Örkeniet tarihy men mädenietıne erekşe üles qosqan älemdegı körnektı tūlǧalardyŋ qatarynda IýNESKO deŋgeiındegı tızımge enıp, tuǧanyna 100 jyl toluyna orai mereitoiy dünie jüzı kölemınde atalyp ötuge tiıstı qazaq jazuşysy Iliias Esenberlinnıŋ – Atbasardaǧy üiınde memorialdyq mūrajai aşylyp, ortalyq alaŋǧa eskertkışı qoiyldy. Aşylu räsımıne Aqmola oblysynyŋ ziialy qauymy men jazuşynyŋ ūl-qyzdary qatysty. Sondai-aq, qalamgerdıŋ şyǧarmaşylyǧyna arnalǧan ǧylymi-täjıribelık konferensiia öttı. Onda jazuşylar N.Orazalin, J.Erǧaliev, N.Aitov, T.Jūrtbai, ǧalymdar S.Negimov, Q.Alpysbaev, A.Qaşqynbaev baiandama jasady. Bız de jerles qalamgerdıŋ mereiın asyratyn osy şaraǧa ün qosa otyryp, şyǧarmaşylyq jolyn den qoia zerttep jürgen, közı tırısınde jaqyn aralasqan jazuşy Tūrsyn JŪRTBAIDYŊ sol saltanatty şarada aitylǧan oilaryn oqyrmandarmen bölısudı jön kördık.
– Kez kelgen jazuşynyŋ müşel toiy IýNESKO deŋgeiınde bola bermeidı. Mūndai märtebege ie bolu üşın sol suretker öz ūlttyq mädenietınıŋ damu jolynda betbūrysty özgerıs äkeluge tiıstı. Sol arqyly jalpy örkenietke ortaq üles qosty dep tanylady. Būl tūrǧydan alǧanda Iliias Esenberlinnıŋ qandai şyǧarmaşylyq, tūlǧalyq sipaty IýNESKO sarapşylarynyŋ nazaryn audardy dep oilaisyz?
– Turasyna köşsek, Iliias Esenberlin – Mūhtar Äuezovten keiıngı Alaş ideiasynyŋ kepılı bolǧan bırden-bır ūlttyq tūlǧa. Asa tegeurındı, qazaq körkem sözı men körkem önerınıŋ kösemı, tüiındı tūtqasy, ūstanatyn ūstyny bolǧan talai tūlǧalar boldy. Bıraq, olardyŋ eşqaisysy, ūlttyq iırım tūrǧysynan alǧanda, Mūhtar Äuezovtei kepıldı kiege ie bola almady, al ūly suretker dünieden köşken soŋ, bıraz jyl, qaşan Iliias Esenberlin tūlǧalanyp şyqqanşa, onyŋ orny oisyrap tūrdy.
Onyŋ tarihi basty sebepterı mynadai.
Keŋestık keŋıstıktegı qazaqtyŋ ūlttyq sanasy üş buynnan qūraldy. Bırınşısı, otyzynşy jylǧa deiıngı, iaǧni, Alaş qairatkerlerı jappai jazaǧa tartylyp, jer audarylyp, atylyp tynǧanǧa deiıngı ūlttyq sana men namystyŋ tūldanuyna qarsylyq pen arbalu kezeŋı, iaǧni, qazaq tarihyndaǧy «qily kezeŋ». Sol ūlttyq sana jolyndaǧy ülken qūrbandyqtar arqyly bızdıŋ ūlttyq ruhymyzdyŋ kiesı basyldy, saǧy syndy. Jan ūranyn jalaŋ ūran basty. Degenmen de, sana tükpırınde äldebır älsız ümıt ūşqyny qaldy. Ūlttyq kie men nysannan, ruhani maqsat pen mūradan bas tartuǧa mäjbür etken tūsta: «Qandai qasietten, qai ideiadan, qai mūradan bas tartamyz?» dep sūraq qoia taldau arqyly da kiemız ben mysymyzdy eske alyp otyruǧa mümkındıkter boldy. Qalyŋ qauym, ūltşyldyq sanany äşkereleu arqyly da ūlttyq sananyŋ qozyn kösep otyrdy. Taby basylmaǧan mör siiaqty kez kelgen şaǧymdy şaqta tūtanyp sala beruge daiyn tūrdy.
