Qala körkı – qoǧamdyq keŋıstıkter

Soŋǧy jyldary elordada «Nūr-Sūltan – jaily qala» tūjyrymdamasy aiasynda qoǧamdyq keŋıstıkter qūru qarqyndy jürgızılıp keledı. Osyǧan orai, biyl bas qalada 250 qoǧamdyq keŋıstık, sonyŋ ışınde qarausyz qalǧan bos jerler, aulalar men skverler abattandyrylady.

Būl baǧytta qalanyŋ barlyq audandarynda auqymdy jūmys bastaldy. Eskizdık jobalardy äzırleu üşın qalalyq Urbanistika ortalyǧy Almaty, Baiqoŋyr, Esıl jäne Saryarqa audandary äkımdıkterınıŋ apparatymen jäne audan tūrǧyndarymen bırlesıp qoǧamdyq tyŋdaular ötkızgen bolatyn. Sondai-aq üş ai boiy halyqpen köşpelı jeke kezdesuler ötkızılıp, tūrǧyndardyŋ ötınışterıne taldau jasaldy. Bırınşı kezekte qalanyŋ eskı bölıgındegı şaǧyn audandar jaŋa aula alaŋdaryn ornatudy qajet etedı degen şeşım qabyldandy. Osyǧan orai, Almaty audanynyŋ «Jeleznodorojnyi» jäne «İnternasionalnyi» tūrǧyn alaptarynda skver salu jūmysy qolǧa alyndy.

Jalpy biyl atalmyş audanda 7 jaŋa qoǧamdyq keŋıstık paida bolady. Olardyŋ arasynda Burabai köşesınen Edıl köşesıne deiın «Abylai han» jelekjoly, R.Qoşqarbaev daŋǧyly-Qordai köşesı qiylysyndaǧy alaŋ, Abylai han daŋǧylyndaǧy alleia, «Vstrecha» sauda üiı aldyndaǧy qoǧamdyq keŋıstık pen «Jerūiyq-2» saiabaǧy bar.

«Qūstar» saiabaǧy aşylady

Nūr-Sūltanda biyl jazda jaŋa baǧyttaǧy qoǧamdyq keŋıstık aşylady. «Qūstar» saiabaǧy dep atalatyn keŋıstık Saryarqa audanynyŋ aumaǧynda, qalanyŋ tarihi bölıgındegı Jeltoqsan, Seifullin, Beibıtşılık jäne Omarov köşelerınıŋ aralyǧynda – №1 qalalyq emhananyŋ janynda ornalasady. Qala tūrǧyndarynyŋ bıraz bölıgı kögerşınderge jem berudı ūnatatynyn eskere otyryp, jaŋa saiabaqqa bırneşe qūs ūiasy ornatylmaq.

Elordanyŋ Urbanistika ortalyǧy jobalau kezınde jalpyqalalyq demalys aimaǧyn aşu ısıne basymdyq berdı: qūstarǧa jem şaşuǧa arnalǧan oryndar, sol siiaqty kedergısı joq tynyş aimaq qūru. Jaŋa keŋıstıktıŋ kıreberıs tūstaryn girliandalarmen bezendıru josparlanyp otyr. Alaŋnyŋ barlyq aumaǧynda ärtürlı maǧyna beretın şamdar ornatylady. Al trotuarlardyŋ boiyna türlı oryndyqtar qoiylady. Sondai-aq saiabaqtyŋ ortasyna gülzary bar köleŋkelı şatyrdy ornalastyru josparda bar. Qoǧamdyq keŋıstıktıŋ bos tūstaryna aǧaş otyrǧyzylady.

«Jerūiyq-2» saiabaǧy

Nūr-Sūltan qalasynda Bauyr­jan Momyşūly men Mūqan Tölebaev köşelerınıŋ qiylysyndaǧy «Jerūiyq-2» saiabaǧyn abattandyru josparlanuda. Qazır būl jer – iesız saiabaq. Tek eskı futbol alaŋy bar. Abattandyru jūmystary osy audan tūrǧyndarynyŋ ötınışı boiynşa jürgızıledı. Jospar boiynşa mūnda ekologiialyq taza materialdardan jasalǧan oiyn alaŋdary, voleibol jäne basketbol alaŋdary, jügıruge arnalǧan jolaqtar, vorkaut-aimaq, seruendeu infraqūrylymy jäne demalys aimaqtary paida bolady.

