Qazır älem jūrtşylyǧy qyzuy küşeiıp otyrǧan Ukrainadaǧy saiasi daǧdarysqa eleŋdep, sät saiyn qūlaq türıp otyrǧany anyq. Bıtımgerşılıkke aiyryqşa ümıt artqandar tabylǧanymen, osy qadam keibıreulerge onşa ūnamaityn da syŋailar baiqalyp qalyp jatyr. Degenmen, resmi Kiev köptegen jailardy oi elegınen ötkızıp, tarazylaityn sät tuǧan siiaqty.
Minsk memorandumynan keiın Ukrainanyŋ joǧarǧy Radasy özderın-özderı «halyq respublikasy» dep jariialaǧan oblystardyŋ bırqatar audandaryna aiyryqşa märtebe berıp, raqymşylyq turaly zaŋ qabyldady. Alaida, bıtımgerşılık jariialanǧan aimaqtar men şekarada jekelegen atys-şabys älı de toqtamai tūr. Äsırese, Donesk äuejaiy maŋyndaǧy üş beibıt tūrǧynnyŋ oqqa ūşuy keudenı kernegen öşpendılıktıŋ taiau uaqytta basyla qoimaitynyn anyq aŋǧartady. Al, EQYŪ Europalyq syrtqy saiasat qyzmetınıŋ direktory Gunnar Vigandtyŋ aituynşa, Resei öz äskerın Ukraina jerınen tolyq alyp ketpei, eldıŋ oŋtüstık şyǧysynda Minsk qaulysynyŋ tüpkılıktı oryndala qoiuy ekıtalai.
Jürekterdı jylytatyn bır jait, qantögısten bas sauǧalap, bosyp ketken tūrǧyndar qazır tuǧan mekenderıne qaityp orala bastady. Olardyŋ köpşılıgı aldaǧy jeltoqsan aiynda kezekten tys ötetın sailauǧa aiyryqşa ümıt artuda. Būǧan sebep – Petr Poroşenkonyŋ AQŞ Kongresı palatalarynyŋ bırıkken otyrysynda söilegen sözı. Onda Ukraina prezidentı «özınıŋ bostandyǧy men täuelsızdıgı jolynda beibıtşılık süigış ukrain halqynyŋ ruhy jasuy mümkın emes. Qaita olar elde ädılettılık üstemdık qūruy üşın kürese beredı. Al, men prezident retınde tuǧan halqymdy qaşan da qoldaityn bolamyn» degen bolatyn.
Kreml qojaiyndarynan qatty köŋılı qalǧan P.Poroşenko AQŞ-tan NATO-dan tys Ukrainaǧa aiyryqşa qauıpsızdık märtebesın berıp, Reseige qarsy sanksiialardy būrynǧydan da küşeitudı sūrady.
Sanksiialar demekşı, būǧan deiın «Sberbank» pen mūnai öndırısın jaŋa tehnologiiamen qamtamasyz etetın «Rostekke», taǧy basqa da strategiialyq maŋyzy bar nysandarǧa sanksiialar salynǧan bolatyn. Tıptı, keibır mälımetterge qaraǧanda, osy tyiym salulardyŋ saldarynan orys ekonomikasyna aitarlyqtai nūqsan kelıp, jalpy ışkı önımnıŋ ösımı toqtap qaluda. Osylai qauıptı saiasat jalǧasa berse, jyldyŋ aiaǧyna deiın memleket jüz milliard dollar şyǧynǧa batuy mümkın degen boljam aitady mamandar.
Keiıngı kezde «aspan asty elınıŋ» orystarǧa büiregı būra bastaǧandai syŋai baiqalady. Qytai Kreml qojaiyndaryna qomaqty nesieler bere bastady. Soǧan qaramastan batystyq sarapşylar Resei ekonomikasy aldaǧy jyldary resessiiaǧa ketedı degen boljamdar jasauda.
Söitıp, Mäskeudıŋ körşı eldı bölşekteuge baǧyttalǧan saiasaty özıne ülken zaual bolyp tigelı tūr. Qanşa bürkemelegenmen, Ukraina daǧdarysyna Reseidıŋ aşyqtan-aşyq aralasyp, äsker kırgızgenın Batys däleldep berdı.
Būdan elu millionnan astam halqy bar el ekonomikasyna orasan zor şyǧyn keldı. Keiıngı mälımetterge süiensek, Mariupol, Donesk, Lugansk qalalarynda 1970 nysannyŋ külı kökke ūşyp, 1230 jeke üi, 659 ǧimarat, 178 keŋse aitarlyqtai bülıngen.
Osylardy alǧa tartqan Aq üidegılerdıŋ aşuy älı basylmai otyr. Öz kezegınde Kreml de qarap qalyp jatqan joq. AQŞ pen Batys elderıne embargolar jariialady. Bıraq, oǧan pysqyryp jatqan qarsylastar baiqalmaidy. Öitpegende şe, ışkı jalpy önım kölemı on jetı trillionǧa jetken elder üşın orys elı basşylarynyŋ būl äreketı «suǧa ketken tal qarmaidynyŋ» kebın keltırıp tūr. Qaita osy embargolardyŋ saldarynan qarapaiym halyq zardap şegude. Mäselen, Mäskeu men Sankt-Peterburgte azyq-tülık baǧasy qyryq-elu paiyzǧa deiın qymbattap ketse, Qiyr Şyǧys oblystarda kündelıktı tūtynatyn önımder men zattarǧa baǧa 70-80 paiyzǧa deiın köterılgen.
