Köne Torǧaidan şamamen elu şaqyrymdai jerde Aralbai dep atalatyn auyl bar. Mūndaǧy bılım ūiasy daŋqty revoliusioner Älıbi Jangeldinnıŋ esımınde. Ertede audan auyldarynyŋ denınde on jyldyq mektepter bolmady. Mäselen, «Qyzbel», «Eŋbek», «Albarböget» keŋşarlary balalary özderındegı segızınşı synypty tämamdaǧan soŋ, Aralbaiǧa kelıp, tuys-tuǧandary üilerınde, internatta jatyp orta mekteptı bıtırdı. Qanşa degenmen qanynda qazaqy qasietı qalyŋ qyz-jıgıtter emes pe? Är auyldan jinalsa da, jastar yntymaq aiasynda ǧūmyr keştı. Osy auyldyŋ beldı balalarynyŋ bırı Töretai titteiınen adam jatyrqamai er jettı.
Kımge bolsa da elgezek, elpıldek. Bılım ūiasyn bıtırgennen keiın oqudy odan ärı jalǧastyrudy qoia tūryp, eŋbek etuge bekem bel budy. Aralbaida Baimūrat esımdı kısı boldy. Maşina motoryn jöndeudıŋ has şeberı. Avtokölıkterdı tabanda būzyp, bölşektep, qaita qūrastyrady. Işek-qaryndy qoparǧan qoly qūdırettı otaşylarǧa ūqsaidy. Kiımı, üstı-basy, bet-auzy, aiaq-qoly ylǧi mai-mai bolyp jüredı. Bır qyzyǧy, auylda eŋbekqorlyq jaǧynan sol kısıge ūqsauǧa beiımdelgender köbeidı. Töretai Bäkeŋe baryp, aqyl-keŋes sūrady. Ol Qostanaiǧa oquǧa tart dep, bırden kesıp aitty. Aqylşy aǧalary Ermūhan Käkımbekov, Janahmet Şaihystanov kinomehanikter daiyndaityn käsıptık tehnikalyq uchilişege baruyn qalady. Söitıp, kinomehanik mamandyǧyn meŋgerdı. Äsker qataryna şaqyrylyp, Sıbırdegı Zabaikal äskeri okrugınde azamattyq boryşyn ötedı. 1973 jyly özınıŋ tuǧan auyly Aralbaiǧa oralyp, kinomehanik qyzmetıne ornalasty. Orta mektepte bırge oqyǧan ajarly, aqyldy, sypaiy, salmaqty mınezge bai Ümıtpen köŋıl qosty. Ile-şala Torǧai selosyndaǧy «Qarlyǧaş» kinoteatryna tehnikalyq jetekşı qyzmetıne jūmysqa şaqyryldy. 1979 jyly ösıp, jetılıp kele jatqan jetkınşekterdıŋ bolaşaǧyn oilap Arqalyqqa qonys audardy. Mūnda ekpındı qūrylys qanatyn keŋge jaia tüsken mezgıl. Adam erınbese, yntaly bolsa, barlyq şarua döŋgelenıp jüre beredı eken. Töretai känıgı qūrylysşylarmen iyq teŋestıre jūmys ıstedı. Apat aiqailap, aityp, eskertıp kelmeidı. Tosynnan üilerı örtke şalyndy. Äkımşılıktıŋ äidık qamqorlyǧyna qalaişa riza bolmassyŋ. Köp balaly ekendıgı eskerılıp, qabatty üilerdıŋ bırınen tört bölmelı päter kıltı qolǧa tidı. Köŋıl köl-kösır. Şattyq şaǧalasy aspanǧa şaryqtady. Äleumettık tūrmystyq hal ahual tüzelgesın jūmys ta jaŋaşa arna tapty. Söitıp jürgende Torǧai oblystyq kino jüiesı basqarmasy bastyǧynyŋ orynbasary V.İ.Sūltanov arnaiy adam jıberıp şaqyrtty. Aǧa injener qyzmetıne tūruǧa kömektestı.
Tarih barlyǧyna kuä. Tälkekke ūşyrap, Torǧai oblysy bır aşylyp, bır jabyldy. 1992 jyly Torǧai oblystyq teledidary jeke otau tıgıp, onyŋ basşylyǧyna jurnalist, Qazaqstannyŋ halyq aqyny Qonysbai Äbıl taǧaiyndaldy. Kino jäne kögıldır ekran ūqsastyǧyna eşkım dau aita qoimas. Teleoperatorlyq qyzmetke şūǧyl kırıstı. Azyn-aulaq tüsınıgı bolsa da būl jūmys mülde beitanys. Kömek, järdem kerek. Torǧai teledidaryna Selinograd qalasynan mamandar şaqyrtyla bastady. Bai täjıribelı teleoperator Beket Mūhametrahymūly Äliakbarov Töretaiǧa tälımgerlık jasady. Endı eŋsesın köterıp, teleoperator qyzmetınıŋ qūpiia syrlaryn ūǧyna bastaǧanda Torǧai taǧy jabyldy. Töretai aŋ-taŋ bolyp jürgende tälımgerı Bekettıŋ şaqyruyna säikes Selinogradtaǧy «Rahat-TV» tılşıler ortalyǧy jūmysqa tartty. Būl täuelsızdıktıŋ tūǧyry biıktep, jūrt jūmyla Astanaǧa köşken uaqyt edı. Töretai operator retınde Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ halyqqa ant beru räsımın tüsıru qūrmetıne ie boldy.
Säl tarihty türtıp qozǧasaq, Elbasşysy Torǧai topyraǧyna alǧaş baruyna da operator kuäger atandy. Prezidenttı qarsy alu räsımınde dene bıtımı şap-şaǧyn, köŋılı keŋ dala qart aqyn Böpış Toqseiıtova öleŋmen kestelep bata berdı. Keiın teleoperator düniejüzı qazaqtarynyŋ qūryltaiyn, Arqalyq maŋyna baiau kelıp qonǧan ǧaryşkerler erlıgın nanymdy nasihattauǧa atsalysty.
Syrt köz onşa baiqamasa da teleoperatordyŋ jūmysy öte jauapty. Ol tek qana tüsırgenıne mäz bolmauǧa tiıs. Şyǧarmaşylyq adamy ünemı oi üstınde jüredı. Beinekörınısterdı taŋdap, talǧap tüsıruge ärekettenedı. Tüsıru alaŋyna bırge barǧan jurnalistıŋ maqsat-müddesın, oqiǧanyŋ män- jaiyn tereŋnen qamtu kerek. Qyraǧylyq, körgıştık, sezımtaldyq, eŋbek, talap, ızdenıs operatorǧa tän tırşılık. Töretai özınıŋ täuelsız Qazaqstan elın tügel aralady deuge äbden bolady. Şetelderdı de qamtydy. Jiyrma bes jyldyq täjıribesı bar qyzmetkerdıŋ jūmysy joǧarǧy organdar tarapynan laiyqty baǧalandy.
Astanada jerlester jiylyp, bas qosyp jüzdese qalǧanda Töretaidy tynym tappai ızdeidı. Kündelıktı qyzmetınıŋ syrtynda mereitoilardy, basqa da dumandardy ülgerıp tüsırıp jürgenı. Adamǧa mädeniettı mınez, kısılık qasiet, mamandyqqa bailanysty märtebe qajet desek, sonyŋ bärı ülgılı operatordyŋ boiynda bar.
Eŋbekqorlyq adamdy şyŋdap, ılgerı jeteleidı. Töretai şirek ǧasyrdai būryn Astanaǧa qonys audaryp, jūrttan qalmai üi tūrǧyzdy. Jary, baiaǧy medisina qyzmetkerı, Ümıt ekeuı üş ūl tärbielep ösırdı. Bärı de balaly-şaǧaly. Bylaişa aitqanda, äuletı būtaqtary köp, japyraqtary jetkılıktı bäiterekke ainalyp barady.
Taǧy da tynymsyz teleoperator tırlıgıne oralaiyqşy. Baiqaisyzdar ma, osy mamandyq ielerı maŋyzdy mäjılısterde mazasyz küi keşedı. Tük otyrmaidy. Türegelıp tūrady. Zaldaǧylarǧa qaraǧanda köbıne tör jaqta jüredı. Toi-tomalaqta da bosaǧada tūrǧany baiqalmaidy. Sözdı tüiındep aitsaq, qyzmettegı bedel, abyroilary ünemı tör jaqta. Torǧailyq aituly azamat, astanalyq teleoperator Töretai Däujanūly Älmambetovtı älı de men mūndalaǧan şyŋdarynan köruge yntyqpyz. Körkem, derektı beine körınısterdı bırge tamaşalaiyq aǧaiyn. Tüsıre ber, Töretai!
Naǧaşybai MŪQATOV,
aqyn
