Rauan KENJEHANŪLY, «Ūlttyq audarma biurosy» qoǧamdyq qorynyŋ atqaruşy direktory: GUMANİTARLYQ ǦYLYMǦA JAŊA LEP KELDI

– Biyl «Gumanitarlyq bılım», «Qazaq tılındegı 100 jaŋa oqulyq» atty auqymdy jobaǧa ekı jyl tolyp otyr. Sondyqtan aldymen sözımızdı osy jūmys­ty atqaryp otyrǧan qoǧamdyq qordyŋ qyzmetınen bastasaq…

– Jaqsy, raqmet! Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» maqalasy qazaq älemıne, ruhaniiatyna, akademiialyq ortasyna ülken serpılıs äkeldı. «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy qolǧa alyndy. Atalǧan baǧdarlamanyŋ bır arnasy «Jaŋa gumanitarlyq bılım. Qazaq tılındegı 100 jaŋa oqulyq» dep atalady. Osy jobany ıske asyru üşın kommersiialyq emes «Ūlttyq audarma biurosy» qoǧamdyq qory qūryldy. Mıne, sodan berı ekı jyl öte şyqty. Qordyŋ bas keŋsesı elordada ornalasqan. Bıraq öte auqymdy būl jobaǧa söz ūstaǧan ziialy orta men bılıktı ǧalymdar kerek bolǧandyqtan, mamandarymyzdyŋ denı Almatyda jūmys ıstep jatyr. Būl jūmysqa aimaqtardaǧy ǧalymdar da qatysady. Bızdıŋ maqsatymyz – osyndai maŋyzdy eldık jobaǧa atsalysatyn ortany keŋınen tartu. Qazır ūlttyq audarma biurosynda 300-den asa maman eŋbek etedı. «Jaŋa gumanitarlyq bılım» dep atalǧan būl joba osy salaǧa qatysy bar barlyq baǧytty qamtidy. Ol – filosofiia, äleumettanu, tıl bılımı, tarih, ädebiet, dıntanu, mädeniettanu, öner, kino, teatr jäne basqa da salalar. Oǧan qosa, ekonomika men käsıpkerlık salasyn da qamtydyq.

«Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ ekı jyldyǧyna orailastyryp säuır aiynda Almatyda biyl audarylyp basylǧan jaŋa 30 kıtapty tanystyrdyq. Byltyr däl osy kezeŋde Elbasynyŋ qatysuymen alǧaş 18 kıtaptyŋ tanystyrylymy ötken bolatyn. Ekı jyl ışınde älemdık gumanitarlyq ortaǧa keŋ tanylǧan 48 kıtap audarylyp, jaryq kördı. Būl oqulyqtardyŋ ärqaisysy 10 myŋ danamen basylyp, elımızdegı joǧary oqu oryndaryna tegın taratylady. Alǧaşqy basylǧan 18 jinaq byltyr taratyldy. Al biylǧy kıtaptar jaŋa oqu jylyna deiın oqu oryndaryna jetedı.

– On myŋ danamen basylǧan oqulyqtar barlyq oqu oryndaryn qamti ma?

– Sūraǧyŋyz oryndy. Qazaqstan üşın 10 myŋ dana – äjeptäuır dünie. Degenmen barlyǧyn bırdei qamtuǧa jetpeitını ras. Keide oqyrmandar bızge «būl kıtaptardy jeke kıtaphanama nemese mekememızge alǧymyz keledı» dep habarlasady. Qazır jekemenşık baspalar būl oqulyqtardy özderı qarjy şyǧaryp, qaita basyp, kıtap dükenderıne şyǧardy. Bıraq onyŋ bärı bızdıŋ kelısımımız arqyly jürgızıldı. Onyŋ syrtynda, atalǧan oqulyqtardyŋ elektrondy nūsqasyn «Qazaqstannyŋ aşyq universitetı» portalynan tegın oquǧa bolady. Būl jerdegı bızdıŋ közdegenımız – kıtaptardy köpşılıkke barynşa qoljetımdı etu. Qysqasy, oqulyqty oqyrmanǧa jetkızudıŋ barlyq joly jasaldy.

– Sonymen älemdık gumanitarlyq salaǧa olja salǧan qandai kıtaptar audaryldy?

– Biylǧy köpşılıkke jol tartqan kıtaptardyŋ ışınen «Ädebiet teoriiasy» atty bes tomdyqty erekşelep aituǧa bolady. Būl oqulyq qazaq oqyrmandaryn dünie­jüzılık ädebi prosespen tanystyrady, ädebiettı kinomen, teatrmen, qoǧamdyq üderıspen bailanystyra otyryp jaŋaşa tüsındıredı. Odan basqa «Batys filosofiiasynyŋ tarihy» dep atalǧan byltyr bastalyp, biyl aiaqtalǧan tört tomdyq jinaq jaryq kördı. Mūnyŋ syrtynda «Tıl tarihy», «Tıl – instinkt» atty monografiialar audaryldy. Būdan bölek, «Öner tarihy» dep atalǧan älemnıŋ 30-dan asa tılıne audarylyp, 8 million danamen şyqqan bedeldı aǧylşyn önertanuşysynyŋ oqulyǧy şyqty. Būl oqulyqtyŋ önertanuşylarǧa ǧana emes, jalpy önerge qyzyǧatyn, sonyŋ ışınde beineleu önerıne yqylasty oqyrmanǧa bererı mol. «Panorama» atty ekı tomdyq dünie jüzınıŋ tarihy tärjımalandy. Būl – alǧaş ret tarihty bız üirenıp qalǧan formasiialyq jüie arqyly emes, örkeniettık tūrǧydan baiandaityn oqulyq. Belgılı şyǧystanuşy Edvard ­Saidtyŋ «Orientalizmı» Batystyŋ Şyǧys turaly tüsınıkterın tereŋ saraptaidy. Patrisiia Uolleistıŋ «İnternet psihologiiasy» atty oqulyǧy ǧalamtor men adam mınez-qūlqy arasyndaǧy bailanysty taldaidy. Sondai-aq erekşe nazar audaruǧa tūrarlyq «Halyqaralyq qūqyq», «Marketing prinsipterı», «Diplomatiia» jäne adam resurstaryn basqaruǧa arnalǧan oqulyqtar bar. Būlardyŋ qai-qaisysy da qazaq tılıne alǧaş ret audarylyp, bılım men ǧylymnyŋ jäne qazaq tılınıŋ äleuetın köteruge öz ülesın qosar eŋbekter.