Būl maŋda, balalarǧa arnal­ǧan eko-alaŋnan bölek, arqan joldary men töbeşıkterı bar «Besık» türındegı oiyn keşenın jasau josparda bar. Sondai-aq aǧaştarmen qorşalǧan arbalar, ätkenşekter de ornatylady. Saiabaqty aǧaştarmen, köpjyldyq būtalarmen kögaldandyru da josparlanyp otyr.

Jobanyŋ negızgı mındetı – atalǧan keŋıstıktı jandandyru jäne qala tūrǧyndaryna jaǧdai jasau. «Būl rette tūrǧyndar özderınıŋ aulasyna qandai özgerıster qajet ekenın özderı taŋdaidy. Ūsynystarǧa bailanysty jobalyq şeşım jasalyp, ideia jüzege asyrylady. Jobalau aldynda elordalyq urbanister saualnama jürgızıp, qala tūrǧyndarynyŋ ūsynys­taryn jinaidy. Nätijesınde jaŋa qoǧamdyq keŋıstıktı abattandyru boiynşa eskizdık ūsynys jasalady» dedı qalalyq Urbanistika ortalyǧynyŋ basşysy Elnar Bazyken.

Kezdesu orny – «Vstrecha»

«Vstrecha» sauda üiınıŋ janyndaǧy keŋıstık ylǧi tartymdy oryndardyŋ bırı bolyp keledı. Bıraq Nūr-Sūltan qalasyndaǧy Urbanistika ortalyǧynyŋ basşysy Elnar Bazykennıŋ aituynşa, sauda üiınıŋ aldyndaǧy bır būryş soŋǧy uaqytta köşe bazaryna ainalyp barady. Sondyqtan mūnda tärtıp ornatu jäne būrynǧy atmosferany qalpyna keltıru turaly şeşım qabyldandy. Tūrǧyndardyŋ ūsynysy negızınde türlı taqyryptaǧy elementter – su ışuge arnalǧan arnaiy avtomattar, ūialy bailanys teŋgerımın tolyqtyru üşın apparat bola alatyn telefon budkasyn ornatu turaly şeşım qabyldandy.

Būǧan deiın Almaty audany äkımdıgı men qalalyq Urbanistika ortalyǧynyŋ ökılderı jaqyn maŋdaǧy üilerdıŋ tūrǧyndarymen kezdesuler ötkızdı. Kezdesude aitylǧan ötınışter arasynda sauda nüktelerın dizain-kod boiynşa retke keltıru, seruendeu üşın qolaily aimaqtar, balalar oiyn alaŋdaryn qūru, aumaqty kögaldandyru, jaryqtandyru jäne t. b. boldy. Qala tūrǧyndarymen özara ıs-qimyl nätijesınde astanalyq urbanister uchaskenı abattandyru tūjyrymdamasyn ūsyndy. Būl – bırlesken jūmystyŋ nätijesı. Aldaǧy uaqytta abattandyrudy bastau josparlanuda. Jūmys «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-jospary aiasynda jürgızıledı.

Abylai han daŋǧylyndaǧy alleia

Almaty audany tūrǧyndaryna yŋǧaily boluy üşın Abylai han daŋǧyly men Manas köşesınıŋ qiylysynda jaŋa qoǧamdyq keŋıstıktı abattandyru josparlanyp otyr. Būl jerde ışuge arnalǧan suy bar arnaiy avtomat, retro-telefon budkasy, jazǧy kafeterii ornatylyp, «Vstrecha» sauda üiı maŋynda ötken kezeŋderden syr şertetın türlı şaǧyn säulet nysandary boi köteretın bolady. Osyǧan orai, Nūr-Sūltan qalasynyŋ Säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasy jaŋa tartymdy orynnyŋ eskizderın körsettı.

