1938-1951 jj. Qazaq KSR Halyq komissarlary keŋesınıŋ (Ministrler keŋesınıŋ) töraǧasy Nūrtas Oŋdasynov köp jyldar boiy Jūmabai Şaiahmetovpen iyq tırese jūmys ıstedı. Būl ekı küştı tūlǧanyŋ myqty, jemıstı, adal qarym-qatynasy boldy. Şaiahmetov-Oŋdasynov tandemı soǧys jyldarynda maidan mūqtajdaryn qanaǧattandyru, KSRO-nyŋ batys aumaǧynan köşırılgen halyqty jäne käsıporyndardy qabyldau, deportasiialanǧan halyqtardyŋ qonystanuy men beiımdeluı, sondai-aq soǧystan keiıngı qiyn jyldary halyq şaruaşylyǧyn qalpyna keltıru üşın jauapkerşılık jüktelgen kezde partiia men Ükımettıŋ ainalasyna eŋ daryndy, ıske berılgen adamdardy bırıktıruge kömektestı. Būl olardyŋ eŋbegı men tarihi rölı boldy.
Şaiahmetov Qonaevtyŋ taǧdyrynda ülken röl atqardy. OK-nıŋ kadrlyq saiasatyna jetekşılık ete otyryp, ol respublikadaǧy jäne odan tys jerlerdegı bolaşaǧynan ümıt küttıretın kadrlardy mūqiiat qadaǧalap otyrdy. Osylaişa Astrahan oblysynda keŋes jäne partiia jūmysynda alǧaşqy qadam jasaǧan – ideologiia jönındegı OK bolaşaq hatşysy Sujikov. Şaiahmetov özınıŋ jūmys ıstegen jyldarynda Qonaevqa qamqor bolyp jäne ony aqyly, ziialylyǧy men adamdarmen jūmys ısteu qabıletı üşın öte joǧary baǧalaǧan.
Şaiahmetov kezınde İ.Stalindı Qazaq memlekettık qyzdar pedagogikalyq institutyn aşuǧa köndırdı. Osy instituttyŋ qabyrǧasynan bılım, ǧylym jäne mädeniet salasynyŋ köptegen äigılı äiel qairatkerlerı şyqty.
Sol kezde Şet tılder instituty, Dene şynyqtyru instituty, Memlekettık konservatoriia, Qaraǧandy tau-ken instituty, Şymkent himiia-tehnologiia instituty, bırqatar pedagogikalyq tehnikumdar aşyldy. Şaiahmetovtıŋ bastamasymen KSRO-nyŋ jetekşı joǧary oqu oryndaryna ūlttyq kadrlar üşın kvotalar bölındı.
Şaiahmetov bılımdı, ǧylymdy, ǧalymdardy belsendı qoldady jäne Qazaq KSR Ǧylym akademiiasynyŋ negızın qalauşylardyŋ bırı boldy. Onyŋ bastamasymen Qanyş Sätbaev 1941 j. Almaty qalasyna qyzmetke Qarsaqpai mys balqytu kombinatynyŋ geologiialyq-barlau bölımınıŋ bas geology qyzmetınen Geologiialyq ǧylymdar institutynyŋ direktory lauazymyna auystyryldy, al 1943 jyldan bastap bır mezgılde KSRO Ǧylym akademiiasy qazaq filialynyŋ töraǧasy boldy.
Şaiahmetov Qazaqstannyŋ industriialyq quatyn damytuǧa ülken üles qosty. 1944 j. ol Temırtau qara metallurgiia zauytynyŋ qūrylysyna baǧyttalǧan jastar tobyn maidannan qaitaryp aldy. Elımızdıŋ soltüstıgı men oŋtüstıgın qosatyn Moiynty-Şu temırjoly paidalanuǧa berıldı. Osy jyldar ışınde Öskemen GES, Qaratau tau-ken himiia zauyty, Jambylda superfosfat zauyty, Ekıbastūz kömır razrezı, Öskemen qorǧasyn-myryş zauyty, Sas-Töbe jäne Qaraǧandy sement zauyttary, Şymkent maqta-mata kombinaty, Almaty trikotaj fabrikasy jäne t. b. salyndy.
