Jauapsyzdyq saldary
Ūlttyq bank töraǧasy Erbolat Dosaev Ükımet otyrysynda jyldyq infliasiia elımızdıŋ on üş öŋırınde qarqyn alǧanyn mälımdedı.
Būl kündelıktı ömırde azyq-tülık qūnynyŋ ösuınen aiqyn körınıp te jür. Mäselen, tamyz aiynda jūmyrtqa men tauyq etınıŋ, oramjapyraq pen qanttyŋ, siyr etınıŋ baǧa 8-10 paiyzǧa deiın köterılgen.
«2021 jyldyŋ qyrküiek aiynda keibır boljamsyz faktorlardy tūraqtandyru maqsatynda ükımet äkımdermen bırlese otyryp, infliasiiaǧa qarsy keşendı retteu şaralaryn jüzege asyra bastady. Nätijesınde äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ baǧasy 10,4 paiyzdan 9,6 paiyzǧa deiın tömendedı. Degenmen qazan aiynyŋ basynda baǧa qaitadan 9,9 paiyzǧa ösıp kettı» dedı ol.
Būl degenımız – qanşa tejegenımen baǧa tızgın bermei tūr degen söz. Osy töŋırekte qarapaiym halyqtyŋ ökpe-renışterı oryndy. «Kündelıktı nan, süt, qant, jūmyrtqa, künbaǧys maiy, taǧy basqa da jiı tūtynylatyn azyq-tülıkke ükımet baǧany nege naqty tūraqtandyrmaidy» dep şaǧymdanady olar. Mäselen, mausym aiynda kilogramy 120-130 teŋge bolǧan bırınşı sūrypty ūn qazır 180-200 teŋgeden satyluda. Ol odan ärı de öse tüsuı äbden mümkın.
Öitkenı keiıngı kezde är tonnasy 125 myŋ tūratyn joǧary sūrypty bidaidyŋ köp bölıgı eksportqa ketude. Halyqtyŋ qamyn emes, qaltasynyŋ qampiǧanyn köbırek oilaityn öndıruşıler elımızde öŋdeu qūny öte joǧary degen jeleumen, eŋ ötımdı bidaidy şetel asyruda. Sonyŋ saldarynan qazır naubaihanalarda ūn qory azaiyp qalǧany baiqalady. Onyŋ üstıne ökılettı organdardyŋ jauapsyzdyǧynan janar-jaǧar mai baǧasy da ösıp kettı. Mıne, osyndai bır-bırıne tızbektes sebep-saldardan baǧa tūraqtanbai otyr.
Baǧa ösımın qalai auyzdyqtauǧa bolady? Sarapşylar būǧan Ükımet rezervtık qorynan «Azyq-tülık korporasiiasy ŪK» AQ men tūraqtandyru qoryna qosymşa biudjet qarjysyn böluı kerek deidı. Sonda tauar naryǧynan qazırgı baǧamen qomaqty kölemde bidai satyp aluǧa mümkındık tuyp, aldaǧy uaqytta äleumettık maŋyzy bar nan men makaron önımderıne baǧa tūraqtanuǧa septıgı tier edı» degen boljam aitady.
Qarapaiym tūtynuşynyŋ jazyǧy ne?
Moiyndau kerek, kündelıktı tūtynatyn azyq-tülık tauarlarynyŋ baǧasyna qoiylatyn belgılı bır şek joq. Qazaq «et jeseŋ tısıŋe kıredı, jemeseŋ tüsıŋe kıredı» dep beker aitpaǧan. Köp adamnyŋ künıge et jemese, köŋılı könşımeidı. Al bas qalada ettıŋ baǧasy är jerde ärtürlı. Mäselen, «Euraziia» sauda ortalyǧynda siyr etınıŋ är kilosy 2600 tg bolsa, «Raqmet» dükenınde – 2500 tg, «Tört tülıkte» – 2400 tg, «Aspan» bazarynda – 2300 tg, al «Şapaǧat» tūrmystyq bazarynda 2200 tg-den satyluda.
Nannyŋ baǧasy da osyǧan ūqsas. 110 teŋgeden 160 teŋgege deiın är dükende ärtürlı satylady. Baǧany qymbattatpau üşın elorda äkımdıgı barlyq mümkındıktı qarastyruda. Qaladaǧy ırı sauda oryndary men bazar basşylarymen jasalǧan memorandum – sonyŋ dälelı.
Alaida mūndai şaralar naqty bır nätije berıp jatqan joq. Baǧanyŋ apta saiyn qūbylyp tūratynyna adamdardyŋ közı üirengen. Keiıngı kezde qūs etı men jūmyrtqaǧa bailanysty da köpşılık arasynda türlı sözder köbeiıp kettı. Oǧan sebep «osy negızde ükımet tarapynan berıletın subsidiia jaŋa jyldan bastap alynyp tastalady» eken degen aqparat. Eger būl rasqa ainalsa, qūs etı men jūmyrtqanyŋ baǧasy şaryqtap şyǧa kelerı aidan anyq.
– Şaiǧa üzbei «Şadrin» sütın alyp tūramyn. Mausym aiynan berı süttıŋ baǧasy 37 teŋgege qymbattady. Sondai bır ǧana sütke ai saiyn 10 teŋgeden qosylyp otyrady eken. Osynyŋ sebebın dükenşıden sūrap edım: «Bız ne ısteimız? Bızge jabydyqtauşy firmalar osyndai baǧamen alyp keledı» degen uäj estıdım. Sonda mūndai jügensızdıkke bır toqtam bolmai ma? Ai saiyn emes, apta saiyn qymbattatatyndai qarapaiym tūtynuşynyŋ jazyǧy ne? Onsyz da bar tapqan-taianǧandaryn kündelıktı azyq-tülıkterıne jūmsap otyr, – deidı Elemes Erǧali esımdı qala tūrǧyny.
Baǧa kün saiyn qaltaǧa salmaq tüsırıp tūrǧan kezde ärkım de ünemşıl bolady. Bıraq ünemdeimın dep köŋılıŋız qalap tūrǧan närseden bas tartuǧa bola ma? Mıne, osy mäsele joǧarydaǧylardy oilandyrsa igı.
Jaŋa täsılden ümıt bar
Ärine, azyq-tülık baǧasynyŋ tūraqsyzdyǧyna köptegen faktorlar äser etedı. Sonyŋ bırı – sūiyq mai, qant siiaqty tauarlardy syrttan äkeletın importqa täueldıgımız. Sauda jäne integrasiia ministrlıgındegıler «är äkımdıktıŋ janynda tūraqtandyru qory bar. Naryqtaǧy baǧanyŋ tūraqtylyǧyn solar qamtamasyz etsın» degendı meŋzeidı. Al olar mūndai auqymdy şarany tübegeilı jüzege asyruǧa bızdıŋ äleuetımız jetpeidı» dep şyr-pyr bolady.
Bır quanarlyǧy, keiıngı kezde Nūr-Sūltan qalasynyŋ tūraqtandyru qory baǧany tūraqtandyrudyŋ jaŋa täsılıne köşıptı.
Äleumettık maŋyzy bar tauarlardyŋ baǧasyn ūstap tūru üşın sauda jelılerıne qaryz berıledı. Biyl äleumettık maŋyzy bar tauarlar baǧasynyŋ tūraqtylyǧyn saqtap qalu üşın 11 nesie alynǧan. Nesie aluǧa «Magnum», «Mir krup» köterme sauda kompaniiasy, «Turkuaz» distribiuterlık kompaniiasy, «Aqmol» dükender jelısı, kartop öndıruşıler odaǧy atynan qatysuşy «A-Agro» kompaniiasy sekıldı ırı sauda oryndary qatysqan.
Osy alynǧan nesieler negızınde «Magnum», «Astyqjan», «Keŋmart», «Vkusmart» «Aqmol» dükender jelısı, «Anvar», «Aian», «Şapaǧat» tūrmystyq bazary arnaiy komissiianyŋ şeşımımen bekıtılgen baǧany tūraqty ūstap keledı eken. Būǧan qosa, aldaǧy uaqytta özge de sauda jelılerıne nesie beru jönınde kelıssözder jürgızılıp jatqan körınedı. Būl baǧany säl de bolsa tūraqtandyruǧa jasalyp otyrǧan naqty qadam ekenı sözsız.
