2022 jylǧy 9 tamyzda «Astana aqşamy» gazetınde «Jarnama jaiynda janaiqai» degen taqyrypta maqala jaryq kördı. Redaksiia elımızdegı özektı mäselenıŋ bırın kötergen. Alaida maqalada jazylǧan bır-ekı mäsele boiynşa alyp-qosarymyz bolǧan soŋ, qolǧa qalam aldyq. Bırınşıden, maqalada fotosy qoiylǧan jäne mätınde bır oqyrman redaksiiaǧa jıberdı delıngen «üilenbegen qoşqar etınen samsa» dep atalatyn jarnamalyq mätın būryn da internette taralǧan jäne elordamyzǧa qatysy joq suret. Atalǧan mätındı äleumettık jelı qoldanuşylary tüsınbestıkpen el astanasynda ornalasqandai taratuy mūny tılge tiek etuge itermeledı.
Ekınşıden, maqalada basqarma qyzmetkerlerınıŋ aiyna ekı ret monitoringke şyǧatyny jönınde jazylǧan mälımet keltırılgen. Degenmen qala äkımınıŋ orynbasary bekıtken kestege säikes basqarma qyzmetkerlerı audan äkımdıkterımen, müddelı qūrylymdarmen bırge qalany aralauǧa kün saiyn şyǧatynyn aita ketkenımız jön. Osy monitoring nätijesınde biyl jyl basynan berı 2000-dai käsıpkerge zaŋ talaptaryn tüsındırıp, zaŋǧa qaişy keletın 600-den astam jarnamalyq mätındı aldyryp tastauǧa nemese tüzetıp, qaita jazdyruǧa yqpal ettı. Onyŋ fotoesebı basqarmada bar.
Elımızdegı qoldanystaǧy zaŋnamada kez kelgen jarnamanyŋ, körnekı aqparat mätınınıŋ aldymen memlekettık tılde jazyluy tiıs ekenın naqtylaityn talaptar bar. Tıptı 2014 jylǧy 5 şıldedegı Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstıŋ 455-babynyŋ 3-tarmaǧynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdarynda jarnama taratu tılderıne belgılengen talaptardy būzu jeke tūlǧalarǧa – jiyrma, lauazymdy adamdarǧa – jetpıs, şaǧyn käsipkerlik subektilerine nemese kommersiialyq emes ūiymdarǧa – bır jüz, orta käsıpkerlık subektılerıne – bır jüz elu, ırı käsıpkerlık subektılerıne tört jüz ailyq eseptık körsetkış mölşerınde aiyppūl saluǧa alyp keledı» dep jazylǧan. Endı aiyppūldy kım saluy tiıs degen mäselege keleiık.
Şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktı qoldau jönındegı memlekettık saiasatty alǧa tarta otyryp, 2018 jyly Käsıpkerlık kodeksten jergılıktı atqaruşy organdardyŋ käsıpkerlerdı tekseru funksiiasy alynyp tastaldy. Baqylau funksiiasyn qaitaru turaly türlı deŋgeide bastamalar bolǧanyna qaramastan, älı künge oŋ özgerıs joq.
Prezidentımız 2021 jylǧy 29 jeltoqsanda «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne körnekı aqparat jäne dıni qyzmet mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋǧa qol qoidy. Būl zaŋdy daiyndau jönındegı jūmys tobyna menı de şaqyrdy. Parlament qabyrǧasynda zaŋgerler, tıl janaşyrlary, bır top deputattyŋ talap etuıne qaramastan, jergılıktı äkımdıkterge käsıpkerlerdı tıldık zaŋ būzuşylyqtary boiynşa baqylau qūzyretı berılmedı. Baqylau qūzyretınıŋ berılmeuıne QR Ūlttyq ekonomika ministrlıgı men «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasy barynşa müddelı boldy. Özderıŋız jaqsy bılesızder, käsıpkerdıŋ müddesıne qatysty kez kelgen zaŋǧa «Atameken» käsıpkerler palatasy kelısım bermese, zaŋ qabyldanbaidy.
Soŋǧy 1-2 jylda jarnama, körnekı aqparat mäselesın retteuge qatysty Parlamentte jäne ministrlıkte bırneşe ret resmi jinalys boldy. Atalǧan kezdesulerge prokuratura organdarynyŋ ökılderı de qatysty. Barlyq jinalysta jergılıktı atqaruşy organdardyŋ käsıpkerge baruyna qūqyǧy joq ekenın, mūndai faktı oryn alsa, qyzmetın asyra paidalanǧany üşın kınälılerdıŋ zaŋ aiasynda jauapqa tartylatyny eskertılgen bolatyn.
Mäsele zaŋ aiasynda rettelmese, zaŋda jazylǧan talaptardy oryndau mehanizmı ūsynylmasa, qol qusyryp otyru da jönsız körınedı. Sondyqtan qazırgı taŋda basqarma qyzmetkerlerı mekeme atynan zaŋ talaptary jazylǧan resmi hattardy käsıpkerlerge taratyp, hatty tapsyru kezınde zaŋsyzdyqtardy rettep ketuge küş salyp keledı. Mūnyŋ bärı – ünsız, BAQ qūraldarynda jariialamai jasalyp jatqan şarualar.
Sonymen qatar «Atameken» käsıpkerler palatasymen ortaq memorandumǧa otyryp, käsıpkerlerge tūraqty türde zaŋ talaptaryn onlain tüsındırude. Bıraq būl mäselenı tüpkılıktı şeşudıŋ joly emes.
Zaŋda jazylǧan kemşılık üşın naqty şara qoldanu täjıribesı bolmasa, ol olqylyq jalǧasa beredı. Käsıpker de qaltasyna salmaq tüsıp, aiyppūl tölemese, tılge nemqūraily qarauyn toqtatpaidy. Būl – ömırde däleldengen tūjyrym. Sondyqtan tıl mäselesıne älı de tüpkılıktı bet būrylyp, zaŋda körsetılgen talaptardy oryndatuǧa zaŋnamalyq negız jasalady degen ümıt bar. Mūndai bolmaǧan jaǧdaida, Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksten aiyppūl salu nemese eskertu beru syndy talaptardy alyp tastai salǧan jön be degen oiǧa kelesıŋ.
Säken ESIRKEP,
Nūr-Sūltan qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı
basqarmasynyŋ basşysy