Soǧys jyldarynda Qazaqstan maidannyŋ arsenaldary men äskerdı jabdyqtau bazalarynyŋ bırıne ainaldy.
Soǧystan keiıngı bırınşı besjyldyqta (1946-1950) auyr jaǧdailarǧa qaramastan, egınşılık mädenietı, mehanikalandyru deŋgeiı, astyq jäne basqa da auyl şaruaşylyǧy daqyldarynyŋ önımdılıgı artty, mal basynyŋ önımdılıgı bır mezgılde ösıp, mal şaruaşylyǧynda eŋbektı qajetsınetın prosesterdı mehanikalandyru engızıldı. KSRO basşylyǧy Şaiahmetovtıŋ osy baǧyttaǧy ülesın joǧary baǧalady: onyŋ barlyq marapattary auyl şaruaşylyǧy salasyndaǧy jetıstıkterı üşın: Eŋbek Qyzyl Tu ordenı (1939), Qūrmet belgısı ordenı (1942), üş Lenin ordenı (1945, 1947, 1952). İ.Stalin Şaiahmetovtı eldıŋ adami, öndırıstık jäne auylşaruaşylyq äleuetın damytuǧa qosqan zor ülesı, adaldyǧy jäne özındık qasietterı üşın «Şyǧystyŋ qyrany» dep atady. Köptegen jyldar boiy KSRO Ministrler keŋesı töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetın atqarǧan Bulganin Stalinnen Şaiahmetovtı odaqtyq ministr etıp taǧaiyndaudy sūrady, bıraq ol «äzırşe onyŋ ornyn basatyn adam joq, sondyqtan Qazaqstandy Şaiahmetovsız qaldyrmaimyn» dep jauap berdı.
Soǧystan keiıngı jyldary qazaq ädebietınıŋ ökılderı men öner qairatkerlerı odaqtas respublikalarǧa baryp, Qazaqstandy tanystyryp, özderınıŋ üzdık şyǧarmalarymen tanystyrdy. 1949 j. mamyr aiynda Mäskeude ötken qazaq ädebietınıŋ onkündıgı ülken oqiǧa boldy, onyŋ aşyluy P.Chaikovskii atyndaǧy konservatoriianyŋ ülken zalynda öttı.
Şaiahmetov özınıŋ kışı otany – Omby oblysyn da ūmytqan joq. Arasynda qazaq mektepterıne arnalǧan oqu qūraldaryn, pedagogtardy jıberıp otyrdy. Mūnda Qazaqstannan teatr ūjymdary jiı keldı. Oblys dükenderınde qazaq muzykalyq aspaptary satyldy.
2002 j. 5 qyrküiekte «Jūmabai Şaiahmetov: ömırı men qyzmetı» atty ǧylymi-praktikalyq konferensiianyŋ aşyluynda Mädeniet, aqparat jäne qoǧamdyq kelısım ministrı Mūhtar Qūl-Mūhammed özınıŋ kırıspe sözınde bylai dedı:
«Jūmabai Şaiahmetovtıŋ basty erekşelıgı – öz otandastarynyŋ taǧdyryna degen yqylasy, ol adamdarmen qarym-qatynasta ärqaşan qarapaiym bolyp, barlyq problemalardy ışınen zertteuge tyrysty. Osy qasietterdıŋ arqasynda ol öz qol astyndaǧy jäne qarapaiym adamdar arasynda joǧary bedelge ie boldy».
