Sifrlyq jüie – qolaily ärı tiımdı

Memleket basşysy Qazaqstan halqyna Joldauynda atap ötkendei, qarqyndy sifrlandyru – elımızdıŋ strategiialyq damuynyŋ negızgı bölıgı. Qazırgı uaqytta sifrlandyru mäselelerı qalalyq damudyŋ barlyq jobasyna qatysady. Būl turaly Nūr-Sūltan qalasynyŋ Sifrlandyru jäne memlekettık qyzmet basqarmasynyŋ basşysy Botagöz Qasabek El-Orda YouTube arnasynda jauap berdı.

– «Qauıpsız qala» jobasy qalai damyp jatyr? Sızder ony jüzege asyruda qandai qiyndyqtarǧa tap bolasyzdar?

– «Qauıpsız qala» – būl şaharymyzda jüzege asyrylyp jatqan öte auqymdy joba. Būǧan jol-kölık qozǧalysyn retteu, qoǧamdyq beinebaqylau kameralary, densaulyq saqtau, säulet, bılım beru nysandaryndaǧy kameralar, sondai-aq analitikaǧa arnalǧan jüie­ler kıredı. Bırınşı kezekte, būl – tūrǧyndardyŋ, bızdıŋ mülıgımızdıŋ qauıpsızdıgı üşın qajet. Bız qoǧamdyq keŋıstıkterde, aulalarda 1500 kamera qoidyq, sonyŋ arqasynda qylmys 53%-ǧa tömendedı. Kelesı jyly qala boiynşa 7500-den astam kamera ornatu josparlanuda. Jyl soŋyna deiın qoǧamdyq keŋıstıkterde taǧy 500 kamera ornalastyrudy josparlap otyrmyz. Öitkenı bızde janǧa jaily körkem saiabaqtardyŋ sany kün sanap köbeiıp keledı. Osy oraida men tūrǧyndardy vandalizmmen ainalyspauǧa jäne mädeni oryndardy qūrmetteuge şaqyrǧym keledı.

– Qazır elordanyŋ sifr­lyq syŋary qūryluda. Ol qaşan daiyn bolady? Elordany tolyq sifrlandyru azamattarǧa ne beredı?

– Astananyŋ sifrlyq qosarlanuy – geoaqparattyq portaldan bastalǧan kölemdı joba. 2018 jyly Memleket basşysy minis­trlıkter men äkımdıkterdıŋ aldyna bıryŋǧai geoportal qūru turaly mındet qoidy. Mäselen, halyqqa, käsıpkerlerge elektrondyq qyzmet körsetu – uaqyt talaby. Geoaqparattyq portal – halyqqa jäne bizneske ötınış beruşımen tıkelei bailanyssyz elektrondyq formatta tehnikalyq şarttardy beru boiynşa qyzmetter körsetude qolaily jüie. Mäselen, käsıpkerler öz ısın jürgızu üşın qai jerde qandai jerdıŋ bos jatqanynan, onyŋ injenerlık qūrylymynan habardar boluy tiıs. Bız 2D jäne 3D formatynda bükıl qalany däldıkpen tüsırdık. Is jüzınde älemde būǧan qol jetkıze alatyn jüieler az, öitkenı būl – qalanyŋ tolyq köşırmesı. Jobany äzırleu barysynda bız sifrlanǧan derekter negızınde basqa da derekterdı: TK, salynyp jatqan obektıler turaly nemese basqa ǧimarat salsaq, qala qandai bolatynyn tüsındık. Jüienıŋ negızgı modelı – belgılı bır qabatqa, ırgetasqa nemese bükıl obektıge qanşa aqşa jūmsalatynyn da köre alamyz. Bolaşaqta, mysaly, mektepterdı odan ärı jabdyqtaudy josparlau mümkın bolady. Azamattar qandai da bır uchaskede kommunikasiialarǧa qosyluǧa bolatynyn aldyn ala bıle alady. İnjenerlık jelılerdı sifrlandyru jaryq, jylu üşın qosymşa trafiktı qanşalyqty josparlai alatynymyzdy köruge mümkındık beredı. Bügınde jer telımderın kelısu, üi salu, päterdı qaita josparlau köp uaqytty alady. Zaŋǧa säikes, keibır qyzmetterdı üilestıru zaŋdy tūlǧalar üşın alty aiǧa deiın, al jeke tūlǧalar üşın üş aiǧa deiın sozylady. Būǧan jol bermeu üşın bız säulet jäne jer qatynastary salasyndaǧy memlekettık qyzmetterdı negızge aldyq. Eŋ maŋyzdysy, jobany monopolister, mysaly, «QazTransGaz Aimaq» AQ paidalana bastady. Sondai-aq jüiede joldardy josparlau qarastyrylǧan. Ol üşın sandyq egız ITC jüiesımen bırıktırılgen. Sondai-aq bızde «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» KEAQ integrasiiasy bar. Qazır bız attestattauǧa daiyndalyp jatyrmyz. Sifrlandyru ministrlıgı janynda osyndai ülken jüielerdı attestattaityn arnaiy qyzmet bar. Kelesı jyldyŋ basynda bızde attestattau bastalady, ol şamamen 2-3 aiǧa sozylady. Osydan keiın ol tūrǧyndar üşın qoljetımdı bolady.

– Bügıngı taŋda barlyq tölemder Kaspi qosymşasynda qoljetımdı. Aua raiy turaly eskertuler, mektepterdegı sabaqtardyŋ bolmauy turaly da TJ-dan SMS-pen keledı. Qajettı aqparaty bar köptegen Telegram-bottar bar. Sızdıŋ oiyŋyzşa, Smart Astana qosymşasy älı de özektı me?

– Bızde basqa qosymşalarmen bäsekeles bolu mındetı joq. Bırınşı kezekte, Smart Astana qala tūrǧyndaryna qalada bolyp jatqan özgerıster turaly habarlaudy közdeidı. Qala tūrǧyndary qosymşany paidalanady, ūpailar jinaidy, olardyŋ kömegımen sız mädeni şaralarǧa qatysa alasyz. Emhanada kezekke tūruǧa nemese vaksinasiialauǧa mümkındık bar. Smart Astana – būl yŋǧaily jäne oqiǧalardyŋ ortasynda boludyŋ taǧy bır mümkındıgı. Qazır bız qosymşany jaŋarttyq, äleumettık jelı taspasy türınde jasadyq. Jyl soŋyna qarai reitingter köterıledı dep ümıttenemız. Jaŋartu kezınde būzylǧan barlyq ūsynystar men pıkırlerdı eskerdık, taldadyq.

– Smart Astana qosymşasyn tehnikalyq qoldaumen kım ainalysady?

– Qazırgı taŋda tehnikalyq qoldaumen Astana Innovations ainalysuda. Bız qosymşany odan ärı damytu üşın investorlardyŋ ūsynystaryn qarastyramyz. Bizneske aqyly qyzmetterdı qosu jäne osyǧan bailanysty qosymşany aiaqtau qyzyqty. Irıkteuden keiın bız ūzaq merzımdı perspektivada qosymşany kım damyta alatynyn tüsınemız.

– Jaqynda «Sergek» kameralarynyŋ bırı janyp kettı. Tūrǧyndardyŋ köpşılıgı videofiksatordyŋ janǧanyna quandy. Halyqtyŋ «Sergekke» degen narazylyǧynyŋ sebebı nede dep oilaisyz?

– Eŋ aldymen, erejelerdı saqtau qajet. Men jürgızuşılerdıŋ jiı asyǧatynyn tüsınemın, sondyqtan olar jol erejelerın saqtaǧysy kelmeidı. Bıraq adam ärqaşan özınıŋ ömırı üşın ǧana emes, zardap şeguı mümkın basqa adamdar üşın de jauapty ekenın tüsınbeidı. «Sergek» kameralarynyŋ ornatyluymen jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany azai­dy. Būl ömır şyǧynyn aitarlyqtai azaitady. Adamdardyŋ «quanyşy» dūrys emes siiaqty…

– IKOMEK 109 operatorlary tek ötınışterdı tırkeidı, al olardyŋ oryndaluyna baqylau jürgızıle me? Köbınese qala tūrǧyndary bırneşe ai boiy jauap kütıp, älek bolady…

– Ärine, baqylau jürgızılude. iKOMEK özın jaqsy tanytty jäne tabysty jobalardyŋ bırı retınde körsettı. Sonymen qatar, iKOMEK Qazaqstannyŋ basqa qalalarynda da engızılude. IKOMEK boiynşa barlyq tarmaqtardy oryndau boiynşa reiting bar. Eger oryndalmasa, onda jauaptylardyŋ ärqaisysy jazalanady. Jüiede jüielı türde bas tartu da körsetıledı. Bız apta saiyn qala äkımıne reitingter körsetemız. Keibır mäseleler ūzaq uaqyt şeşıletının ūmytpaŋyz, öitkenı basqa organdardyŋ qūzyretıne bailanysty. Köptegen sūraqtar PİK boiynşa tüsedı, būl da qiyndyqtar tuǧyzady. Al bız atqaruşy organ retınde tek bır tarapty nazarǧa aluǧa qūqyǧymyz joq.

– 2019 jyly būrynǧy vise-premer Berdıbek Saparbaev iKOMEK 109 tıkelei bailanys üşın ministrlıktermen integrasiialanuy tiıs ekenın aitty. Būl integrasiia boldy ma?

– İntegrasiia bar. Bızde ortalyq memlekettık organ – sifrlandyru ministrlıgı bar. Olar barlyq memlekettık organdarmen jäne jergılıktı atqaruşy organdarmen integrasiia­lanuy tiıs platforma qūrdy. Sonymen qatar, iKOMEK Energetika ministrlıgıne şyǧaryldy. Olar bızben özara ärekettesu jäne esepter alu qajettılıgıne ie. Jaqynda būl prosess aiaqtaldy. Jalpy, integrasiia barlyq platformalarda, sifrlyq syŋar jäne iQala-da boldy. Qyzmetterdı, maŋyzdy derekterdı qamtityn barlyq memlekettık jüieler Sifr­lyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgı platformasyna kıredı jäne onymen özara ärekettesedı.

– Elorda äkımı Altai Kölgınovtıŋ tapsyrmasymen «Birge» platformasy ıske qosyldy. Osyǧan bailanysty oǧan qala tūrǧyndary öte belsendı qatysuda dep jazyldy jäne olar köktemde 290-nan astam ideia ūsynypty. Solar şyn mänınde jüzege asyryldy ma?

– İä, bügıngı taŋda üş jüzden astam ideia bar. Sız özıŋızge yŋǧaily kez kelgen uaqytta qalany damytu turaly ideia jıbere otyryp, qalany abattandyra alasyz. Eŋ qyzyǧy, ideialar ıske asqannan keiın jaqsy jobalar paida bolyp jatyr. Osy jobalarǧa tūrǧyndar dauys bere alady. Atalmyş portal jūmys ıstegennen bastap köptegen ideialar tuyndauda. Osynyŋ ışınde tört ideiany damytyp jatyrmyz. Mäselen, köktemde Dina Nūrpeiısovanyŋ eskertkışın ornatu turaly ideia köterıldı jäne būl ideiaǧa köp adam dauys berdı. Sonymen jazda Dina apamyzdyŋ eskertkışın ornattyq. Mūnyŋ bärı sifrlandyrumen tıkelei bailanysty emes, bıraq «Birge» arqyly özınıŋ ideia­syn ūsynady.

– Sūhbatyŋyzǧa köp rahmet!