– Būl kıtaptar qalai taŋdaldy? Oqulyqtyŋ mazmūny men keibır sonda aitylǧan oilar ūlttyq bolmysymyzben üilese me?

– Būlardyŋ bärı – oqulyq. Bız äuelde oqulyqtardy taŋdaǧan mamandarmen bırqatar talap töŋıregınde kelısımge keldık. Sonyŋ ışınde oqulyqqa degen sūranystyŋ joǧary ekendıgın rastau üşın kemınde üş basylym bolu kerektıgın aittyq. Jäne soŋǧy basylymy keiıngı üş jyldan aspau kerek. Kıtap mazmūny tūrǧysynan beitarap bolǧanyn qaladyq. Dälırek ait­qanda, oqulyq belgılı bır teoriiany nemese konsepsiiany nasihattau emes, jalpy ǧylym salasyna şolu jasaityn jinaq bolsyn dep şeştık. Ūlttyq komissiianyŋ janynan arnaiy jūmys toby qūrylǧan. Ol top kıtaptardyŋ tızımın osy talaptar negızınde qarap, bekıtedı. Bıraq bärınen ma­ŋyz­dysy – būl jinaqtardy elımızdegı joǧary oqu oryndary özderı berıp otyr. Joba bastalǧanda barlyq joǧary oqu oryndary bızge 800-den asa oqulyqqa ūsynys jıberdı.

– Endı būl joba «100 jaŋa oqulyqpen» şektele me, älde jalǧasyn taba ma?

– Menıŋşe, būl – şartty atau. Audarma jūmysy jalǧasady dep oilaimyn. Basynda bärımızge 100 oqulyq audaru köp körıngenı ras. Şynynda, būl az emes. Bıraq joba bastalǧannan berı otandyq gumanitarlyq ǧylymǧa jaŋa lep keldı, audarmaǧa, qazaqşa kıtap şyǧaruǧa degen qyzyǧuşylyq artty. Sondyqtan būl jobanyŋ arqasynda ärı qarai özı damityn akademiialyq audarma industriiasy paida bolady degen ümıtımız bar.

– Ǧylymi kıtaptardy tärjımalau oŋai emes. Ol üşın audarmaşylar şet tılın ǧana emes, ana tılımızdı de jetık bılu kerek. Audarylǧan kıtaptardyŋ sapasy turaly ne aitasyz?

– Şyn mänınde, audarma – asa kürdelı jūmys ärı ülken öner. Bız üşın eŋ maŋyzdysy – oqulyq oqyrmanǧa ūǧynyqty boluy tiıs. Kıtaptyŋ tüpnūsqasyndaǧy negızgı mazmūn, oi saqtaluy kerek. Sondyqtan audarma bırın-bırı sabaqtap, damytatyn bırneşe satydan tūrady. Mäselen, ekonomikaǧa mamandanǧan, ädette, pän mamandary ekonomika oqulyǧyn aǧylşynnan qazaqşaǧa audarady. Būl toptyŋ negızgı mındetı – ǧylymi däldıkten taimai, avtordyŋ oiyn naqty jetkızu. Kelesı kezekte basqa bır ekonomist maman, ädette, ǧalym ǧylymi redaktor retınde audarma mätındı oqyp, pıkır bıldıredı. Odan keiın oqulyq ädebi redaktordyŋ qolyna tüsıp, ol mätınnıŋ körkemdık sapasyn, stilistikasyn qaraidy. Audarmany tıl normalary tūrǧysynan redaksiialaidy. Osydan ke­iın audarmaşylar, ǧylymi redaktor men ädebi redaktor bırıgıp, oqulyqtaǧy ärbır söilemdı jeke-jeke talqylap, süzgıden ötkızedı. Qajet dep tapsaq, baspaǧa bermes būryn kıtap «syrt köz» mamanǧa berılıp, taǧy bır oqylady. Osylaişa sapa üşın qoldan kelgennıŋ barlyǧyn jasaimyz. Degenmen de audarma sapasyna obektivtı baǧa beru öte qiyn. Būl – şyǧarmaşylyq. Ekı adamnyŋ bır mätındı bırdei audaruy mümkın emes. Bız būl jobaǧa elımızdegı «men» degen ǧalymdar men audarmaşylardy, redaktorlar men baspagerlerdı tarttyq.

– Alda qandai jospar bar?

– Qazır kelesı 30 kıtaptyŋ audarmasyna kırısıp kettık. Aldaǧy jyly jaryq köretın oqulyqtardyŋ tızımı jasaldy. Jūmys qyzu jürıp jatyr.

– Äŋgımeŋızge raqmet!