Sol kezde bolǧan partiialyq ideologiia men saiasi ūstanymdardyŋ qataŋ şeŋberıne qaramastan, Jūmabai Şaiahmetov belgılı ǧylym jäne mädeniet qairatkerlerın qorǧauǧa batyl kırısken. Tarihi şyndyqty saltanatty etu üşın bügınde Äuezov pen Sätbaevtyŋ taǧdyrynda Jūmabai Şaiahmetovtıŋ ülken rölı turaly aitu qajet, onyŋ arqasynda olar 50-jyldardaǧy jappai quǧyn-sürgınnen aulaq boldy. Şaiahmetov turaly qyzmettesterı men ärıptesterı öte jyly pıkır bıldırdı. Dınmūhamed Ahmetūly Qonaev öz estelıkterınde bylai dep jazady: «Özınıŋ ızaşarlaryna qaraǧanda, ol ūqypty basşy jäne jaqsy ūiymdastyruşy bolǧan. Onyŋ basşylyǧymen soǧystan keiıngı jyldary Qazaqstan ekonomikasy neǧūrlym joǧary qarqyn aldy». Qazaqstan kompartiiasynyŋ ideologiia boiynşa Ortalyq komitetınıŋ būrynǧy hatşysy, Jūmabai Şaiahmetovtı jekelei jaqsy bıletın Iliias Omarov: «1940-1950 jj. Qazaqstanda Şaiahmetovten basqa körnektı qairatker bolǧan joq» dep aitty. Bızdıŋ maqsatymyz – bızdıŋ memleketımızdıŋ tarihyndaǧy eŋ qiyn jäne qarama-qaişy kezeŋderde respublikany abyroimen basqarǧan adamnyŋ ömır tarihy men äreketın bolaşaq ūrpaq esınde qaldyru.
2002 j. Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ ülken zalynda ötken, J.Şaiahmetovtıŋ tuǧanyna 100 jyl toluyna arnalǧan ǧylymi-praktikalyq konferensiia tūlǧanyŋ esımı bırneşe jyldarǧa deiın ūmytylyp ketkennen keiıngı alǧaşqy oqiǧa boldy. Oǧan respublika ükımetınıŋ ökılderı, ǧalymdar, qoǧam qairatkerlerı, soǧys jäne eŋbek ardagerlerı, Şaiahmetovtıŋ tuystary men jaqyndary qatysty. 2002 j. «Kürdelı zamannyŋ qaisar qairatkerı. Jūmabai Şaiahmetov turaly estelıkter», 2008 j. jurnalistika ardagerı M.Aqqozinnıŋ «Vernut iz zabveniia» atty estelıkter jinaǧy jaryq kördı.
2018 j. 4 jeltoqsanda Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ mūraǧaty men Şoqan Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia instituty ūiymdastyrǧan «Keŋes tarihynyŋ personalistikasy mäselelerı: Jūmabai Şaiahmetov» atty döŋgelek üstel öttı.
Şymkent Jūmabai Şaiahmetovtı alǧaşqy eske alǧan qala boldy, onda onyŋ memlekettık jäne partiialyq mansaby aiaqtaldy. Şymkent qalalyq äkımdıgınıŋ 2010 jylǧy 10 mausymdaǧy şeşımımen, ardagerler bastamasymen Şymkent qalasy köşelerınıŋ bırıne J.Şaiahmetovtıŋ esımı berılıp, estelık taqta ornatyldy.
2019 j. Omby tarihi mūraǧatynda otbasy ūsynǧan qūjattar, kıtaptar men fotosuretter negızınde Jūmabai Şaiahmetovtıŋ jeke qory aşyldy.
J.Şaiahmetov turaly estelıkterdı saqtauda M.Qozybaev, Ş.Şökin, Q.Qaisenov, T.Bigeldinov, K.Salyqov, M.Aqqozin, N.Sansyzbaev, Q.Aldajūmanov, Q.Mūhametqaliev, J.Balapanov, M.Mezgılbaev, E.Zäŋgırov, G.Galkina jäne t. b. ülken röl atqardy.
J.Şaiahmetov bilıktıŋ joǧary eşelondarynda qyzmet etken jyldary respublikanyŋ qalyptasuyna, onyŋ adami jäne materialdyq resurstaryn Ekınşı düniejüzılık soǧys jyldarynda faşizmge qarsy küreske jūmyldyruǧa, sondai-aq industriialyq, agrarlyq, ǧylymi-tehnikalyq jäne ruhani äleuetke, qazırgı täuelsız Qazaqstannyŋ ırgetasyn qūruǧa jäne nyǧaituǧa öz ülesın qosty.
Rinat ŞAIаHMETOV
