Jazdyŋ jaimaşuaq künderınıŋ bırınde Astanaǧa ekı äjei keldı. Bırı Almatydan, bırı tüu oŋtüstıktıŋ Jetısaiynan jetıptı at şaldyryp. Almaly şahardan kelgen qariianyŋ esımı – Raia Sirazitdinova, Şymqaladan kelgen – Roza Tölemısova. Qoldarynda älı siiasy keppegen «Elbasy synyptastary» degen kıtap bar. Nūrsūltan Nazarbaevpen bırge oqyǧandaryn maqtanyş tūtyp, özderı basy-qasynda bolyp şyǧarǧan. (Prezidentpen bır synypta oqu baqyty būiyrsa, kım-kım de maqtanar edı-au!) Jäne qos äjeidıŋ tup-tura Aqordanyŋ törınde Nūrsūltandy qoltyqtap tūryp tüsken suretı özderımen bırge.
Ne kerek, äjeilermen äŋgımelesu bızdı de qyzyqtyrdy. Tūŋǧyş Prezident bala kezınde qandai boldy? Jūrt bıle bermeitın qyrlary bar ma eken? Qatarlastarynan qandai mınezderımen erekşelenetın? Osy sekıldı köŋılde jürgen saualdar sairap sala bergen.
Synyptastar aitqan syrdy sol qalpynda oqyrman nazaryna ūsynǧandy jön kördık…
Raia Sirazitdinova:
– Almatynyŋ ırgesındegı Qaskeleŋ audanynyŋ ortalyǧyndaǧy mektepte oqydyq qoi. Bılım oşaǧynyŋ janynda balalar üiı, internat bar edı. Jetım, tūrmysy tömen otbasy, şopandardyŋ ūl-qyzdary sonda jatyp oqydy. Soǧystan keiıngı jyldar ǧoi, zamannyŋ jaǧdaiy mäz emes-tın. Sondyqtan, balalyq şaǧymyzdyŋ da jūpyny bolǧany ras. Köp oquşy auyl-auyldan jetınşı synypty tämamdap keldı būl mektepke. Sodan keiın on jyldyqty sol jerden bärımız bırge aiaqtap şyqtyq.
Nūrsūltan alǧaş kelgennen qabılettılıgın tanytty. Elımızdıŋ ırgelı bır tūtqasyn ūstaitynyna senımımız kämıl edı onyŋ. Dinav Aitov degen taǧy bır bılımdı synyptasymyz bar edı. Ony «ensiklopediia» deimız. Nūrsūltan ekeuı bärımızdı jeteleitın, süireitın. Bılmegenımızdı ūǧyndyratyn. Sūraǧanyŋdy «Pälen kıtaptyŋ tügen betınde» dep däldıkpen aityp beretın ekeuı. Himiia, matematika, fizika, tarih… tıptı, bar sabaqtan da alǧyr edı olar.
Nūrsūltan – ekeumız bır partada otyrdyq. Keşterdı ūiymdastyruǧa kelgende aldyna jan salmaityn ol. Viktorinalyq sūraqtar ūiymdastyratynbyz. Mysaly, Tolot degen qala bar. «Aldynan da, artynan da bırdei oqylatyn qala» deimız. Sony tap. Sodan keiın geografiiaǧa qatysty, «jüz pol, bır jıgıttıŋ esımı, qandai qala?» Seva-sto-pol. Osyndailardy şeşude Nūrsūltan tapqyr edı.
Özı de köp jūmbaqtar qūrastyryp, bızdı oilandyruǧa şeber. Mäselen, 1888 sanyn taqtaǧa jazyp, «Osyny qalai bır syzyqpen ekı myŋ qyluǧa bolady?» deidı. Yŋǧaiǧa kelmeidı bız üşın. Ol tūrady da älgı sandy ortasynan bır syza salady. Ekı myŋ. Būl – este qalǧandary ǧana.