Qyzuqandylyqpen naqty oilanbai ıstelgen qadamdardyŋ qate ekendıgın endı tüsıne bastaǧan Mäskeu attyŋ basyn basqa baǧytqa būryp, bosap qalǧan naryqtyŋ ornyn toltyru üşın Braziliia, Argentina, Qytai, Türkiia siiaqty elderge iek artuda. Ärine, olar bas tartyp otyrǧan joq. Sättı mümkındıktı kım uysynan şyǧarǧysy keledı deisız. Degenmen, bırneşe ondaǧan jyldar boiy bırtındep tartylǧan qarym-qatynas jelısı bırden üzılgende, ony basqa elderdıŋ äp-sätte jalǧap alyp ketuı oŋai bola qoia ma? Reseidıŋ ışkı naryǧyndaǧy osy qiyndyqtar baǧanyŋ aspandap ketuıne äkelıp soqtyrdy.
Endı «Batys elderınıŋ osy salyp jatqan sanksiialarynyŋ Qazaqstanǧa äserı bola ma?» degen mäsele kım-kımdı de alaŋdatady. Resei – bızdıŋ ırı sauda ärıptesımız. Qazaqstanǧa keletın tauarlardyŋ otyz alty paiyzy – osy eldıŋ önımderı. Al, bızdıŋ el olardyŋ naryǧyna tek toǧyz paiyz ǧana önımın eksporttaidy.
Keibır ekonomist mamandardyŋ pıkırınşe, joǧarydaǧy alpauyttardyŋ arasyndaǧy teketırestıŋ Qazaqstanǧa tıkelei äserı bolmaidy. Tek bız oŋtaily sättı tiımdı paidalanyp, öz ekonomikamyzdy nyǧaituǧa küş saluymyz qajet-aq.
Al, saiasattanuşy Qanat Nūrov älemnıŋ köptegen elderımen derbes ekonomikalyq qarym-qatynasta bolǧandyqtan, memleketımızge Batys elderınıŋ sanksiialarynan tıkelei eş qauıp joq. Alaida, Euraziialyq odaq müşesı retınde Reseidıŋ ūstanatyn ekonomikalyq saiasaty bızge de janama äser etuı mümkın dep alaŋdaitynyn jasyrmaidy.
Aldaǧy uaqytta da Batys elderı men AQŞ, Japoniia Reseige qarsy sanksiialardy küşeitpese, azaitatyn türı baiqalmaidy. Aşyq küş körsetuge bata almaǧanymen, olar Kreml basşylaryn osyndai jolmen alqymynan alyp, tynysyn taryltuǧa ūmtyluda. Osy tyqyrdy sezıngen eldıŋ syrtqy ıster ministrı Sergei Lavrov: «Qysym jasau arqyly Reseidıŋ Ukrainaǧa qarsy ūstanymy men közqarasyn özgertemız» deu tübırımen qate. Bızdıŋ ūstanǧan jolymyz dūrys dep oilaimyz. Öitkenı, bız bärınen būryn Ukraina halqynyŋ müddesın közdep otyrmyz. Ärine, bız mūndai jaǧdaidyŋ oryn alǧandyǧyna alaŋdauşylyq bıldıremız. Degenmen, qorqytyp, ürkıtu bızdı alǧan baǧytymyzdan qaitara almaidy» dep mälımdedı.
Al, AQŞ prezidentı Barak Obama bolsa, «Ukrainadaǧy şielenıs – tarihtyŋ aqiqat betı» dei kelıp, älemdı Resei basqynşylyǧyna qarsy küş bırıktıruge şaqyrdy. Ol öz odaqtastarymen bırge ol elde demokratiia men ekonomikany damytuǧa qaşan da qoldau körsetetındıgın basa aitty.
Qaitken künde de, bızge qajetı – tynyştyq. Alyp körşıler tatu bolsa, ūiqymyz da qanyq bolady. Sol üşın de Elbasy Minsk kezdesuıne araaǧaiyndyq jasap, ekı tarapty saliqaly parasattylyqqa şaqyrdy. Dei tūrǧanmen, Putin men Poroşenkonyŋ arasyndaǧy salqyndyq äzırge jylymaityn siiaqty. Öitkenı, bıtımgerşılıkke kele tūryp, Ukraina prezidentı: «Tüpkı maqsatymyz Qyrymdy kerı qaitaru» degen sözdı biık mınberlerden bırneşe ret qaitalady. Al, Qyrymdy qaitaru Putin üşın ölımmen teŋ. Anyq baiqalyp qalǧanyndai, keiıngı kezde Kreml qojaiynynyŋ jünı bıraz jyǧylyp qaldy. Öitkenı, Putin taktikalyq tūrǧyda bıraz jetıstıkterge jetkenımen, strategiialyq tūrǧydan tızgınnıŋ Ukraina jaqqa qarai auyp bara jatqanyn seze bastady.
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
