Astanada qyrküiek aiynda Düniejüzılık köşpendıler oiyndary ötedı dep josparlanǧan. Jarysqa 100-den astam elden 4 myŋǧa juyq sportşy qatysady. Sporttyq jarystar men mädeni şaralarǧa 100 myŋnan astam turist keledı dep kütılude. Osyndai ırı sporttyq ıs-şaralardy ötkızu kezınde qauıpsızdıktı tiımdı qamtamasyz etu osy saladaǧy būrynnan jinaqtalǧan şeteldık jäne otandyq täjıribenı eskere otyryp, sondai-aq onyŋ barysynda yqtimal qauıpterdıŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan ūiymdyq-qūqyqtyq qauıpsızdık şaralarynyŋ keşenın äzırleu maŋyzdy.
Bügıngı qoǧam üşın tabiǧi apattarmen qatar, Resei Federasiiasynda Crocus City Hall sauda ortalyǧynda bolǧan qaiǧyly oqiǧadan keiın adam köp jinalatyn oryndardaǧy qauıpsızdık mäselesı özektı boldy. Qazaqstanda 7,9 mln şarşy metr sauda alaŋy nemese 70 myŋǧa juyq sauda nysandary bar. Onyŋ jartysy – Almatyda, törtten bırı – Astanada, qalǧany oblys qalalarynda ornalasqan. Sarapşylardyŋ paiymdauynşa, oiyn-sauyq aumaqtardyŋ besten bır bölıgı ǧana sapa jäne qauıpsızdık kriteriilerıne säikes keledı. Elımızdegı sauda nysandarynyŋ sapa deŋgeiı damyǧan elderdıŋ köpşılıgınen tömen.
Sauda oiyn-sauyq ortalyqtarynda jüzdegen türlı sauda oryndarymen qatar, dämhana, meiramhanalar, kinoteatrlar, batut jäne oiyn alaŋdary bar. Mūndai oryndar adamdardyŋ sauda jasap, negızgı bos uaqytyn ötkızetın orynǧa ainalǧany anyq. Mäselen, eŋ ırı sauda üilerınıŋ bırı «Han şatyrǧa» jūmys künderı keluşıler sany 40-50 myŋ adamdy qūrasa, demalys jäne mereke künderı 120 myŋ adamǧa deiın jetedı. Iаǧni qauıpsızdık mäselesı maŋyzdy. Qauıpsızdık standarttaryna säikes, mūndai ortalyqtardaǧy balalar oiyn bölmelerı men kinoteatrlar ekınşı qabattan joǧary bolmauy jäne apattyq şyǧudan 20 metrden alys bolmauy kerek. Bıraq, ökınışke qarai, köptegen sauda ortalyqtarynda balalar oiyn alaŋdary joǧarǧy qabattarda ornalasqan, al evakuasiialyq joldary qarastyrylmaǧan. Sondai-aq evakuasiialyq satylarda mügedekterdıŋ jürıp-tūruyna arnalǧan pandustar joq. Taǧy bır aita keterlıgı, sauda ortalyǧynda bır qabatta myŋnan astam adam bır mezette bas qosatyn ondaǧan qoǧamdyq tamaqtandyru oryndary bar. Mūnda quatty aspazdyq qūral-jabdyqtardy paidalanǧandyqtan, ört şyǧu qaupı joǧary.
Qūqyqtyq statistikaǧa säikes, 2023 jyly ört qauıpsızdıgı talaptaryn būzǧany nemese saqtamaǧany üşın 13 978 äkımşılık qūqyq būzuşylyq oqiǧa tırkelgen. Ört qauıpsızdıgın öreskel būzu faktılerı men qūlyptalǧan apattyq şyǧu joldary, jaramdylyq merzımı ötken ört söndırgışterdıŋ boluy nemese olardyŋ bolmauy, dabyl jäne ört söndıru jüielerınıŋ būzyluy siiaqty faktıler anyqtalǧan.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, ǧimarattardyŋ qyzmetkerlerın tötenşe jaǧdai boiynşa oqytuǧa barynşa nazar audaru maŋyzdy. Mysaly, Niu-Iorktegı Düniejüzılık sauda ortalyǧynyŋ zäulım ǧimarattary 2001 jyly 11 arnaiy qyzmetkerlerdı tūraqty daiarlaudyŋ arqasynda Morgan Stanley bank holdingınıŋ 2700 qyzmetkerın evakuasiialauǧa kömektestı. Būl kompaniianyŋ 7 adamy evakuasiia turaly habarlamany elemegendıkten qaitys boldy. Sondai-aq soŋǧy kezderı älemdık qauymdastyq elderı laŋkestık qauıpterge tap bolyp otyrǧanyn aita ketken jön. Sondyqtan qoǧamdyq tärtıp pen qauıpsızdık – ırı halyqaralyq sporttyq şaralardy sättı ötkızudıŋ basty şarttarynyŋ bırı.
Joǧaryda aitylǧandarǧa bailanysty, sauda ortalyqtarynyŋ kıreberısterı men adam köp jinalatyn jerlerdegı qauıpsızdıktı küşeituge (küzetşıler sanyn köbeitu, olardy arnaiy qūral-jabdyqtarmen qamtamasyz etu), qyzmetkerlerdı jüielı oqytu, sondai-aq evakuasiialau jäne oqu-jattyǧu jūmystaryn jürgızuge nazar audaruyŋyzdy sūraimyn. Evakuasiiany qamtamasyz etu jüielerın qosymşa synaqtan ötkızu (jaryq displeilerı, esıkterdıŋ qūlpyn aşu jäne eskalatorlardy toqtatu), dauystyq habarlamalardy tekseru, sondai-aq jazǧy demalys aldynda mektep jäne joǧary oqu oryndarynda qoǧamdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu boiynşa arnaiy oqu sabaqtaryn ötkızudı qarastyrudy ūsynamyn.
Bibıgül JEKSENBAI,
Senat deputaty