Al otyz jetınşı-otyz segızınşı jyldardaǧy jappai jazalau men eluınşı jyldardaǧy «tar kezeŋde», iaǧni, «tar zamanda» (M.Äuezov), sanadaǧy ūlttyq sarqynşaqtar juylyp tazartyldy, täuelsız namysty ruh joiylyp, ümıttı maqsat oty öşırılıp, tyndym bop tyndyruǧa baǧyttalǧan jazalau saiasaty üzdıksız jürgızıldı. Tıptı, ūlt ümıtınıŋ medetıne ainalǧan tūlǧalardyŋ özın bulyqtyrdy. Soŋǧy būlqynys «Abai jolyn» da kültöbege kömdı. Äitse de özderınıŋ tırı sülderınıŋ qaluy arqyly da Qanyş Sätbaev pen Mūhtar Äuezov, Qalibek Quanyşbaev pen Älkei Marǧūlan Alaş ideiasynyŋ soŋǧy elesı retınde jūrttyŋ ruhani medetın jebedı, janyn jūbatty, senımın öşırmedı. Öitkenı, olar sol «qily kezeŋ» men «tar kezeŋnıŋ» qyspaǧynda jürıp Alaş ideiasynyŋ kepılı bola bıldı. Qalyŋ qauym olardyŋ tırı jüruınıŋ özın solai tüsındı, jaqsylyqtyŋ nyşanyna balady.
Ökınışke jäne ömır zaŋynyŋ qatal ükımıne orai «jylymyq kezeŋ» tuǧan şaqta «azap maidanynan» aman ötken şaqta arystar da būl pänidıŋ şymyldyǧyn japty. Osynau bır keŋestık qysymnyŋ qūrsauy bosaǧan şaǧymdy şaqta qazaq ūlty ruhani kepıldıksız qaldy. Eluınşı jyldardaǧy ūltşyldyqtyŋ dertıne şaldyqpai, äşkerelenuden aman qalǧan ziialylardyŋ mysy päs, jany jasyǧan, oiyn ürei äldilegen jymysqy jylymyq kezeŋde alǧaş ret «ūlttyq erekşelık, ūlttyq sana, ūlttyq körkem boiau» degen tırkestı jiyrma bes jastaǧy şäkırt Änuar Älımjanov orys tılınde aitty. Oǧan Oljas Süleimenov «Arǧymaqtary» arqyly aryn berdı. Al, qazaq tıldı qairatkerlerdıŋ būǧan dätı jetpedı. Mıne, sol kezde Iliias Esenberlin «almas qylyş» bop qazaq körkem oiynyŋ kögınde jarq ete qaldy. «Qaterlı ötkelden» öttı. «Aiqasty». «Qaharyn» töktı. «Jantalasty». «Maidandasty». «Mūhittan öttı». Alaştyŋ «Amanatyn» oryndady. Halqyn «Köleŋkesımen qorǧady». «Ǧaşyqtardyŋ» «Altyn qūsyn» qolyna qondyryp, «Mahabbat meiramyn» ötkızdı. Eŋ soŋynda «Altyn Ordanyŋ» toǧyz qūiryqty aq tuyn «Aq Ordaǧa» tıgıp, «Qazaq handyǧy – Altyn Ordanyŋ zaŋdy mūragerı» degızıp tyndy.
Märtebelı IýNESKO sarapşylary onyŋ osy ūlt azattyq ruh jolyndaǧy küreskerlık qairatkerlıgı men şyǧarmaşylyq qaisarlyǧyn erekşe baǧalady dep oilaimyn.
– Keŋestık jüie qanşama «jylymyq» saiasat ūstandy degenmen de, ūlttyq ideiany nysana etken Iliias Esenberlin belgılı bır därejede şekteu körgenı anyq. Közı tırısınde qalamger öz bauyryna tartqan jas tolqynnyŋ ökılı retınde būl turaly ne aita alasyz?
– Iliias Esenberlin – Keŋes odaǧy körge kömuge ūmtylǧan ūlt azattyǧy ideiasyn körkem oi arqyly kültöbeden qazyp alyp, qaita tırıltken ruh iesı, ūlt qaharmany. Alpysynşy jyldarǧy «jylymyq kezeŋnıŋ» şymyldyǧyn qars aiyryp, ūlt aŋsaryn – ruhani täuelsızdıkke jetkızgen Alaş ideiasynyŋ kepıldı tūlǧasy. «Jeltoqsan uaqiǧasyn» tudyrǧan sebepter men saldardy, ūlttyq ideiany qozǧauşy küşterdı anyqtap, äşkereleuge arnalatyn Qazaqstan Ortalyq komitetınıŋ 1987 jylǧy mamyr plenumynda Kolbinnıŋ atynan jasaluǧa tiıstı bas baiandamanyŋ alǧaşqy jūmys nūsqasynda ūltşyldyqty oiatqan jetı jazuşynyŋ aty atalyp, olardy qoǧamdyq köztürtkıge ainaldyra jazalaudyŋ şaralary qarastyrylǧan bolatyn.