Roza Tölemısova:
– Bız ekı synyp edık. Alaida, baqylau jūmystarynda qosylatynbyz. Ondaida Nūrsūltan maǧan kelıp, «Ei, matematik, – deidı, – baqylau jūmysy ekı nūsqamen bolady. Myna balalar tömen baǧa alyp qalmasyn, sen bırınşı nūsqany, men ekınşı nūsqany alaiyn» deidı. Sosyn özı qalǧandaryn retpen otyrǧyzyp ülgeretın sabaq aldynda. Nūrsūltannyŋ osyndai ūiymdastyrularynyŋ arqasynda synybymyz da ünemı aldyŋǧy qatarlardan körınıp jürdı.
Äzipa Sarbasova degen mūǧalım bar-tyn. Önerlı balalardan qūrap, hor aitqyzatyn. Menıŋ esımde qalǧany – «Şolpan-şolpan» änı. Nūrsūltan ünemı hordyŋ aldynda tūrady. Marqūm Mūsaǧūl, bır synyp tömen oqyǧan Quatbek te sonyŋ qatarynda. Üşeuınıŋ dauystary sondai üilesetın. Qyzdardan Ūldana änşı edı. Qazır de kezdese qalsaq, Nūrekeŋ «Äi, Ūldana, būryn ändı sen bastauşy eŋ ǧoi. Qane, bastaşy taǧy, «Büldırgendı» aitaiyq, «Sary bidaidy» şyrqaiyq» deidı ǧoi. Bızden ekı jas ülken Ūldananyŋ qazırgı dausy da keŋ daladai.
Raia Sirazitdinova:
Bır merekede me, tuǧan künı me, esımde joq. Äiteuır, Şamalǧanǧa Nūrsūltannyŋ üiıne qonaqqa bardyq. On-on bes adambyz. Kışkene ǧana ekı bölmelı üi. Qazırgıdei jihaz da joq, būryşta sandyq tūr. Ülgergenımız jarysyp baryp soǧan otyrdyq. Äljan apa bauyrsaǧyn pısırdı, jerge dastarhanyn jaidy. Şaqpaq qantpen şai berdı.
Apa qazannyŋ betınen qaimaǧyn sylyp, aǧaş qasyqpen ezıp, älgı şaiǧa qatty. Qandai keremet! Ondai şaidy osy künge deiın ışıp körmegen şyǧarmyz-au.
…Bırde mektepke radiodan tılşı keldı. Bız oqityn Abai mektebı audandaǧy eŋ ılgerı bılım oşaqtarynyŋ bırı edı. Sol mekteptı jabuǧa ne türlı äreketter jasalyp jatqan. Bıraq direktorymyz Baijan Äbdırahman, orynbasary Seiıtjannyŋ arqasynda saqtalyp qaldy ǧoi.
Radio tılşısı «Mektep turaly kım aitady?» degende, bärımız bır auyzdan Nūrsūltandy söilettık. Tılşınıŋ barlyq saualdaryna saqyldap tūryp jauap berdı, şırkın! Ol kezdegı radiomyz – är korpusta ılınıp tūratyn qara tabaq. Bärımız Nūrsūltannyŋ radiodan söileitın uaqytyn asyǧa tostyq qoi. Diktor siiaqty söiledı, diksiiasy anyq. Riza bolystyq.
…Äset Asqarov – himiia pänın beretın aǧai. Baǧaǧa öte saraŋ edı. Üştıŋ özın şybynnyŋ ızındei etıp qoiatyn. Sonda aǧaiǧa «Sızdıŋ portfelıŋızdıŋ ışınde üşten basqa baǧa joq pa?» deitın edık. Sonyŋ sabaǧynda Nūrsūltan eŋ bırınşı qol köterıp, sabaq aitatyn da jaqsy baǧa alatyn. Qalǧanymyz: «Oqyǧanymyzdyŋ bärın Nūrsūltan aityp qoidy. Bızge tük qalmady. Bır üşıŋızdı qoia salsaŋyzşy» deitın ek. Sonda aǧaiymyz: «Üş, üş te bolsa küş. Küşterıŋdı şyǧaryp, üşterıŋdı alyŋdar» deitın. Sonda özımızdıŋ şyǧaryp alǧanymyz ǧoi:
Himiia – qiyn,
Aşidy miyŋ.
