de bar. Mysaly, Türkiia, Qytai, Resei syndy elderde oqulyq şyǧaru bızdıkınen 2-3 ese arzan. Eseptep köreiık: bır kıtaptyŋ baspahanadan şyǧu qūny – 800 teŋge. Al sol kıtaptyŋ taralymy 150 myŋ bolsa, oqulyqty tolyq basyp şyǧaru – 120 million teŋge. Būl – bır ǧana oqulyqtyŋ baspa qūny. Al respublikadaǧy myŋdaǧan mektepke qanşama pännen oqulyqtar şyǧaru kerek. Bylaişa aitqanda, elımızdıŋ qazynasynan şyǧyp jatqan milliardtar özge eldıŋ baspahanasynyŋ qaltasyna ketıp otyr.
Degenmen «Oqulyq» ǧylymi-praktikalyq ortalyǧynyŋ būrynǧy direktorynyŋ aituynşa, şetelden tek 20-30 paiyz oqulyqtar şyǧarylady eken. «Qyzmet etu barysynda baiqaǧanym, elımızde oqulyq şyǧaratyn baspahana jetkılıksız. Äsırese, oqulyq şyǧaru nauqany bastalǧan kezde. Tipografiialar aşu biznesın damytu kerek. Biyl Qazaqstanda daiyn oqulyqtardy baspalar basyp ülgermegendıkten, 20-30 paiyzy Türkiia, Resei, Angliia elderınen şyqty. Eger de bızdıŋ elımızde baspa salasy damyǧan bolsa, şetelden oqulyq şyǧaramyz dep qinalmas edık. Pandemiia kezınde oqulyqtardyŋ şekaradan ötpei qalu qaupı de bolǧany jasyryn emes» dedı ol.
Ǧani Beisembaev keibır oqulyq jazatyn baspalar qoǧamdyq sarapşylarǧa aqy tölep pıkır jazdyryp jürgenın jasyrmady. «Köp adam aqşa alsam boldy deidı de, oqulyqtyŋ artyndaǧy jauapkerşılıktı sezınbeidı. Bız atqaryp jatqan jūmys – ūlt bolaşaǧyn şeşetın jauapty jūmys. Sondyqtan ärbır saraptama jürgızetın, oqulyq jazatyn adam köz aldyna 3,5 mln balany elestetıp köruı kerek. Odan keiın dätıŋız barsa sapasyz oqulyq jazyŋyz, dätıŋız barsa şyǧaruyna qol qoiyp körıŋız. Ūrpaq taǧdyry bızdıŋ qolymyzda tūrǧanda barynşa yjdahattylyqpen män berıp qarauymyz kerek» dedı akademiia prezidentı.
Özı ülken, özı auyr. Ol ne?
Soŋǧy kezde keŋse tauarlaryn satatyn dükenderde balasynyŋ oqulyǧyna qap alu üşın kıtabyn äkelıp syzǧyşpen ölşetıp jürgen ata-analardy da körıp jürmız. Söitsek, satuşynyŋ aituynşa, soŋǧy jyldary şyǧarylǧan oqulyqtyŋ kölemı tüsınıksız eken. 1-2 sm artyq-kem qap alsaŋyz, oqulyǧyŋyzǧa kelmei qalady. Sondyqtan amal joq, 15,3 sm-15,5 sm dep ölşep satuǧa mäjbür. Naryqtaǧy oqulyq baǧasyna arnaiy taldau jasap ta körgen bolatynbyz. Bastauyş synyp oqulyqtaryn belgılı bır baspalar basyp kelıptı. Al joǧary synyp balama oqulyqtaryn tört-bes baspa şyǧarǧan eken. Säikesınşe, bastauyş synyp oqulyqtary qymbat.Degenmen oqulyq baǧasy qymbat bolmauy kerek edı ǧoi. Būl jaǧdai mektepterde oqulyqtardyŋ jetıspei qaluyna alyp keledı.
Qazırgı kezde şyǧarylyp jatqan oqulyqtardyŋ eŋ ülken formaty A4 ekenın bıreu bılse, bıreu bılmes. Äsırese, bastauyş synyp oquşylarynyŋ oqulyqtary osy formatta köp basylady. Özıŋız oilap qaraŋyzşy, bırınşı synyptyŋ bar-joǧy 6-7 jastaǧy balasy aldyndaǧy şaǧyn partaǧa jaŋaǧy oqulyqty qalai syiǧyzady? Bärınen de sondai ülken oqulyqtardy mektepke arqalap barudyŋ maşaqatyn oilap körıŋızşı. Bıraq bügıngınıŋ oquşylary sömkesınde tas arqalap jürgendei. «Būryn oqulyq jetıspese, synyptaǧy är bala bır-bırımen almasyp jürıp oqyp şyǧatyn. Qazırgı pandemiia jaǧdaiynda ärbır oquşynyŋ üiıne oqulyq jetkızu bızdıŋ basty maqsatymyz boldy. Mamyr aiynan bastap Qazaqstanda qanşa bala baryn, qandai oqulyq kerek ekenın baqylauda ūstadyq. Biyl otyz jyldyŋ ışınde bırınşı ret barlyq oquşy 100 paiyz oqulyqpen qamtyldy. Ministrlıktıŋ saityna şyqqan oqulyqtardyŋ elektrondy köşırmesı engızıldı. Oqulyǧyn joǧaltyp alǧan kez kelgen oquşy saittan kırıp elektrondy nūsqada oqi alady» deidı Ǧani Bektaiūly.
Elektrondy oqulyqqa köşuımız mümkın be?
Ekonomikasy damyǧan batys elderı men alpauyt Amerika, Künşyǧysta ornalasqan körşımız Qytai men Koreia elderınıŋ oquşylary jaŋa oqu jyly bastalar aldynda oqulyqqa memleket tarapynan belgılengen mölşerde salyq tölep qol jetkızedı. Tıptı Amerika Qūrama Ştattarynda oqulyq satu ısın käsıpke ainaldyrǧan agenttıkter paida bolǧan. AQŞ-ta oqulyqtarmen bırge onyŋ elektrondy nūsqalary, videosabaqtary qosa satylady. Būl jaǧdai örkenietı damyǧan batys qoǧamynyŋ tüsınıgıne sıŋıp ketken. Al būrynǧy postkeŋestık – qazırgı TMD elderınde oqulyq tıkelei memlekettıŋ tarapynan tegın berıledı. Tegın berıledı degenımız qate bolar, är oquşyǧa bır jylǧa paidalanuǧa ülestırıledı. Būl mektep ömırınıŋ ainymas qaǧidasyna ainalyp ketken dästür dese de bolar.
Elımızde 2018 jyldan bastap mektep oqulyqtarynyŋ elektrondy nūsqasy da şyǧaryla bastady. Būl jaŋa tehnologiia – bügıngınıŋ balalary üşın quanyşty jaŋalyq. Aitalyq, kez kelgen kıtaptyŋ soŋǧy betınde audio-video disk jüredı. Al ony kompiuterge salyp aşyp qalsaŋyz, sol kıtaptaǧy sabaqtardyŋ tapsyrmalary, jattyǧulary men jauaptary qosa berılgen. Būl balanyŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyryp, sabaq qarauǧa degen yntasyn oiatary sözsız. Jaŋa formatta şyǧyp jatqan elektrondy oqulyqtar oquşylar üşın auyr sömke köteruden qūtyluǧa jaǧdai jasady. Sonymen qatar, materialdardy bırneşe ret qaitalap qarauǧa, jattyǧulardyŋ dūrys jauabyn bırden bıluge de bolady. Elektrondy oqulyqtardy oqulyq şyǧaratyn baspa daiyndap jür.
Degenmen dünie jüzınıŋ bırde-bır elı dästürlı oqulyqtar men kıtaptardan bas tartqan joq. Elektrondy oqulyqty qosymşa bılım beru qūraly retınde paidalanady. Bıraq keibır memleketter oqu baǧdarlamasyna bırneşe pänderdıŋ elektrondy oqulyqtaryn sättı engıze aldy. Olar: Vengriia, Braziliia, İspaniia, Singapur, Finliandiia men Estoniia siiaqty elder. Jalpylama mektep oqulyqtaryn elektrondy nūsqaǧa auystyru täjıribesı Oŋtüstık Koreia, Resei jäne taǧy basqa memleketterde bırneşe jyl qatarynan synaqtan ötkızılgen. Al elımızdıŋ jappai elektrondy oqulyqqa köşıp ketu oiy joq.
Ümıt örge tartady
– Būryn oqulyq şyǧaratyn mekemeler bır-bırımen bailanyspaityn edı. Biyl saraptama jūmystarymen avtorlardy tanystyrudy, talqylaudy qolǧa alyp otyrmyz. Ketken qatelıkterdıŋ ornyn toltyru üşın jūmystar atqarylyp jatyr. Baspalarda qarjy bolǧandyqtan, avtorǧa tölep kıtap jazdyrtady. Sonymen qatar zaŋda kez kelgen avtorlyq toptyŋ oqulyq jazyp, saraptamaǧa tapsyruǧa qūqyǧy bar delıngen. Saraptamaǧa kelgenşe bır oqulyq jazuǧa 3,5 mln teŋgedei qarjy jūmsalady eken. Al onyŋ saraptamadan ötu nemese ötpeuı taǧy belgısız. Ötpei qalsa, qūiylǧan qyruar qarjy jelge ūşady. Sondyqtan köp avtor baspamen jūmys ısteudı tiımdı sanaidy. Al negızı basqa da qaltaly azamattar avtorlyq toptardy qarjylandyryp, baǧdarlamaǧa sai oqulyq jazyp bızge saraptamaǧa tapsyruyna bolady. Bıraq eŋ bırınşı taqyryptyq josparǧa engızuge ötınış beruı kerek. Taqyryptyq josparǧa enbei qalsa, saraptama jūmysy aqyly. Osy mäselenı jeke saitymyzda naqty tüsındırıp aittyq, – deidı Ǧani Beisembaev.
Älemge köz salyp qarasaq, oqulyqtaǧy qatelıktermen küresıp jatqan bız ǧana siiaqtymyz. Mysaly, sız Kembridj universitetınıŋ mektepterge arnalǧan oqulyqtar men resurstardy şyǧaratyn baspasynyŋ qate kettı dep jatqan aiqaiyn estıp kördıŋız be? Nemese körşı Reseidıŋ bılım beru ministrınıŋ jinalysta oqulyqtaǧy qatelerdı terıp otyrǧanyn estıdıŋız be? Ärine, joq. Mümkın, şyn mänınde oqulyqtardy şyǧaru mehanizmımız sapaǧa kedergı keltırıp jürgen şyǧar. İä, auruyn jasyrǧan öledı. Qazırgı oqulyq boiynşa tuyndap jatqan problemalarǧa köz jūmyp qaraǧan saiyn tyǧyryqqa tırelerımız sözsız. Degenmen keleşekten küter ümıtımız de ülken.
Köktem QARQYN
