Süiındık JŪMAǦŪLOV, Astana qalasy Ädılet departamentı bastyǧynyŋ orynbasary: İNTERNET ARQYLY DA TIRKELUGE BOLADY

– Sälemetsızder me? Menıŋ atym – Möldır. Özım şyǧarǧan öleŋ joldaryn jäne osy mätınge jazylǧan ändı Qazaqstan Respublikasy Ädılet ministrlıgınıŋ Ziiatkerlık menşık qūqyǧy komitetınde tırkedım. Osyǧan orai, avtorlyq qūqyǧymnyŋ äreket etu merzımın bılgım keledı.

– Möldır, avtorlyq qūqyq tuyndygerdıŋ bükil ǧūmyry boiy jäne qaitys bolǧannan keiin jetpıs jyl boiy küşin saqtaidy. Sabaqtas qūqyqtardyŋ qoldanylu merzimi oryndauşyǧa qatysty qūqyqtar alǧaşqy oryn­daludan nemese qoiylymnan keiin jetpıs jyl boiy küşin saqtaidy. Avtorlyq qūqyǧyn, onyŋ esimıniŋ qūqyǧyn jäne avtordyŋ bedelin qorǧau qūqyǧyn qorǧauǧa şek qoiylmaidy.

– Süiındık Sabyrūly, maǧan mynany aityŋyzşy, memle­ket tarapynan zaŋdy tūlǧany tırkeu üşın bızde qandai jeŋıldıkter qarastyrylǧan?

– Qazırgı taŋda özınıŋ jekemenşık käsıpornyn aşyp, kommersiialyq qyzmetpen aina­lysamyn, öz qyzmetımnen pai­da tabamyn degen azamattar az merzımnıŋ ışınde käsıporyndaryn aşyp, jūmystaryn bastai alady. Bügınde zaŋdy tūlǧalardy tırkeu prosesı jeŋıldendı, qūjattardy qabyldau jäne beru bır jer­den jürgızıledı. Tırkeu üşın ūsynylatyn qūjattar sany da azaityldy.

2010 jyldyŋ 20 qaŋtarynda Memleket basşysy «Zaŋdy tūlǧalardy memlekettık tırkeu, filialdar men ökıldıkterdı eseptık tırkeudı jeŋıldetu sūraqtary boiynşa bırqatar zaŋ aktılerıne özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Zaŋǧa qol qoiyp, ol 12 aqpannan bastap öz küşıne endı.

Engızılgen özgerıster men tolyqtyrularda, şaǧyn käsıpkerlık subektılerın tırkeu merzımderı azai­tyldy, sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasynyŋ «Jauapkerşılıgı şekteulı jäne qosymşa jauapkerşılıkterı bar serıktestıkter turaly» Zaŋyna özgerıster engızılıp, şaǧyn käsıpkerlık subektısı märtebesı bar zaŋdy tūlǧalardyŋ jarǧylyq kapitalynyŋ mölşerı eŋ az mölşerge deiın, iaǧni 100 teŋgege deiın azaityldy. Būǧan deiın jarǧylyq kapitaldyŋ mölşerı 100 ailyq eseptık körsetkış bolatyn.

Būdan basqa, alǧaşqy tırkeuden ötetın, şaǧyn käsıpkerlık subektısı märtebesı bar zaŋdy tūlǧalardyŋ qūryltai qūjattaryn (jarǧy, qūryltai şarty) notarialdy türde kuälandyru mındetı alynyp ta­staldy.

– Ūzaq jyldar Köne türkı mädenietın zerttep, osy taqyrypta kıtap jazǧan edım. Sol kıtabyma avtorlyq qūqyq alu üşın ne ısteuım qajet? Qoljazba küiındegı kıtapqa avtorlyq qūqyq alu üşın qanşa aqşa töleuım kerek?

– Sız öz tuyndyŋyzdy Qazaqstan Respublikasy Ädılet ministrlıgınıŋ Ziiatkerlık menşık qūqyǧy Komitetınde tırkei alasyz. Ol üşın Sızge kelesı qūjattar tızımın ūsynu qajet:

1) ötınış;

2) tuyndynyŋ danasy;

3) jeke basyn kuälandyratyn qūjattyŋ köşırmesı;

4) memlekettık tırkegenı üşın alym tölengenın rastaityn qūjat.

Ötınış blankısı, alym kölemı men tölenetın rekvizitterdı http://gr.gosreestr.kz/index.php/kz saitynan taba alasyz. Tırkeuge ūsynylatyn materialdar nömırlenuı, tıgıluı jäne är betıne avtordyŋ (qūqyq ielenuşınıŋ) qoly qoiyluy qajet.

Komitettıŋ meken-jaiy: 010000, Astana qalasy, Sol jaǧalau, Orynbor köşesı 8, «Ministrlıkter üiı», Qazaqstan Respublikasy Ädılet ministrlıgınıŋ Ziiatkerlık menşık qūqyǧy komitetı. Resmi saity: http://gr.gosreestr.kz/index.php/kz

– Şaǧyn käsıpkerlık biznesın tırkeu üşın qandai qūjattar jinau qajet, tırkeu merzımı, tölem mölşerı qandai?

– Zaŋdy tūlǧany tırkeu üşın belgılengen türdegı aryz, zaŋdy tūlǧanyŋ jarǧysyn, meken-jaiyn anyqtaityn qūjat jäne tırkeu üşın tölengen alym tübırtegın (kvitansiia) ūsynady. Şaǧyn käsıpkerlık subektılerı Ükımettıŋ qaulysymen bekıtılgen, tiptık jarǧy negızınde öz qyzmetterın jüzege asyra alady, būl jaǧdaida, tırkeu organyna jarǧy ūsynylmaidy. Jarǧynyŋ ornyna tiptık jarǧy negızınde öz qyzmetın jüzege asyratyn, zaŋdy tūlǧany memlekettık tırkeu tu­raly aryzy 3 danada ūsynalady. Sonymen qatar, tiptık jarǧy negızınde öz qyzmetın jüzege asyratyn zaŋdy tūlǧany tırkeu merzımı 3 jūmys künın, al şaǧyn käsıpkerlık subektısın tırkeu merzımı – 7 jūmys künın qūraidy. Tırkeu tölemınıŋ somasy 2 ailyq eseptık körsetkış, iaǧni 3236 teŋge.

– Ädılet organy qyzmetınıŋ bır salasy – zaŋdy tūlǧalardy memlekettık tırkeu tura­ly bılsem deimın. Jalpy, Astanada qanşa zaŋdy tūlǧa tırkelgen?

– Qazaqstan Respublikasynyŋ «Ädılet organdary turaly» Zaŋyna säikes, Astana qalasy Ädılet Departamentınıŋ qyzmetınıŋ bır salasy – zaŋdy tūlǧalardy memlekettık tırkeu, filialdar men ökıldıkterdı eseptık tırkeu bolyp tabylady.

Bügıngı künı Astana qalasynyŋ Ädılet departamentıne 40 myŋnan astam zaŋdy tūlǧalar, 3500-den astam zaŋdy tūlǧa fili­aldary men ökıldıkterı tırkelgen.

Ädılet departamentıne kün sai­yn tüsıp jatqan zaŋdy tūlǧalar qūjattaryna qarap, şaǧyn käsıpkerlık subektılerıne ja­tatyn, zaŋdy tūlǧalardyŋ köp aşylatynyn baiqauǧa bola­dy. Sebebı, şaǧyn käsıpkerlık subektılerı bolyp tabylatyn zaŋdy tūlǧalardyŋ tırkeu merzımı, tölenetın alym stavkasy tömen, sonymen qatar, qoldanystaǧy zaŋnamalarǧa säikes, salyq töleu, kedendık räsımdeu boiynşa da bıraz jeŋıldıkter berılgen. Būl jeŋıldıkter, 2006 jyldyŋ 31 qaŋtarynda qabyldanǧan «Jeke käsıpkerlık turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋymen qaralǧan.

– Men – käsıpkermın. Keşe 1 dana lisenziialyq qamtamasyz etu programmasyn satyp al­dym. Osy programmany satyp alynǧan 2 nemese odan da köp kompiuterge köşıruge bola ma?

– Qūqyq ielenuşılermen belgılengen erejelerge säikes, 1 kompiuterge tek 1 programmanyŋ ornatyluy mümkın.

– Neke turaly jaŋa kodeks boiynşa balaǧa qosarlanǧan at beruge bolady eken. Jaŋa kodekstegı basqa da özgerıster jönınde tolyǧyraq aitsaŋyz.

– İä, «Neke (erlı-zaiyptylyq) jäne otbasy tu­raly» jaŋa kodeks boiynşa balaǧa qosarlanǧan esım beruge rūqsat etıledı, bıraq ol bölek jazyluy kerek. Sondai-aq, jaŋa kodekske säikes, nekege otyru üşın azamattar kez kelgen AHAT organdaryna baryp ötınış bere alady, būryn olardan meken-jai anyqtamasyn sūraitynbyz. So­nymen bırge ata-ana ajyrasqan kezde būryn bala köbıne anasy­men bırge, qalyp, balanyŋ tegın äkesınıŋ rūqsatynsyz özgerte almaityn bolsaq, endı balanyŋ müddesın qorǧau üşın jäne ol anasymen bırge bır tekte boluy üşın äkesınıŋ rūqsaty bolmaǧan jaǧdaida da tegın özgerte alamyz.

– «Elektrondyq ükimet» portalynda zaŋdy tūlǧalardy internet arqyly tirkeuge bolady degendı estıdım. Osy töŋıregınde bılsek deimız.

– «Elektrondyq ükimet» por­talynda zaŋdy tūlǧalardy in­ternet arqyly tirkeu, kuäliktiŋ tüpnūsqasyn jäne zaŋdy tūlǧalar boiynşa elektrondy anyqtamalardy alu mümkindigi jüzege asyrylady. Iаǧni, būryn zaŋdy tūlǧalar jäne olardyŋ filialdary men ökildikteri tu­raly anyqtamalardy ǧana alu mümkindigi bolsa, endigi jer­de käsipkerler öz biznesterin «elektrondyq ükimet» portaly arqyly ala alady.

Zaŋdy tūlǧa retinde internet arqyly tirkeuge ötiniş beru negizinde käsipkerler 15 minutta käsıporyndy tırkep, qūjattaryn ala alady. Bügıngı künı Astana qalasy Ädılet departamentıne osyndai «Onlain» ülgilik jarǧysy boiynşa is-äreket jasaityn 20 zaŋdy tūlǧaǧa memlekettık tırkeu jürgızılıp, qajettı qūjattar berıldı.

– Biznes säikestendıru nömırı degenımız ne? Ony alu tärtıbı qalai, qandai qūjattar tızımı ūsynylady, qandai organ arqyly qūjattardy qabyldau jürgızıledı?

– 2007 jylǧy 12 qaŋtarynda «Säikestendiru nömirleriniŋ ūlttyq tizilimderi turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ № 223 Zaŋy qabyldandy.

Osy Zaŋnyŋ 1-babyna säikes, «biznes-säikestendiru nömiri – zaŋdy tūlǧaǧa (filial men ökildikke) jäne birlesken käsipkerlik türinde qyzmetin jüzege asyratyn dara käsipker üşin qalyptastyrylatyn biregei nömir».

Biznes säikestendıru nömırın alu üşın, tırkeu or­ganyna belgılengen türdegı aryz, qūryltai qūjattarynyŋ telnūsqasy, zaŋdy tūlǧany memlekettık tırkeu (qaita tırkeu) turaly kuälıgı ūsynylady. Biznes säikestendıru nömırın alu tırkeu organdarynyŋ keŋsesı arqyly jüzege asyrylady.

– Süiındık Sabyrūly, aityŋyzşy, notarius boluǧa kımderdıŋ qūqyǧy bar?

– Eger «Notariat turaly» Zaŋda özgeşe közdelmese, jasy jiyrma beske tolǧan, joǧary zaŋ bılımı, zaŋger mamandyǧy boiynşa kemınde ekı jyl jūmys ötılı bar, notariusta kemınde bır jyl merzımmen taǧylymdamadan, ädılet attestattau komissiiasyn­da attestattaudan ötken jäne notariattyq qyzmetpen aina­lysu qūqyǧyna lisenziia alǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ azamaty notarius bola alady.

– Qandai negızder boiynşa azamat notarius bola al­maidy?

– Zaŋda belgilengen tärtippen sottylyǧy ötelmegen nemese alynbaǧan, belgilengen tärtippen is-äreket jasauǧa qabiletsiz ne is-äreket jasauǧa qabilettiligi şekteuli dep tanylǧan adam no­tarius bola almaidy.

Özine qatysty aqtalmaityn negizder boiynşa qylmystyq is toqtatylǧan, lisenziiasy­nan aiyrylǧandyqtan ne notariattyq is-äreket jasau kezinde Qazaqstan Respublikasy zaŋnamasynyŋ būzyluyna jol bergeni üşin memlekettik notari­us qyzmetinen bosatylǧandyqtan notariattyq qyzmetti toqtatqan adam da osyndai oqiǧa bolǧannan keiin bes jyl boiy notarius bola almaidy.