Būl aumaqta köşe saudasy körınıs tapqan, sol siiaqty tūraq alaŋynyŋ retsızdıgı men qatty şu jūrtşylyq üşın qolaisyzdyq tudyryp otyr. Aumaqtyŋ abattandyrylmaǧany jäne osy maŋda jaiau jürgınşılerge arnalǧan joldyŋ joǧy jergılıktı tūrǧyndarǧa qolaisyzdyq keltıredı. Tūrǧyndardyŋ jailylyǧyn qamtamasyz etu üşın gülzardyŋ qorşaulary men qabyrǧalary jöndelmek. Sondai-aq balalar oiyn alaŋyn, köleŋkelı şatyrlar, gülzar ornatu, kommersiialyq pavilondar aşu josparda bar. Abattandyru jūmystary barysynda asfalt jabyny töselgen tastarǧa auystyrylmaq, tūraq keŋıstıgın oŋtailandyru, halyqtyŋ az qozǧalatyn toptaryna yŋǧaily bolu üşın trotuar plitkalaryn bır deŋgeige keltıru josparlanuda.

«Kezdesu orny» ideiasyn gül ūstaǧan qolşatyr astyndaǧy er adamnyŋ art-müsını aşady. Onyŋ ainalasynda demaluǧa arnalǧan oryndyqtary men üstelderı bar. Sonymen qatar körsetılgen aimaqta landştaft būtalary bar alpılık töbeşık ornatylady. Sonymen qatar ötınışter boiynşa būl maŋaida diagonaldy jaiau jürgınşıler ötkelı paida bolady. Onyŋ artyqşylyǧy – jaiau jürgınşılerge joldy bır uaqytta ärı barlyq baǧytta, sonyŋ ışınde diagonal boiynşa kesıp ötuge rūqsat etıledı.

«Elordanyŋ bekıtılgen dizain-kodyna säikes, barlyq sauda pavilondary säikestendırıledı. Būl maŋdaişalar men syrtqy jarnama obektılerıne de qatysty. Biznes ökılderı habardar jäne özgertuge daiyn. Tūraq aimaǧyn retke keltıru josparlanuda. Būl – dizain-kodtyŋ ülgısı» dedı Nūr-Sūltan qalasy Säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasynyŋ basşysy Nūrlan Ūranhaev.

Osy maŋaidy kögaldandyruǧa da airyqşa köŋıl bölınedı. Būl rette Abylai han daŋǧylynyŋ boiyna sändelgen jaryǧy bar 100-ge juyq aǧaş otyrǧyzylady.

«Ūlytau» alleiasy ajarlanady

«Ūlytau» alleiasy, söz joq, qaladaǧy öte ädemı oryndardyŋ bırı. Degenmen būl jerdı astananyŋ būdan da körıktı, tıptı turister köbırek keletın mädeniet ornyna ainaldyru maqsatynda qalalyq urbanister Esıl audany äkımdıgımen jäne qala tūrǧyndarymen bırneşe ret qoǧamdyq talqylaular ötkızgen bolatyn. Aldaǧy uaqytta alleianyŋ maŋynan jai adamdar ǧana emes, mümkındıgı şekteulı jandardyŋ da jürıp-tūruyna qolaily jaǧdai jasalyp, iaǧni kedergısız orta qalyptas­tyrylyp, alleianyŋ ortalyǧyna Qozy Körpeş-Baian sūlu jäne Qyz Jıbek pen Tölegennıŋ qazaqy naqyştaǧy oiularmen temırden iılıp örılgen, qozǧalatyn ärı jaryq tüsırıp tūratyn müsını qoiylady, olardyŋ qoldary bır-bırımen tüiıskende, ortasyndaǧy şam janyp, ainalasyndaǧylarǧa jylu men mahabbat syilaityndai äser qaldyratyn zamanaui ülgıdegı aşyq siluetter ornatylady dep josparlanuda. Sondai-aq būl maŋda järmeŋkeler alaŋy jūmys ıstep, jartylai kiız üi ıspettes alaŋǧa ūlttyq qolöner būiymdary qoiylady, jalpy aumaqqa köleŋke berıp tūratyn aǧaş-taldar köptep otyrǧyzylyp, osy maŋ tolyqtai jaryqtandyrylady.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY