Talǧat MAMAŞEV: Barşa qazaqqa ruhani sılkınıs kerek

Erteŋ Astanada Dünie­-jüzı qazaqtarynyŋ V qūryltaiy bastalady. Osyǧan orai, bız Dünie­jüzı qazaqtary qauymdas­tyǧy töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Talǧat Mamaşev­pen sūhbat­tas­qan edık.

– Talǧat Asylūly, taǧdyrdyŋ jazuymen kezınde jer betıne tarydai şaşyraǧan qazaqtyŋ basyn qosuda Elbasynyŋ jäne qūryltaidyŋ atqaryp kele jatqan qyzmetı erekşe.
– Dūrys aitasyz, Dünie jüzı qazaqtarynyŋ qauymdastyǧy qazırgı taŋda atamekennen
syrtta jürgen qandastarymyzdyŋ basyn qosyp, tarihi otandarymen bailanystyryp tūrǧan bırden-bır qoǧamdyq ūiym bolsa, onyŋ basqaruşy organy – qūryltai osy baǧyttaǧy barşa jūmystardyŋ qorytyndysyn şyǧaryp, bolaşaǧyna baǧyt tüzdırıp beretın alqaly jiyn. Sol joldy bastap bergen bırınşı qūryltaidyŋ 1992 jyldyŋ 28 qyrküiegı men 4 qazany aralyǧynda Almatyda ötkenı mälım. Būl elımız egemendıgın alyp, alǧaşqy eleŋ-alaŋnyŋ almaǧaiyp künderın bastan keşıp jatqan kezı edı. Soǧan qaramastan, täuelsız Qazaq­stannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev hal­qy­myzdyŋ üşten bırın qūraityn bölıgı ökılderın elge şaqyryp, arnaiy mäslihat qūruǧa täuekel ettı.Men ol kezde Almaty oblysy äkımınıŋ orynbasary edım. Sol künderı qyzmet jaǧdaiymen bırınşı qūryltaidyŋ bükıl oiyndary men salt-dästürlerı qanat jaiǧan Degereste ūiymdastyru jūmysynyŋ basy-qasynda jürdım.

Osy joly qazaq jerıne älemnıŋ 33 elınen kelgen 800-den astam qandasymyz alǧaş alǧaş ret aiaq basty. Olardyŋ äuejaidan tüsken boida jerdı süiıp, täu etkenderın öz közımızben kördık. Qūryltaida Düniejüzı qazaqtarynyŋ qauymdastyǧy qūrylyp, onyŋ töraǧalyǧyna Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev, töraǧanyŋ bırınşı orynbasarlyǧyna Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasynyŋ bırınşı hatşysy Qaldarbek Naimanbaev sailandy. Mıne, sodan berı de şirek ǧasyr uaqyt ötıptı. Ekınşı qūryltai arada 10 jyl ötkennen keiın şaqyryldy. Ol 2002 jyly 17-19 qazan künderı Türkıstanda öttı. Qūryltai tarihi otanyna oraludy aŋsap jürgen qandastarymyzdyŋ qatarynyŋ tolyǧuy jaiyn talqylady. Onda son­dai-aq qauymdastyqtyŋ jar­ǧysy qabyldanyp, qūryltai är bes jylda bır ret şaqyrylyp tūratyn bolyp mämıle jasaldy. Alaida üşınşı qū­ryltaidy merzımınen ekı jyl būryn şaqyruǧa tura keldı.

Būǧan sol tūstaǧy saiasi ahual äser ettı. Syrtta jürgen aǧaiynǧa kün saiyn ösıp, örkendep kele jatqan eldıŋ jaŋa baitaǧy Astanany körsetu märtebe edı. Söitıp, būl alqaly jiyn 2005 jylǧy 27-28 qyrküiekte elordada keruen tüzdı. Bıraq elordada būl kezde jaŋa sipattaǧy ǧimarattar köptep salyna qoimaǧan edı. Sondyqtan jiyn Ükımet üiınıŋ mäjılıs zalyn jailady. Al būdan keiıngı törtınşı qūryltai 2010 jyly ötuge tiıstı edı. Degenmen, sol jyly Qazaqstan EQYŪ-ǧa töraǧalyq etıp otyrǧandyqtan būl şara bır jylǧa şegerılıp, syrttan kelgen qandastarymyz 2011 jyldyŋ 25-26 mamyrynda Astanadaǧy Täuelsızdık saraiynda bas qosty. Būl jiynnyŋ erekşelıgı, onyŋ aiasynda alǧaş ret mädeni sala, bılım salasy, köşı-qon salasy syndy 4-5 ministrlıkte plenarlyq otyrystan keiın seksiialyq jūmystar ötkızdık. Sol siiaqty bır kündı sportqa arnap, älemnıŋ är tükpırınen jinalǧan qazaq diasporalary arasynda futboldan turnir ūiymdastyrdyq. Taǧy bır aitatyny, osydan bastap qūryltaiǧa jaŋa ösıp kele jatqan jas tolqyndy köptep tartuǧa airyqşa män berıldı. Sebebı aldyŋǧy ekı qūryltaida jastary ūlǧaiǧan kısılerdıŋ aiqyn basymdylyǧy bılıngen edı. Sondyqtan endıgı jerde halqymyzdyŋ bolaşaǧy sanalatyn jastar tolqynyna köbırek köŋıl bölmes­ke bolmaityn edı.

– Būl jolǧy qūryltaidyŋ aldyna qoiylyp otyrǧan mındet qandai?
– Atalmyş qūryltaidyŋ da özıne tän bıraz erekşelıkterı bar. Endıgı basqosu Prezidenttıŋ būdan būryn alǧa qoiǧan örkeniet özegındegı eŋ örelı mäselesı – ruhani jaŋǧyru mındetın jüzege asyryp, ūltymyzdyŋ ūlaǧaty jolynda qyzmet etuge bet būryp jatqan şaǧynda ötkelı tūr. Osyǧan orai jiynnyŋ ortaq taqyryby «Ruhani jaŋǧyru jäne şet eldegı qazaqtar» degen taqyrypta aitylatyn äŋgımelerdı qauzaidy. Būl basqosuǧa älemnıŋ 38 elınen 350 aǧaiyn qatysady dep kütıp otyrmyz. Būdan bölek, olarǧa elımızden 370 ziialy qauym men Dünie­jüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ ökılderı qosylady. Qūryltai 23 mausym künı Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qatysuy­men Täuelsızdık saraiynda aşylady. Jūmystar negızınen bes seksiia boiynşa jürgızıledı. Onyŋ bırınşısınde – Mädeniet jäne sport, Aqparat jäne kommunikasiialar, Dın ısterı jäne azamattyq qoǧam ministr­lıkterınıŋ ökılderı qatysyp, tiıstı mäseleler qaralady. Ekınşısınde – Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ, üşınşı­sınde – Eŋbek jäne halyqty äleu­mettık qorǧau, Syrt­qy ıster, Işkı ıster mi­nistr­lıkterınıŋ, törtınşısınde – İnvestisiia­lar jäne damu, Auyl şarua­şylyǧy ministr­lık­te­rı­nıŋ, besınşısınde Den­saulyq saqtau ministrlıgınıŋ ökılderı qatysyp, ruhani jaŋǧyru, jastarǧa bılım beru, käsıp üiretu, jūmysqa ornalas­tyru, köşı-qon, turizmdı damy­tu siiaqty mäseleler jan-jaqty talqylanady.

Qūryltaiǧa keletın şeteldık meimandardyŋ 60 paiy­zyn 35-ke deiıngı jastar qū­raidy. Būlardyŋ 80 paiyzy qazaq jerıne tūŋǧyş ret qadam basatyny da belgılı bolyp otyr. Jiynda şet el­der­degı qazaq mädeni ortalyq­taryn qarjylandyru, qazaq jastaryn Qazaqstanǧa oquǧa şaqyru, qandastarǧa basqa da kömek körsetu turaly jaittar talqylanady. Onda şet jaqtarda tūratyn qandastarymyzdyŋ elge qyzy­ǧuşylyǧyn arttyryp, ortamyzǧa şaqyru, köşıp keluge tılek bıldıruşılerdı yntalandyru, olardyŋ mūqtajdyqtaryn bılu basty mäsele bolmaq. Taǧy bır aita ketetın jait, qūryltai aiasynda «Nūr Otan» partiiasy Töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Mūhtar Qūl-Mūhammedtıŋ qoldauy negızınde tūŋǧyş ret şet eldegı qazaq jastary köşbasşylary men bızdegı «Jas Otan», «Jasyl el» syndy ūiymdardyŋ, sondai-aq şet elderde «Bolaşaq» baǧdarlamasy boiynşa oqyp jatqan jastar liderlerınıŋ forumy da ötedı.

– Qūryltai Astanada EKSPO körmesı ötıp jatqan kezben tūspa-tūs kelıptı.
– Ol da ras. Mūnyŋ da öz artyqşylyqtary jetkılıktı. Sondyqtan baǧdarlamada būl jaǧy da eskerıldı. Mäselen, 22 mausym künı tüske deiın meimandarǧa Astanany tanys­tyramyz. Al EKSPO-ǧa bailanysty boi kötergen ülken etnoauyl olardy bırınşı bolyp kütıp alady. Sol jerden qazaqtyŋ bükıl tynys-tırşılıgı, ūlttyq bailyǧy körsetıledı. Keşkılık qonaqtardy Astana opera teatryna «Qyz Jıbek» operasynyŋ jaŋa qoiylymyna aparamyz. Ekınşı künı «Nazarbaev Universitette» Prezidenttıŋ qatysuymen plenarlyq otyrys kögen keredı. Sodan keiın delegasiia müşelerı EKSPO-nyŋ pavilondaryn aralai bastaidy. Sol künı şetelden kelgen qonaqtar Memleket basşysynyŋ qabyldauyna barady. Qūryltaidyŋ üşınşı künı ministrlıkterde seksiialyq jūmystar jürgızıledı. Qatysuşylardyŋ bır bölıgı sol künı tüs aua konferensiiada bas qossa, qalǧan bölıgı jastar forumynyŋ jūmysyna aralasady. Endıgı bır jaŋalyq, qūryltai künderı «Qazaqstandaǧy medisina jaǧdaiy jäne turizm» degen seksiia jūmys ısteidı. Ol bolaşaqta aǧaiyndarǧa arzan baǧaǧa elde emdeluge mümkındık jasau jaiyn talqylaidy. Söz soŋynda bızdıŋ «100 jaŋa esım» jobasy siiaqty, syrtta jürgen qazaqtar arasynan da taŋdau­ly 100 tūlǧany şyǧaruǧa da daiyn ekenımızdı jetkızgım keledı. Būl da syrttaǧy qandastarymyzdyŋ Qazaqstanǧa degen qyzyǧuşylyqtaryn arttyra tüser edı. Qysqaşa aitqanda, qūryltai künderı osyndai qarbalas jūmystar atqarylǧaly tūr.
– Äŋgımeŋızge raqmet!