Qai däuırdıŋ bolsa da asa maŋyzdy qūndylyqtarynyŋ bırı – aqparat. Aqparat neǧūrlym jedel ärı şynaiy bolǧan saiyn onyŋ maŋyzy küşeie bermek. Sebebı adamǧa qai maǧynasynda da jaŋalyq kerek. Qandaida bır aqparat közderınen bolsa da. Osy oraida, sonau keŋes zamanynda «Moskva slezam ne verit» degen film körgenım älı esımde. Sondaǧy bır keiıpkerdıŋ: «Bolaşaqta aqparat qūraldarynan tek televidenie ǧana qalady» degenı bar. Bügın de dästürlı BAQ-tyŋ, äsırese, merzımdı baspasözdıŋ künın qaraŋ qaldyryp, onlain mediaǧa mol mümkındıkter aşylady dep jatatyndar barşylyq. Olar «infodemiia» (aqparattyq pandemiia) örşıp tūrsa da bolaşaq internette dep esepteidı. Jaqynda ǧana elordada ötken Astana Media Week-2021 media aptalyǧyna qatysuşylar tarapynan da osyǧan ūqsas pıkırler aitylyp qaldy.
EQYŪ-nyŋ BAQ bostandyǧy jönındegı ökılı Tereza Ribeiro: «COVID-19 adamdardy oqşaulanuǧa mäjbürledı. Sonyŋ äserınen äleumettık jelılerge jügınuşıler sany artty. Sondai-aq internet söz bostandyǧy men sifrlyq BAQ-ty damytu üşın de maŋyzdy. Ekınşı jaǧynan, halyqtyŋ resmi BAQ-qa qaraǧanda äleumettık jelıge köbırek senetını anyqtalyp otyr. Al onda feik jaŋalyqtardyŋ da bolu qaupı joǧary. Būl qoǧam üşın ülken syn-qater» dese, öz kezegınde Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrı Aida Balaeva: «Soŋǧy 1,5 jyldyŋ ışınde adamzatqa emosiialyq qysym küşeidı. Aqparatpen bırge berıletın qyzbalyq ony qabyldau äserın bırneşe ese küşeittı. Söitıp, äleumettık jelıde karantindık talaptarǧa, vaksina saldarynan bolatyn ölım, vaksinalaudyŋ adam densaulyǧyna terıs äserı jäne taǧy da basqalar turaly jalǧan aqparat jiılep kettı» dei kele, internet jelısındegı osyndai terıs aqparatty azaitu maqsatynda stopfake.kz saity ıske qosylǧanyn, sodan berı 1500-den astam jalǧan aqparat terıske şyǧarylǧanyn mälımdedı. Jäne de Qazaqstandaǧy BŪŪ Tūraqty üilestıruşısı Mikaela Friberg-Stori da būl infodemiianyŋ ötkır mäselege ainalǧanyna toqtalyp, «Jalǧan aqparat ülken keleŋsızdıkterge alyp keluı mümkın. Sondyqtan senımdı derekközderden ǧana aqparat alu maŋyzdy» degen naqty pıkırın bıldırdı.
Demek, qazırgı auditoriia senımdı ärı sapaly derekterge köbırek jügıngenı qajet degen söz. Osyǧan orai, Parlament Senatynyŋ janynan qūrylǧan Jas sarapşylar kluby müşelerımen kezdesu barysynda Senat töraǧasy Mäulen Äşımbaev: «Pandemiia kezınde naqty mälımetter men tekserılgen aqparattardyŋ tapşylyǧy baiqaldy. Sondyqtan adamdar aqparat közderıne mūqiiat män berıp, bedeldı medialarǧa basymdyq berdı» dep erekşe atap öttı. Rasynda, şynaiy aqparat qai kezde de ötımdırek. Bügıngı esken jeldei qūrǧaq aqparattardyŋ erteŋ ne bürsıgünı körkem tılmen kestelenıp jaryqqa şyǧuyn kütedı. Iаǧni, käsıbi deŋgeiı joǧary aqparat közderınıŋ tasy örge domalamaq. Ärine, jurnalisterdıŋ dūrys aqparat jetkızu jauapkerşılıgı tiıstı därejede bolǧan jaǧdaiynda.
Jalpylai kelgende, merzımdı baspasözdı qalai tüsınsek bolady desek, ol – sanaǧa synalap enetın sara sözdıŋ tasqa basylǧan qalyby. Ol – sılteseŋ ötkır semserıŋ, qorǧana qalsaŋ qalqanyŋdai qūdırettı qaru. Ol – milliondar nazar salyp, qūlaq türetın nasihat auditoriiasy. Ol – uaqyttyŋ jan jüie tynysy, zamannyŋ baǧdarşysy. Qazaqşa şyǧatyn basylym – qazaq ūltynyŋ keşegı tynysy, bügıngı tanymy, erteŋgı tarihy. Endeşe, qazırgıdei informatika men internet jüiesı qaryştaǧan tehnika ǧasyrynda da gazet pen jurnaldyŋ rölı eşqaşan tömendemeidı. Sondyqtan da jurnalister atmosferasyna üles qosu maŋyzdy. Ökınışke qarai, bügıngı künı oŋtailandyru degen jeleumen qalalyq, audandyq, oblystyq, respublikalyq deŋgeidegı bırşama BAQ örken jaiudyŋ ornyna, qyzmetkerlerın azaityp qana qoimai, jergılıktı jerlerdegı menşıktı tılşılerın qysqartuǧa mäjbür. Al negızı, qai salanyŋ bolmasyn qalyptasyp, damyp, örken jaiuy bırınşı kezekte mamanǧa bailanysty. Sözdıŋ retı kelıp tūrǧanda, belgılı memleket qairatkerı, aqparat salasynyŋ bılgırı Sauytbek Abdrahmanovtyŋ ataǧy jer jarǧan publisist Genrih Boroviktıŋ jurnalist jūmysynyŋ qadırı jaiynda jazǧan estelıgınen üzındı bere ketsem be deimın. «Myna düniede özınıŋ bır ömırınde jüzdegen jandardyŋ ömırın sürıp körgendei küi keşetın, ondaǧan käsıp ielerınıŋ tynys-tırşılıgın sezınetın ekı mamandyq bar. Olardyŋ qandai mamandyqtar ekenın bılesızder me?» degen edı Genrih Aviezerovich. Qol kötergen jıgıt: «Bıreuı akter mamandyǧy. Akter patşa da bolady, baqtaşy da bolady, soldat ta bolady…» degen tūrǧyda aitty da toqtap qaldy. Basqa eşkım suyrylyp şyǧyp, onyŋ sözın tolyqtyra qoimady. Kütıp tūrmyz. «Ekınşı mamandyq – jurnalist» dedı metr. Bärımız serpılıp sala berdık. Söittı de, sözın bylai jalǧady: «Jurnalist bır aptada därıgerdıŋ, kelesı aptada mūǧalımnıŋ, odan keiıngı aptada sportşynyŋ ışkı düniesıne enıp, solardyŋ keipıne kırıp jatady, sol mamandyqtardyŋ bärınıŋ de jai-japsaryn jalpylama bolsa da jan-tänımen sezıne alady. Sondyqtan da sızder – adamǧa bıraq ret berıletın myna ömırde tırşılıktıŋ barynşa köp qyryn köruge mümkındık jasaityn eŋ jaqsy mamandyqty taŋdaǧan baqytty adamdarsyzdar…».
Al endı qazırgı pandemiia kezındegı jurnalistikanyŋ basty missiiasy, ol – eldegı tūraqtylyqty saqtauǧa, senımdı ärı tüpkılıktı aqparatpen qamtamasyz etuge saiady. Būl, bırınşı kezekte, ömırdıŋ talabyna sai bılıktı jurnalisterge sūranysty arttyrary anyq. Sondyqtan basty mäsele – sandyq ta, sapalyq ta jaǧynan klassikalyq ürdıs pen zaman aǧymyna beiım kontingent daiyndauǧa, iaǧni media sauattylyqty köteruge kelıp tıreledı. Jalpy, bılıktı mamandardy daiarlau ülken jauapkerşılıktı jäne kreativtı şeşımderdı basqarudan tūrady ärı joǧary oqu oryndarynda bılım beru baǧdarlamalarynyŋ modernizasiiasy bügıngı kün talaptaryna, naqtyraq aitqanda, medianaryqqa baǧyttaluy qajet.
Kenjebolat JOLDYBAI,
«Bas redaktorlar kluby»
RQB vise-prezidentı