Himiiany bılmeseŋ,
Asqarovqa syiyn.
Ol kısınıŋ taǧy bır erekşelıgı, oquşylardyŋ kez kelgen qūityrqy äreketterın baiqap qoiatyn. Sonda «Asqarov aǧaidyŋ maŋdaiynda ǧana emes, jelkesınde de közı bar» deitınbız. Sol aǧaiymyz qazır toqsan üş jasqa keldı, älı ortamyzda. Ūstazymyzdy da Astanaǧa äkelıp, Aqordany aralatsaq dep Nūrsūltanǧa aitpaqpyz.
…Mektep bıtırıp, bärımız jan-jaqqa öz jolymyzben kettık. Dese de, Qaskeleŋnıŋ töŋıregınen ūzamaǧandar bır-bırımızben bailanysyp tūramyz. Nūrsūltan – Temırtauda. Bırde «Leninskaia smena» gazetıne onyŋ Gagarinmen bırge tüsken suretı basyldy maqalasymen. Bır synyptasymyz jügırıp kelıptı, qolynda – gazet. «Nūrsūltan Gagarinmen suretke tüsıptı, gazetke şyǧypty» deidı. Bärımız bır-bırımızden süiınşı sūrasyp, märe-säre boldyq sonda.
Komsomoldyŋ on törtınşı sezınde ǧoi deimın, domna peşınıŋ bırınşı qūimasyn ūstaǧan Nūrsūltan taǧy gazet betınen jarq ettı. Onda da quandyq. «Bızdıŋ synyptasymyz, dosymyz» dep maqtandyq ainalamyzǧa.
Jomart Seksenbaev pen Nūrsūltan ekeuı jaqsy dos boldy. Ukrainada oqyp jürgende de hat alysyp tūrǧan körınedı. Sonda Jomart dosynyŋ är hatynyŋ soŋynda «Hai jebe naşa drujba» dep jazyp qoiatynyn aityp kületın. Sol Jomart bırde Qaraǧandyǧa baryp keldı. Nūrsūltanmen habarlasyp, kezdesken eken. Nūrekeŋ oǧan üş tüstı qalamsap syilapty. Äkelıp bärımızge körsettı. Ne kerek, on besımız jinalyp qalamsapty bır kün juǧan edık. Ol kezde üş tüstı qalamsap bärımızge taŋsyq. «Men jazyp köreiınşı, men jazyp köreiınşı, Nūrsūltan berıp jıbergen qalamsappen» dep talasa ūstap körgen edık.
Roza Tölemısova:
Qydyrǧali Baibek pen Säduaqas Esenbaidyŋ «Üşqoŋyr – altyn besıgım» atty kıtaby bızdıŋ «Elbasy synyptastary» kıtabymyzdyŋ şyǧuyna türtkı boldy. Būl ekeuımen Nūrsūltan on jyl, iaǧni auylyndaǧy jetı synypta da bırge oqyǧan. Sol jyldardaǧy estelıkterden daiyndalǧan kıtap jazylyp bıtkende avtorlary maǧan habarlasty. «Osyndai eŋbek daiyn tūr, demeuşı tap» dedı. Jetısaida Mäjılıs deputaty bolǧan Aiaş Oŋalbai degen azamat bar. Soǧan aityp edım, quana kelısıp, Almatydaǧy «Öner» baspasynan «Üşqoŋyr – altyn besıgım» kıtaby şyqty. Mūnda mekteptegı şaqtary az-kem qamtylǧan. Al, «Elbasy synyptastarynda» mektep qabyrǧasyndaǧy kezımız de, odan keiıngı ömırımız de sabaqtasa jazylady.
Alǧaşqy kıtap oqyrmanǧa jol tartqanda, synyptastarymyz «Mynadai kıtap şyqqan eken, endı osynyŋ jalǧasy bolmai ma?» dedı. Būdan keiın Raia qaladaǧy synyptastarymyzdyŋ bärımen sūhbattasyp, jazǧyzyp, jinaqtady, köp ūzamai «Elbasy synyptastary» şyqty. Būǧan Jetısai audanynyŋ äkımı Serık Tūrbekov demeuşılık tanytty.
Kıtap şyǧar aldynda osy jinaqtyŋ mäselesımen Elbasymen kezdestık. Aldymen foede kütıp tūrmyz ǧoi. «Nūrsūltandy qalai qarsy alamyz?» deimız bır-bırımızge qarap. Bır uaqytta esıktı aiqara aşyp kırıp keldı de «O, qyzdar, qoş keldıŋder, sender üşın şyǧystan ūşyp keldım» deidı. Söitsek, Öskemen öŋırınde ıssaparda jürgen kezı eken. Qūşaqtap, betımızden süiıp, bala kezımızdegıdei bır-bırımızdı jūlmalap, külısıp aldyq. Sol kezdeskennen berı ertegıdegıdei jürmız, quat alyp şyqtyq Nūrsūltannyŋ aldynan. Synyptasymyz keremet qūrmet körsettı. Aqordanyŋ törınde, bır dastarhan basynda äŋgımelestık. Artynşa rezidensiianyŋ ışın araladyq, bölmelermen özı tanystyrdy. Būl – byltyrǧy jyldyŋ 26 mausymy edı.
Erteŋgısın fototılşısın qosyp, kölık berdı. Astanany araladyq, keşkısın Dariǧanyŋ konsertıne şaqyrdy…
Oŋtüstıkte barǧan saiyn kezdesemız. Tört märte Maqtaaralda jüzdestım. Prezident bes märte qatarynan barǧan Qazaqstanda bır audan joq. Al bızdıŋ audanǧa bes ret keldı. Ol jaqtyŋ halqy da yrza, özı de yrza. Bız är körısken saiyn balalyq şaqtaǧydai erkın syrlasyp qalamyz.
Raia Sirazitdinova:
Sūltan mektepte oqudan tys qoǧamdyq jūmystardy, demalys keşterın ūiymdastyratyn. Özı garmoşkada, bır synyp tömen oqyǧan Mäken baianda oinaidy. Arasynda patifon qoiatynbyz. Ol kezdegı bilerımız – vals, tango, fokstrot edı. Sondaǧy Nūrsūltannyŋ oilap şyǧarǧan bır oiyny – vals «vosmerka». Ekı par segız sanyn jerge syzyp vals ainalamyz, qai jūp qarsylasyna tiıp ketse, oiynnan şyǧyp qalady da, basqa jūp bileidı. Nūrsūltan, Jomart, Äueshan, Keŋester valsty jaqsy bileitın, qyzdar solarmen jūp boluǧa tyrysatyn.
…Orys ädebietı sabaǧynda Gorkiidıŋ «Ana» romanyn talqyladyq. Üige «Burevestnik» öleŋın jattauǧa berdı. Kelesı sabaqta Nūrsūltan üi tapsyrmasyn taqta aldyna şyǧyp, mänerlep oqydy. Sondaǧy «Gorda reet burevestnik» dep qolyn sermep tūryp oqyǧanda bızge özı de dauylpaz siiaqty qanatty bolyp körınıp, bıraz uaqytqa deiın «bızdıŋ Burevestnik» dep jürdık. Ysqaqova Zina qazır Taldyqorǧanda tūrady. Mynadai äŋgımenı jiı eske alyp aitady.
Byltyr Tatarstannan ärtıster kelıp, konsert qoidy. Törkınderım ǧoi. Sonda Salahov degen jyrşy sahnaǧa şyǧyp, «Qandastar, ūlttastar, qazaqtarmen bızdıŋ ǧūryp-ǧadet, dınımız bır, tılımız de ūqsas. Tılmaşsyz söilese alamyz, Prezidentterıŋız bızdıŋ eldı qatty syilaidy. Ol kısınıŋ esımın «Fatiha» dūǧalaryŋyzdan tastamaŋyzdar» degende, körermen ornynan tūryp du qol soqty. Menı tanyǧandar maǧan qol būlǧap, qolymdy alyp qūttyqtady. Töbem kökke ekı-aq elı jetpei qaldy.
Jazyp alǧan Ashat RAIQŪL