Sol ūltşyldardyŋ köşbasynda qaitys bolǧanyna älı jyl tolmaǧan Iliias Esenberlin tūrdy. İdeologiialyq jazalau nauqanynyŋ «tūsaukeserı» retınde «Iliias Esenberlinnıŋ şyǧarmalaryndaǧy ūltşyldyq saryny» turaly maqala «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ ekı sanynda qatar jariialandy. Eŋ «jas alaşordaşyl jazuşy» retınde jetınşı bop bızdıŋ de atymyz tırkeldı. Iliias Esenberlinnıŋ tarihi şyǧarmalaryndaǧy ūlttyq ruhty boiyna sıŋırgen qazaq ziialylary men jastarynyŋ quatty qarsylyǧynyŋ, sestı mysynyŋ arqasynda, «Qazaq ūltşyldyǧy» turaly arnauly qauly qabyldauǧa tiıstı būl mäsele keiınge şegerıldı, soŋynan kün tärtıbınen müldem alynyp tastaldy. Sol köterılgen mys täuelsız künge bastady.
Sondyqtan da, bız bügıngı erıktı el, azat azamat, erkın oi iesı atanyp otyrǧanymyz üşın de Esenberlinge qaryzdarmyz.
– Biık ūlttyq ruhty oiatqan ärı sol tūstyŋ özınde romandary alty jarym millionnan astam danamen taralǧan Iliias Esenberlin şyǧarmalarynyŋ basty erekşelıgı nede jäne körkemdık dara sipaty qandai?
– Körkem oilau jüiesıne köterılmegen ūlt – jetılmegen tobyr sanalady. Eger de ūlttyŋ basynan keşken auyrly-alǧauly uaqiǧalardy, iaǧni, joǧaryda aitylǧan «qily kezeŋdı», «tar kezeŋdı» qapsyra qarastyryp, olardyŋ ortaq ruh quatyn bırıktıre anyqtap, bırtūtas ideia tūjyrymdauǧa tek körkem oilau jüiesı, körkem syni taldau, körkem şyndyq, körkemdık şeşım ǧana mümkındık beredı. Bar zamannyŋ arman-maqsatyn, ūlt mūratyn, ar-namysyn boiyna etene sıŋıretın epostyŋ qūdıretı de osynda. Eposy joq ūlt – eldıkten enşı dämetpeitın jūrt qatarynda qalatyny da sondyqtan.
Būl tūrǧydan alǧanda jäne jazuşy retınde baǧamdaǧanda, Iliias Esenberlin – ūlttyq tarihi körkem oilau jüiesın qazaq ädebietıne äkelgen reformator. Ol «Köşpendılerden» bastap «Amanatqa» deiıngı aralyqty qamtityn qazaq ūltynyŋ taǧdyryn jelıles romandar jülgesı arqyly körkem jüielep berdı. Būl romandar qazaqtyŋ ūlttyq sanasy men körkem oiyna betbūrys jasap jaŋa sana men sanat deŋgeiıne köterdı.
Sondyqtan da, Iliias Esenberlinnıŋ şyǧarmalaryndaǧy körkem ideia men ädebi jüie tūtastai qarastyrylmai, jazuşynyŋ nysanaly aŋsary tolyq baǧalanbaidy. Eger de «Altyn Orda» men «Köşpendıler» üştaǧandaryndaǧy Qazaq handyǧynyŋ tarihy men ūlt azattyǧy qozǧalysy, «Qaterlı ötkeldegı» Alaş ideiasy, «Aiqastaǧy» ideologiialyq qysym men jazalau saiasaty, «Mūhittan ötken qaiyqtaǧy» alaş tektılerınıŋ qazaq jerınıŋ tūtastyǧyn saqtap qalu jolyndaǧy eluınşı-alpysynşy jyldardaǧy saiasi ahual, «Maŋǧystau maidanyndaǧy» tūtqyndaǧy ziialylardyŋ ruhani küresı, «Ǧaşyqtardaǧy» öner qairatkerlerınıŋ ūlttyq körkem oilau men derbes körkem şeşım qabyldau barysyndaǧy daralyǧy dep, būtarlap-būtarlap, būtaqtap äketsek, mäuesız qu aǧaştyŋ özıne ǧana emeksıp, onyŋ basyn qosyp, närlendırıp tūrǧan altyn özegın nazardan tys qaldyrǧanymyz bolyp şyǧady.
Ökınışke orai, bız qazır «Mıne, Esenberlinnıŋ körkem ideiasy men ädebi älemı osy» dep, jılıktep tüsındırıp jürmız. Būl – müldem terıs tūjyrym. Är tuyndynyŋ daralyǧy syni tūrǧydan taldanuy tabiǧi, bıraq, olardyŋ jazylu maqsatyna kelgende, qosylatyn jelısı, nysana kögenı – bıreu. Kez kelgen tūrlauly tuyndy jazuşynyŋ tüpkı ideiasyn anyqtaidy, şyǧarmanyŋ taraulanyp kelıp qūiylatyn tūsy da, atyraulanyp taramdalatyn taspasy da körkem ideiaǧa tıkelei täueldı jäne barlyq körkemdık amal-täsılder sol ideiaǧa qyzmet etedı. Qalamgerlık qarymnyŋ bar quaty bır tudyŋ astynan tabylsa ǧana mūratyna jetedı. Osy eskerılmese – qalamgerlık önerge de jäne qalamgerdıŋ özıne de qiianat.
Al, Iliias Esenberlinnıŋ mūqym şyǧarmasy jalǧyz-aq körkem ideiany arqau etedı. Ol – qazaqtyŋ ūlt azattyǧy ideiasy. Jazuşynyŋ barlyq şyǧarmaşylyq aŋsary men maqsaty sol ideiaǧa tübırlı türde baǧynǧan. Onyŋ är däuırdı, är kezeŋdı, är uaqytty suretteitın är şyǧarmasyndaǧy körkem ideia bır-bırın tolyqtyryp, «Täuelsızdık» degen tüp aŋsardyŋ tuy astyna kep bas qosyp, ūlttyq müddenı ūiytyp, mūrat-mındetın bırıktıredı.
– Jaŋa Iliias Esenberlin «ūlttyq tarihi körkem oilau jüiesın qazaq ädebietıne äkelgen reformator», onyŋ «körkem ideiasy men ädebi älemın» tüsınbei, ol turaly söz qozǧau mümkın emes» dedıŋız. Osy oilaryŋyzdy oqyrmandarǧa taratyp aityp berseŋız?
– Körkem keŋıstık – şyǧarmanyŋ ǧana auanyn keŋeitıp qoimaidy, sonymen qatar tarihi keŋıstıktıŋ de tynysyn aşady. Tūtamdalǧan, tot basqan, kümän men kädık keulegen tarihi şyndyqty: uaqiǧalar men sebepterdı, taǧdyrlar men talqylardy, boljamdar men bopsalardy tastüiın etıp şyŋdap, absoliuttı aqiqat deŋgeiıne köteredı. Sol maqsatqa, iaǧni, körkem ideiasyna jetu amalyn qarastyrǧanda, suretker qily da oŋtaily körkem ädıs-täsıldı taŋdaidy. Jazuşy Esenberlin de sol tolǧaqty basynan keşırdı. Keşıre otyryp, qazaq tarihynyŋ auyzekı şejıresı men jädıgerlerı arasyndaǧy qiianpūrys būrmalar men qaişylyqtardan şyndyqtyŋ qylyn suyrtpaqtap tartu üşın körkem oidy saralai otyryp, tarihi tūrǧydan salystyra taldaudy taŋdap aldy.
Būl – jadaǧailata baiandau emes, ädebi täsıl. Sol täsıl arqyly oqyrmanǧa maǧlūmat ta berdı, äserge de böledı, oiǧa da qaldyrdy, iaǧni, körkem täpsırleudıŋ negızınde körkem şyǧarmanyŋ da, tarihi taldaudyŋ da mındetın moinyna aldy. Äitpese, qyzyqty uaqiǧa, qitūrqy jelı, qyzdyrtpaly tartys, küiındırıp-süiındıretın maşaqat pen aşyq-maşyq hikaiasy qazaq tarihynda jetkılıktı edı. Qazaq handyǧynyŋ qūrylu tarihy haqyndaǧy qol jetken tarihi jazbalar men derekterdı, aluan türlı pıkırler men zertteulerdı, boljamdar men joramaldardy bır ızge tüsırıp, jinaqtap, jüielep, saralap, taldap, tüsınık berıp, arnauly zertteu eŋbegın jazyp şyqqan aŋǧarly ǧalym Bereket Kärıbaev sol kıtaptyŋ tūsaukeser räsımınde: «Qazaq handyǧynyŋ tarihyn Iliias Esenberlinnıŋ tarihi romandaryn oqu arqyly tüsındım» dep, aq adal şyndyǧyn aituy da sondyqtan! Mıne, naǧyz tarihi körkem oilau jüiesı qalyptasqan oqyrman, iaǧni, I.Esenberlin qalyptastyrǧan tarihi oilau jüiesın tüsıngen jaŋaşa oilaityn tarihşy degenımız osy!
– Tarihi taqyryptaǧy körkem tuyndylarǧa qoiylatyn talaptar da erekşe. Äsırese, ömırlık, tarihi, körkem şyndyqtardyŋ qosylyp ne ajyratylatyn tūstaryna aitylatyn pıkırler köp bolady. Jazuşy retınde Iliias Esenberlinge qaratyla mūndai syni pıkırler aitylǧan şyǧar.
– Aityldy. Qazaq ädebiettanuy men tarihi paiymdau tarapynda Iliias Esenberlin tuyndylarynyŋ täpsırlenuı san jaǧynan alǧanda ūlanasyr, ol turaly ne süiınıp, ne küiınıp, ne tüiılıp, ne kümıljıp qalam tartpaǧan qazaq oqyǧany joqtyŋ qasy. Bärı de qajettı, esırkei eskerıletın qaperlı pıkır. Bıraq ta Esenberlinnıŋ jazuşylyq ideialyq maqsatyn ajyrata aşyp beretın, onyŋ şyǧarmalaryndaǧy ömırlık şyndyq pen körkem şyndyq, tarihi şyndyq pen körkem şyndyq, tarihi tūlǧa men tarihi körkem beine arasyndaǧy arajık körkemöner teoriiasy tūrǧysynan salystyryla taldanbai keledı. Tek tarihi uaqiǧalarǧa şolu jasalumen, jalaŋ körkem baiandaudy tüsındırumen, taqyrypty tez ärı öjettıkpen meŋgerumen şektelemız. Oǧan «Qahar» romany alǧaş jaryq körgen tūsta aitylǧan: «Abylaidyŋ körgen tüsın Kenesaryǧa teludıŋ qanşalyqty körkem lajy bar edı» degen astarly emes, qitūrqy uäjdı tämsılge keltıruge bolady. Şyndyq qaisy?
Şyndyǧy: tüstı körgen – Abylai, joryǧan – Būqar jyrau. Endeşe, Esenberlin Abylai körgen tüstı nege Kenesaryǧa telıp, Dosqoja jyrauǧa jorytty? Taǧy da nege dep sūraq qoiyp, avtorlyq ideiany eskerte otyryp, būl tüs: «Abylaidyŋ tūsyndaǧy ūlttyq armanǧa qyzmet etkenı dūrys pa, joq, jan berıp, jan alysqan, basynan tırı aiyrylu jazasy kütıp tūrǧan jantalas tūsynda belgısız bolaşaqqa bet alyp bara jatqan Kenesarynyŋ ūlt-azattyq ideiasyna qyzmet etkenı dūrys pa?» degen saualdy alǧa tartamyz. Üştaǧandy osyndai sanany türşıktıretın tüspen körkem tūjyrymdaǧan Esenberlin, būl tüstıŋ joryp taǧylymdy jauabyn berudı keşegı jäne bügıngı tolqynǧa amanat etıp otyr.
Jazuşynyŋ mūndai astarly körkem ideiasy – «Altyn Orda» trilogiiasyndaǧy ūzyn yrǧasy millionǧa juyq qandas aǧaiyndar özara qyrqysyp, bırın-bırı qan maidanda qasap etken Temırlan men Toqtamystyŋ arasyndaǧy şaiqas kezındegı «el qamyn jegen Edıge» men onyŋ tuǧan aǧasynyŋ qylyş qaǧystyruy sätınde tolyq aşylady. Resmi emes derekterge qaraǧanda, Altyn Orda imperiiasynyŋ küireuı qarsaŋyndaǧy elu jyldyŋ ışınde Temırlannyŋ, Mamaidyŋ, Toqtamystyŋ, Edıgenıŋ joryqtary men özara şaiqasynda üş milliondai erkek kındık jer jastanypty. Būl ūly dala iesız qaldy degen söz.
Eŋ ülken qasıret: äkesı – Temırlannyŋ, ınısı – Toqtamystyŋ, balasy – Mamaidyŋ, nemeresı – Edıge äskerınıŋ qatarynda (ne kerısınşe boluy da mümkın) bır-bırıne qarsy soǧysuǧa mäjbür bolǧan! Qanjosada osydan otyz jyl būryn ajyrasqan bauyrymen betpe-bet kelıp qalǧan Edıge: «Artta ūrpaq qaldy ma? Jön eken. Tatulyqpen bas qosatyn kün tuar. Arttaǧy ūrpaqqa osyny amanat et!» dep ekeuı ekı aiyrylyp, bırınıŋ äskerın bırı qidalai alǧa ūmtylady.
Osynau jantürşıgerlık körınıs pen jürek eljıreter bauyrmaldyqta Iliias Esenberlinnıŋ ūly aŋsary jatyr. Äkesı men balasyn, aǧasy men ınısın maidandastyrǧan taq talasy Altyn Ordanyŋ tübıne jettı. Sonyŋ keiıngı kesırı Qazaq handyǧyn bodan ettı, Kenesary körgen tūspaldy tüstı şyndyqqa ainaldyrdy. Alda «qaterlı ötkel», «aiqas» kütıp tūrdy. Jūbanyşy, qazaq halqy sonyŋ barlyǧynan – bodandyqtyŋ «qasıret mūhitynan qaiyqtai qaltyldap» baryp, bügıngı täuelsızdıktıŋ jaǧalauyna jettı. Täube.
– Iliias Esenberlinnıŋ şyǧarmaşylyq jolyn zerttegen ädebiettanuşylar men tarihşylar, estelık jazǧan zamandastary ol kısınıŋ jeke basyna, şyǧarmalaryna jasalǧan tosqauyldardy basa aitady. Sız osy jaǧdaidy aşyp aityp bere almaisyz ba?
– Mūndai ūly aŋsar jolynda Iliias Esenberlinnıŋ özı de memleket tarapynan bır adamnyŋ basyna tönuı mümkın barlyq tosqauyldy, jeke adamdardyŋ arandatuyn basynan keştı. Üstınen jazylǧan aşyq ne domalaq aryzdar kölemı jaǧynan onyŋ şyǧarmalarynyŋ auqymymen para-par keledı. Sonyŋ barlyǧyna qaiyspai qasqaia qarap, tözımmen şydap, sabyrlyqpen ömır süru de oǧan oŋaiǧa soqqan joq. Jeke tūlǧalar arasyndaǧy sebeptı-sebepsız intrigalar da jüregın şabaqtady. Mojantopai kıtap redaktorlarynyŋ da toŋmoiyndyǧy şydamyn tezge saldy. Tek küreskerlık qaisar qairatkerlıgı ǧana ony būl iırımnen aman alyp şyqty. İmperiialyq-ideologiialyq qysym men şetqaqpaidy bylai qoiǧanda, alty – alasy, bes – beresı joq qaimana tūlǧalardyŋ da qastandyqqa bergısız qiianaty bır jaqty ärı üstırt aitylyp keledı. Ol körgen qiianattyŋ barlyǧyn keŋestık qysym saiasatyna sıltei salady. Al, şynynda, solardyŋ denı ūlttyq ideianyŋ ūiuyna müddelı öz ärıptesterı edı. Onyŋ jıgı tolyq ajyratylmai, Iliias Esenberlinnıŋ kürdelı de kürmeulı tūlǧasy barlyq bolmysymen tanylmaidy.
Ol «Köşpendıler» trilogiiasynyŋ bırınşı kıtabın: «Qazaq degen ūlt – almas qylyş siiaqty. Qalai sermeseŋ de qiyp tüsedı. Sol qylyş bügın de qynynan suyrylyp, jüzı jarqyldap tūr. Mäsele, kımnıŋ qolyna tüsedı, ol qalai ūstaidy, kımge qarsy sermeidı, soǧan bailanysty» dep aiaqtaǧan edı.
Sol almas qylyşty qazır de tot basqan joq. Jüzı janylǧan, qynnan suyrylǧan küiınde. Ädıl de arly qolǧa qaşanda ūstaluǧa daiyn. Mıne, ūlt azattyǧy aŋsarynyŋ ūiytqysy Iliias Esenberlinnıŋ tūlǧasy turaly tolǧanǧanda, onyŋ şyǧarmaşylyq aŋsary osyndai oilarǧa jeteleidı.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Sūhbatty jürgızgen
Güldana TALǦATQYZY