– Aqköl auylynan habar­lasyp tūrmyn, esımım – Jan­dos. Sūraiyn degenım: Eger qamtamasyz etu programmasy tegın taratylatyn bolsa, būl avtorlyq qūqyqty būzu äreketı bolyp tabyla ma?

– Jandos, Qazaqstan Respu­blikasy Azamattyq kodeksınıŋ 964-babyna säikes, airyqşa qūqyq obektisin basqa tūlǧalardyŋ paidalanuyna tek qūqyq iesiniŋ kelisimimen ǧana jol beriledi. Azamattyq kodekstıŋ 978-babynyŋ 5-tarmaǧy boiynşa, tuyn­dy kiris keltiru maqsatymen satylǧandyǧyna ne ony satu būǧan baǧyttalmaǧandyǧyna qaramastan, paidalanylǧan dep sanalady. Osyǧan säikes, qamtamasyz etu programmalaryn qandai da bır türde paidalanu, tegın taratylu jolymen bol­syn, tek avtor nemese qūqyq ielenuşınıŋ kelısımımen ǧana jüzege asyrylady.

– Senımhattyŋ merzımı qandai?

– Senımhat 3 jyl merzımge berıluı mümkın. Eger merzım körsetılmese, senımhat berılgen künnen bastap 1 jyl merzımge berıledı.Eger berılgen kün körsetılmegen jaǧdaida, senımhat jaramsyz bolyp tanylady.

– Men memlekettık bılım mekemesınde – institutta «Oqulyqtar men OÄK äzırleu zerthanasynda» jūmys ısteimın. Ärine, ǧylymi jūmystardan tys oqulyqtar jazdym. Kelısım–şart bo–iynşa osy mekeme aiasynda jazylǧan materialdardy tolyqtai mekemege tapsyryp, sol oqulyqtar boiynşa eks­periment jürgızıldı. 2010 jyl­dan bastap oqulyqtarymyz üzdıksız bılım jüiesınıŋ inva­riantty bölıgı engızıldı. Endı jappai qoldanysqa engennen keiın avtorlyq qūqyǧymyzdy sūradyq. Mekemeden eşqandai jauap joq. Būryn eksperiment aiasynda qoldanǧannan keiın avtorlyq qūqyq turaly söz bolmady. Endı memlekettık deŋgeide qoldanylyp jatqannan keiın, baspa bızben kelısımge otyryp, qalamaqy töleuı kerek pe?

– «Avtorlyq qūqyq jäne sabaqtas qūqyqtar turaly» Qazaqstan Respublikasy Zaŋynyŋ 14-babyna säikes, qyzmet babynda mindetterdi ne­mese jūmys beruşiniŋ qyzmettik tapsyrmasyn oryndau tärtibi boiynşa jasalǧan tuyndy avtorynyŋ müliktik emes jeke qūqyǧyn qyzmettik tuyndy avto­ry ielenedi. Eger jūmys beruşı men avtor arasyndaǧy şartta özgeşe közdelmese, qyzmettık tuyndyǧa mülıktık (airyqşa) qūqyqtarǧa jūmys beruşı ie bolady. Osyǧan orai, avtor men jūmys beruşı arasyndaǧy şart­ta özge jaǧdailar közdelmese, qyzmettık tuyndyǧa mülıktık qūqyqtarǧa jūmys beruşı ie bolady.

– Qaraǧandy qalasynanmyn, esımım – Älışer Ädılbekov. Jaqynda tuyndyma avtorlyq qūqyqty tırkeu üşın tölenetın aqyny tırkeu organnyŋ rekvizitterın dūrys körsetpegen edım. Aqşamdy qaitaru mümkın be?

– Qazaqstan Respublikasy Salyq kodeksınıŋ 458 babynyŋ 2 tarmaǧyna säikes, Alymdar­dy tölegen tūlǧalar tırkeuşı organǧa tiıstı qūjattardy ber­genge deiın tırkeu jasaudan (esepke qoiudan) bas tartqan jaǧdailardy qospaǧanda, tölengen alymdardyŋ somalary qaitarylmaidy.

Būl rette biudjetke tölengen alymdardyŋ somala­ryn qaitarudy töleuşılerdıŋ salyqtyq ötınışı boiynşa olardyŋ tölengen jerı boiyn­şa atalǧan tūlǧalardyŋ tırkeu ıs-äreketterın jasauǧa arnalǧan qūjattardy tabys etpegenın rastaityn tiıstı tırkeu organy bergen qūjattardy olar tabys etkennen keiın salyq organdary jürgızedı.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY